Język Polski
English
Zwolnienia funkcjonariuszy UB w województwie krakowskim w związku z reorganizacją aparatu bezpieczeństwa w 1956 r.
Marcin Kasprzycki
https://orcid.org/0000-0002-0942-9845
Instytut Pamięci Narodowej
BiogramMarcin Kasprzycki (ur. 1975) – doktor nauk historycznych, politolog, pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Krakowie. Zajmuje się problematyką funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa w województwach krakowskim i nowosądeckim oraz działaniami aparatu władzy wobec Kościoła katolickiego w województwach krakowskim (do 1975 r.) i nowosądeckim (1975–1990). Autor m.in. monografii Tarnowska bezpieka 1957–1975. Struktura organizacyjna, obsada personalna, najważniejsze obszary działania (2024), Organ ładu i spokoju w rękach demokracji… Aparat bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim w latach 1945–1975 (2020). Redaktor tomów Konfederacja Polski Niepodległej w Krakowie w latach 1979–1990. Wybór dokumentów (2009) oraz Niezależne Zrzeszenie Studentów w Krakowie w latach 1980–1990. Wybór dokumentów, t. 1: 1980–1981 (wraz z Henrykiem Głębockim, 2014).
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 23 (2025), strony: 126-159
Data publikacji: 2025-12-23
https://doi.org/10.48261/ARPRL252305
PDF
Abstrakt
W artykule omówiono drogę do reorganizacji aparatu bezpieczeństwa, będącej konsekwencją wydarzeń Października ’56 w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem przebiegu zwolnień funkcjonariuszy UB w woj. krakowskim. W tym celu przenalizowano akta osobowe ponad pięciuset funkcjonariuszy, co pozwoliło opracować informacje statystyczne na temat popaździernikowej redukcji zatrudnienia w aparacie bezpieczeństwa. Przedstawiono również okoliczności organizowania i przebieg pomocy instytucjonalnej ze strony resortu spraw wewnętrznych udzielonej osobom, które na przełomie 1956 i 1957 r. odeszły z UB.
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych (AAN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku (AIPN Gd).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie (AIPN Kr).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie (AIPN Lu).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr).
Archiwum Narodowe w Krakowie (AN Kr).
Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954–1956. Taktyka, strategia, metody, wstęp A. Paczkowski, wybór i oprac. G. Majchrzak, Warszawa 2011.
Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970, oprac. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.
Garlicki A., Z tajnych archiwów, Warszawa 1993.
Komisja Nowaka. Dokumenty i materiały, wybór, oprac. i przygotowanie do druku M. Jabłonowski, W. Janowski, G. Sołtysiak, Warszawa 2023.
Dekret z dnia 20 lipca 1954 r. o Milicji Obywatelskiej, DzU 1954, nr 34, poz. 143.
Dekret z dnia 20 lipca 1954 r. o służbie w organach bezpieczeństwa publicznego, DzU 1954, nr 34, poz. 142.
Uchwała nr 581 Prezydium Rządu z dnia 22 września 1956 r. o uzupełnieniu uchwały z dnia 1 października 1955 r. w sprawie zatrudnienia oficerów zawodowych zwolnionych ze służby wojskowej i ich materialnego zaopatrzenia, MP 1956, nr 82, poz. 967.
Uchwała nr 707 Rady Ministrów z dnia 13 listopada 1956 r. w sprawie zatrudnienia funkcjonariuszów zwolnionych ze służby w organach bezpieczeństwa publicznego i ich materialnego zaopatrzenia, MP 1956, nr 96, poz. 1056.
Uchwała nr 782 Prezydium Rządu z dnia 1 października 1955 r. w sprawie zatrudnienia oficerów zawodowych zwolnionych ze służby wojskowej i ich materialnego zaopatrzenia, MP 1955, nr 88, poz. 1072.
Ustawa z dnia 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego, DzU 1956, nr 54, poz. 241.
„Dziennik Bałtycki”, 24 X 1956.
„Gazeta Krakowska”, 23 X 1956; 5 XI 1956.
„Słowo Ludu”, 24 X 1956.
Czerwiński D., Czas przemian i niepewności. Aparat bezpieczeństwa w Polsce Ludowej 1953–1956 [w:] Między śmiercią Stalina a powrotem Gomułki. Studia, red. S. Ligarski, M. Mazur, Szczecin 2020.
Czerwiński D., Działalność Komitetu Zakładowego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przy WUBP/WUdsBP w Gdańsku w latach 1949–1956, „Dzieje Najnowsze” 2015, R. 47, z. 1.
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997.
Drabik S., Wojewódzka organizacja partyjna PZPR w Krakowie w Październiku 1956 i w okresie wyborów w styczniu 1957 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2011, nr 1 (17).
