Język Polski
English
Zacharski – historia prawdziwa? Wywiadowcza działalność Mariana Zacharskiego w świetle materiałów Departamentu I MSW PRL
Władysław Bułhak
https://orcid.org/0000-0003-0803-3061
Instytut Pamięci Narodowej
Biogram(ur. 1965), doktor habilitowany w zakresie nauk o bezpieczeństwie, główny specjalista w Biurze Badań Historycznych Centrali IPN w Warszawie; współorganizator i były wicedyrektor Biura Edukacji Publicznej
IPN (2000–2006, 2011–2016); pomysłodawca i współorganizator serii międzynarodowych konferencji "Need to Know", poświęconych historii wywiadu (dziesięć edycji od 2011); profesor wizytujący na Uniwersytecie Południowej Danii w Odense (2019); członek Międzynarodowego Stowarzyszenia Historii
Wywiadu (IIHA) i Centrum Badań nad Zimną Wojną przy Uniwersytecie Południowej Danii w Odense. Autor publikacji na temat stosunków polsko--rosyjskich w XIX i XX w., myśli politycznej narodowej demokracji i Romana Dmowskiego, wywiadu i kontrwywiadu polskiego podziemia w latach II wojny
światowej oraz polskiego wywiadu komunistycznego. Ostatnio wydał monografię Wywiad PRL a Watykan, 1962–1978 (Warszawa, 2019)
Patryk Pleskot
https://orcid.org/0000-0001-5627-8325
Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Warszawie i Uniwersytet Rzeszowski
Biogramdoktor habilitowany nauk politycznych od 2015 r., doktor nauk humanistycznych w zakresie historii od 2007 r., prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego; absolwent Uniwersytetu Warszawskiego i École des Hautes
Études en Sciences Sociales w Paryżu, studiował także na uniwersytecie w Nancy. Stypendysta Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz rządu Republiki Francuskiej; visiting fellow na University of Western Sydney (2013); członek m.in. Polish American Historical Association
(PAHA), Polish Studies Association (PSA) i Baltic Intelligence and Security Studies Association (BISSA); obecnie główny specjalista w Oddziałowym Biurze Badań Historycznych IPN w Warszawie. Autor ponad 150 artykułów naukowych, a także autor, współautor lub redaktor ok. 40 książek. Laureat m.in. Nagród
Historycznych "Polityki", Nagrody KLIO, konkursu "Książka Historyczna Roku"
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 19 (2021), strony: 752-786
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL211919
PDF
Abstrakt
Artykuł przedstawia wywiadowczą działalność Mariana Zacharskiego – zapewne najbardziej znanego szpiega PRL. Podstawą analizy są odtajnione parę lat temu archiwalia przechowywane w Instytucie Pamięci Narodowej. Pozwalają one zweryfikować autoportret kreślony przez samego Zacharskiego (a także niektórych dziennikarzy) i ukazują nieco mniej heroiczny wizerunek głównego bohatera, kreującego się od samego początku na doświadczonego oficera wywiadu. Nie można jednak do końca ulegać wrażeniu, jakie pozostawiają po sobie dokumenty wytworzone przez komunistyczną Służbę Bezpieczeństwa, i twierdzić, że przedstawiają one pełnowymiarową sylwetkę Zacharskiego. Stanowią jednak jeszcze jeden element potrzebny do stworzenia takiego wizerunku.
