Język Polski
English
W poszukiwaniu porównawczej syntezy aparatu represji w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1954. Uwagi na temat pracy Molly Pucci, „Security Empire. The Secret Police in Communist Eastern Europe”, New Haven–London: Yale University Press 2020, ss. 378
Władysław Bułhak
https://orcid.org/0000-0003-0803-3061
Instytut Pamięci Narodowej
Biogram(ur. 1965), doktor habilitowany w zakresie nauk o bezpieczeństwie, główny specjalista w Biurze Badań Historycznych Centrali IPN w Warszawie; współorganizator i były wicedyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN (2000–2006, 2011–2016). Pomysłodawca i współorganizator serii międzynarodowych konferencji poświęconych historii wywiadu („Need to Know”, dziesięć edycji od 2011 r.). Profesor wizytujący na Uniwersytecie Południowej Danii w Odense (2019). Członek Międzynarodowego Stowarzyszenia Historii
Wywiadu (IIHA) i Centrum Badań nad Zimną Wojną przy Uniwersytecie Południowej Danii w Odense. Publikował prace na temat stosunków polsko--rosyjskich w XIX i XX w., myśli politycznej narodowej demokracji i Romana Dmowskiego, wywiadu i kontrwywiadu polskiego podziemia w latach II wojny
światowej oraz polskiego wywiadu komunistycznego. Ostatnio opublikował monografię Wywiad PRL a Watykan 1962–1978 (Warszawa 2019)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 19 (2021), strony: 943-975
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL211926
PDF
Abstrakt
Autor artykułu recenzyjnego książki Molly Pucci Security Empire. The Secret Police in Communist Eastern Europe, wydanej w 2020 r. przez Yale University Press, krytycznie omawia główne tezy analizowanej pracy. Konstatuje przy tym, że podstawowy cel badawczy Autorki stanowiło porównawcze opisanie roli aparatu przymusu w przejmowaniu władzy przez komunistów w Polsce, Czechosłowacji i w Niemczech Wschodnich, a także odpowiedź na pytanie, na ile przebieg tych równoległych procesów oraz sposób odwzorowania narzucanego modelu sowieckiego były w poszczególnych krajach podobne, aż do powstania „wspólnej międzynarodowej przestrzeni bezpieczeństwa” (common international security space) złożonej z „niemal identycznych państw policyjnych”. Tym samym – jak stwierdza recenzent – książka stanowi próbę syntezy pierwszej fazy istnienia aparatów bezpieczeństwa w trzech wymienionych krajach. Recenzent z uznaniem podkreśla, że Autorka widzi przywołane procesy w ujęciu systemowym jako ważną, o ile nie kluczową część wymuszonej, odgórnej budowy państwa typu komunistycznego. Do tego niezbędny był – we wszystkich wymienionych krajach, choć nie w takim samym stopniu – potężny aparat przymusu. Za racjonalne uznaje też skupienie się przez Autorkę na tych pionach, służbach czy wydziałach odpowiednich krajowych aparatów represji, które odegrały zasadniczą rolę najpierw w przejęciu i „utrwalaniu” władzy przez promoskiewskich komunistów, aby potem stać się ich kluczową częścią zarówno w sensie organizacyjnym, jak i operacyjnym; nie zapominając przy tym o komórkach zajmujących się poszukiwaniem wyimaginowanego wroga we własnych szeregach, czyli na kwintesencji właściwej „bezpieki”. Przede wszystkim jednak – zdaniem recenzenta – praca oferuje cały szereg ważnych, choć bywa, że i dyskusyjnych pomysłów interpretacyjnych i pytań badawczych silnie zakotwiczonych w przebadanej, różnorodnej, literaturze przedmiotu i w archiwaliach polskich, czeskich i niemieckich. Dzięki temu stanowić będzie ważny punkt odniesienia, także do ujęć krytycznych, czy podważających ustalenia i interpretacje proponowane przez Autorkę. W konkluzji recenzent stwierdza, że książka Molly Pucci, jakkolwiek niedoskonała w rozmaitych drobnych szczegółach, bez wątpienia całkowicie spełnia naukowe parametry pozwalające uznać ją za jedną z pierwszych poważną porównawczych syntez aparatu bezpieczeństwa (represji) w odniesieniu do okresów implementacji systemu i dojrzałego stalinizmu. Tym samym też można jej nadać tytuł pracy pionierskiej i umieścić obok prac Nikity Pietrowa). Recenzent sugeruje też wydanie tej pracy w języku polskim przez IPN.