Filip K., Przestępczość funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa w województwie gdańskim w latach 1957–1965. Wprowadzenie do problematyki, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2019, nr 17.
Filip K., Reorganizacja gdańskiego aparatu bezpieczeństwa w latach 1956–1957, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2016, nr 14.
Frazik W., Musiał F., Szpytma M., Wenklar M., Ludzie bezpieki województwa krakowskiego. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1945–1990. Informator personalny, wyd. 2 zmienione i uzupełn., Kraków 2009.
Frazik W., Struktura organizacyjna Urzędu Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1945–1956 w świetle aktów normatywnych [w:] Strażnicy sowieckiego imperium. Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa w Małopolsce 1945–1990, red. F. Musiał, M. Wenklar, Kraków 2009 ( „Bezpieka przeciw Małopolanom”, t. 1).
Friszke A., Rok 1956 [w:] Centrum władzy w Polsce 1948–1970, red. A. Paczkowski, Warszawa 2003.
Klementowski R., Służba Bezpieczeństwa na ziemi lwóweckiej (1957–1975), Wrocław 2009.
Klementowski R., Zgorzelecka bezpieka 1945–1990, Wrocław 2014.
Kochanowski J., „Niepotrzebni muszą odejść”, czyli widmo bezrobocia 1956–1957, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 2016, t. 14.
Machcewicz P., Polski rok 1956, Warszawa 1993.
Marszalec J., Z dziejów gdańskiej bezpieki 1945–1956, Gdańsk 2017.
Paczkowski A., Aparat bezpieczeństwa w latach odwilży. Casus Polski, „Zeszyty Historyczne” 1995, z. 114.
Paczkowski A., Rok 1956 jako cezura w historii aparatu bezpieczeństwa [w:] O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, ks. 2, red. M. Mikołajczyk et al., Białystok–Katowice 2010.
Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1956–1975 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006.
Skubisz P., „Bili przełożeni, bili doradcy – kazali bić, bili koledzy i ja też byłem nie inny”. Komisja Partyjna Komitetu Zakładowego PZPR przy KdsBP/MSW do zbadania bezprawnych działań funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (listopad 1956 – luty 1957) [w:] W imię przyszłości partii. Procesy o łamanie tzw. praworządności socjalistycznej 1956–1957, red. W. Muszyński, Warszawa 2021.
Spałek R., Śledztwa i procesy rozliczeniowe wyższej kadry Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego oraz ich skutki (1954–1964) [w:] W imię przyszłości partii. Procesy o łamanie tzw. praworządności socjalistycznej 1956–1957, red. W. Muszyński, Warszawa 2021.
Szlachcic F., Gorzki smak władzy. Wspomnienia, Warszawa 1990.
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/trwanie-zycia-tablice-historyczne,1,1.html, dostęp19 II 2025 r.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Kasprzycki, Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Nowym Sączu jako narzędzie kontroli funkcjonariuszy i pracowników cywilnych garnizonu nowosądeckiego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 22 (2024)
- Marcin Kasprzycki, Obszary współdziałania PZPR, administracji terenowej i Służby Bezpieczeństwa na przykładzie powiatów województwa krakowskiego 1957–1975. Zarys problematyki , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
- Marcin Kasprzycki, Inspektorat 2 SB WUSW w Nowym Sączu (1985–1988) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 20 (2022)
- Marcin Kasprzycki, Kwestia nauczania religii w świetle protokołów egzekutywy Komitetu Powiatowego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Nowym Sączu w latach 1958–1970. Zarys problematyki , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(12) (2014)
- Marcin Kasprzycki, Władze powiatu bocheńskiego wobec szkolnej i pozaszkolnej katechizacji dzieci i młodzieży w latach 1956–1975 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Marcin Kasprzycki, „Między nami, esbekami”. Stosunki wśród funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa w Tarnowie na marginesie sprawy Czesława Gucika z 1971 roku , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
- Marcin Kasprzycki, System organizacji pracy powiatowych referatów Służby Bezpieczeństwa i próby jego reform w latach szcześćdzesiątych , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(11) (2013)
- Marcin Kasprzycki, Kadra Referatu ds. Bezpieczeństwa/ds. Służby Bezpieczeństwa KP MO/KMiP MO w Nowym Sączu w latach 1957–1975 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(15) (2017)
- Marcin Kasprzycki, Plany reorganizacji Służby Bezpieczeństwa szczebla powiatowego i wojewódzkiego opracowywane w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych w latach 1971–1973 (z uwzględnieniem przygotowań do niej w województwie krakowskim) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(13) (2015)
- Marcin Kasprzycki, Oświadczenie kpt. Józefa Muniaka, funkcjonariusza Departamentu III Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(7) (2009)