Słowa kluczowe
wywiad PRL • Zacharski • dokumentacja SB • IPN PRL intelligence service • Zacharski • SB documentation • IPN
Bibliografia
Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych (AMSZ)
Andrews N.G., Poland 1980–1981. Solidarity versus the Party, Washington 1985
Crumpton H.A., The Art of Intelligence. Lessons from a Life in the CIA’s Clandestine Service, New York 2012
Czechowicz A., Siedem trudnych lat, Warszawa 1973
Czechowicz A., Straceniec czyli Przypadki urodzonego w niewłaściwym czasie, t. 1–2, Warszawa 2019
Devine J., Loeb V., Good Hunting. An American Spymaster’s Story, New York 2014
Kapitan Czechowicz wykonał zadanie. Fragmenty relacji Andrzeja Czechowicza dla prasy, radia i telewizji, red. W. Duraczyńska, W. Zaniewska, Warszawa 1971
Pawłowski J., Najdłuższy pojedynek, Warszawa 1994
Ranelagh J., The Agency. The Rise and Decline of the CIA, New York 1986
Spowiedź patrioty. Rozmowa ze Zdzisławem J. Starosteckim, „Tygodnik Powszechny” 2008, nr 35
Wyniki pracy wywiadu naukowo-technicznego MSW PRL 1971–1989, oprac. M. Sikora, Katowice–Warszawa 2019
Zacharski M., Nazywam się Zacharski. Marian Zacharski. Wbrew regułom, Poznań 2009
Zacharski M., Rosyjska ruletka, Poznań 2010
"Poznałem go w Los Angeles", film dokumentalny, 1989
"S jak szpieg" (odcinek "Szpieg na eksport"), cykl dokumentalny, TVP Info, 2004
"Szpieg" (6 odcinków), cykl dokumentalny, TVN, 2008
At Cold Wars’s End. US Intelligence on the Soviet Union and Eastern Europe, red. B.B. Fischer, Washington 1999
Bagieński W., Wkład wywiadu gospodarczego w rozwój przemysłowy w dekadzie Edwarda Gierka [w:] Dekada Gierka. Wnioski dla obecnego okresu modernizacji Polski, red. K. Rybiński, Warszawa 2011
Blees T., Glienicker Brücke: Ausufernde Geschichten, Berlin 1996
Bułhak W., Pleskot P., Szpiedzy PRL-u, Kraków 2014
Cenckiewicz S., Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Warszawa 2011
Cimbala S.J., US Military Strategy and the Cold War Endgame, Portland 1995
Domber G., Empowering Revolution. America, Poland, and the End of the Cold War, Chapel Hill 2014
High-tech za żelazną kurtyną. Elektronika, komputery i systemy sterowania w PRL, red. M. Sikora, współprac. P. Fuglewicz, Katowice–Warszawa 2017
Hoc S., Wymiana agentów wywiadu – aspekty prawne i polityczne, „Studia Prawnoustrojowe” 2019, nr 44
Jeffreys D., FBI, tłum. J. Serwański, Poznań 1996
Jeffreys-Jones R., FBI. Historia, tłum. W. Usakiewicz, Kraków 2009
Jones S.G., A Covert Action. Reagan, the CIA, and the Cold War Struggle in Poland, New York–London 2018
MacEachin D.J., Amerykański wywiad i konfrontacja w Polsce 1980–1981, tłum. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Warszawa 2011
Mania A., Détente i polityka Stanów Zjednoczonych wobec Europy Wschodniej, styczeń 1969 – styczeń 1981, Kraków 2003
Markham J.M., Shcharansky to Be Released in a Berlin Exchange Today, "The New York Times", 11 II 1986
Pleskot P., Kłopotliwa panna "S". Postawy polityczne Zachodu wobec "Solidarności" na tle stosunków z PRL (1980–1989), Warszawa 2013
Sikora M., Służba Bezpieczeństwa wobec przekształceń ekonomicznych w Polsce 1980–1989. Przyczynek do badań nad ingerencją polskich służb specjalnych w gospodarkę, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 2
Sulick M.J., American Spies. Espionage against the United States from the Cold War to the Present, Washington 2013
Tyszkiewicz J., Rozbijanie monolitu. Polityka Stanów Zjednoczonych wobec Polski 1945–1988, Warszawa 2015
Wieliński B.T., Adwokat od szpiegów i sprzedawania Niemców Niemcom, „Ale Historia” 2012, nr 48
Woodward B., Veil. The Secret Wars of the CIA, 1981–1987, New York 1987
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Patryk Pleskot, Koncepcje dezinformacji obcych wywiadów. Nowe ślady w strukturalnej historii Departamentu II Ministerstwa Spraw Wewnętrznych po 1956 r. , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
- Patryk Pleskot, Mossad w Magdalence. Kulisy spotkania przedstawicieli polskich i izraelskich służb specjalnych z maja 1990 r. (w świetle notatki Gromosława Czempińskiego) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Władysław Bułhak, W poszukiwaniu porównawczej syntezy aparatu represji w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1954. Uwagi na temat pracy Molly Pucci, „Security Empire. The Secret Police in Communist Eastern Europe”, New Haven–London: Yale University Press 2020, ss. 378 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Patryk Pleskot, „Włamywacze z SB”. Akcje penetracyjne kontrwywiadu PRL w Konsulacie USA w Krakowie (lata osiemdziesiąte XX w.) – szkic źródłoznawczy , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 20 (2022)
- Patryk Pleskot, „Wyścig” po agenta. Kontakty służb specjalnych PRL w sprawie werbunku Zdzisława Rurarza (1953–1962) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
- Filip Musiał, Władysław Bułhak, Od redakcji , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
- Patryk Pleskot, Coraz większa dyscyplina? Raport o przestępczości funkcjonariuszy MSW z lutego 1971 r. , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(17) (2019)
- Patryk Pleskot, Sprawa śmierci Grzegorza Przemyka w korespondencji sekretarza Episkopatu Polski z ministrem spraw wewnętrznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (maj–czerwiec 1983 r.) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(12) (2014)