Słowa kluczowe
Molly Pucci • aparat bezpieczeństwa • aparat represji • stalinizm • komunizacja • sowietyzacja Molly Pucci • security apparatus • repression apparatus • Stalinism • communisation • Sovietisation
Bibliografia
Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
A Handbook of the Communist Security Apparatus in East-Central Europe 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warsaw 2005
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
Applebaum A., Iron Curtain, New York 2012 (wersja polska: eadem, Za żelazną kurtyną. Ujarzmienie Europy Wschodniej 1944–1956, tłum. B.Gadomska, Warszawa 2018)
Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017
Bozeman A., Political Intelligence in Non-Western Societies. Suggestions for Comparative Research [w:] Comparing Foreign Intelligence: The US, the USSR, the UK, and the Third World, red. R. Godson, Washington 1988
Brzeziński Z., The Soviet Bloc. Unity and Conflict, Cambridge MA 1967
Bułhak W., Ujęcia teoretyczne, metodologiczne i komparatystyczne jako punkt odniesienia w badaniach nad wywiadem cywilnym w strukturze aparatu bezpieczeństwa PRL w latach 1954–1990 [w:] Archiwalia komunistycznego aparatu represji – zagadnienia źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2012
Cajthalm P., Antonín Prchal (1923–1996), „Securitas Imperii” 2006, t. 13
Chmielowiec P., Urząd Bezpieczeństwa w Łańcucie 1944–1956, Rzeszów 2006
Chodakiewicz M., Between Nazis and Soviets. Occupation politics in Poland 1939–1947, Lanham 2004
Ciesielski R., Materski W., Paczkowski A., Represje sowieckie wobec Polaków i obywateli polskich, Warszawa 2002
Cuhra J., In the shadow of liberalization. Repressions in Czechoslovakia in the 1960s, „Cahiers du Monde Russe”, 2006 (I–VI), t. 47, nr 1–2
Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944–1989, Warszawa 2010
Czubara K., Bezpieka. Urząd Bezpieczeństwa na Zamojszczyźnie, Zamość 2003
Danilecki T., Zwolski M., Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Bielsku Podlaskim (1944–1956), Białystok 2008
Das MfS-Lexikon. Begriffe, Personen und Strukturen der Staatssicherheit der DDR, red. R. Egelmann, B. Florath, H. Heidemeyer, D. Münkel, A. Polzin, W. Süß, Berlin 2011
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997
Dudek J., Obrazy codzienności we wspomnieniach funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa [w:] Życie codzienne w PRL, red. M. Choma-Jusińska,
M. Kruszyński, T.Osiński, Lublin 2019
Dziak J.J., Soviet System of Security and Intelligence [w:] Security and Intelligence in a Changing World. New Perspectives for the 1990s, red. A.S. Farson, D. Stafford, W.K.Wark, London 1991
Fry M.G., Hochstein M., Epistemic communities. Intelligence Studies and International Relations [w:] Espionage. Past, Present, Future, Abington–New York 1994
Gross J.T., Revolution from Abroad. The Soviet Conquest of Poland’s Western Ukraine and Western Belorussia, Princeton 1988 (wznowienie 2002)
Gross J.T., Social consequences of War. Preliminaries to the Study of the imposition of the Communist Regime in East Central Europe, „East European Politics and Societies” 1989, t. 3, nr 2
Gross J.T., War as Revolution [w:] Establishment of the Communist Regimes in Eastern Europe, red. N. Naimark, L. Gibianskii, Boulder 1997
Gruszczak A., Hybrydowość współczesnych wojen – analiza krytyczna [w:] Asymetria i hybrydowość – stare armie wobec nowych konfliktów, red. W. Sokała, B. Zapała, Warszawa [2011]. Handbuch der kommunistischen Geheimdienste in Osteuopa 1944–1991, red. Ł. Kamiński, J. Gieseke, K. Persak, Göttingen 2009
Herzog T., Upholding Justice. Society, State, and the Penal System in Quito, Ann Arbor 2004
Iwaneczko D., Urząd Bezpieczeństwa w Przemyślu 1944–1956, Rzeszów 2004
Jasiński Ł., Polish and Czechoslovak Retribution against Germany, 1945–1949. A comparison [w:] Political and Transitional Justice in Germany, Poland and the Soviet Union from the 1930s to the 1950s, red. M. Brechtken, W. Bułhak, J. Zarusky, Göttingen 2019
Jaworowska A., Wspomnienia z pracy w organach bezpieczeństwa w okresie 1944–1945 (AIPN 2241/75)
Jusupowić A., „Nie matura, lecz chęć szczera zrobi z ciebie oficera”, czyli rola przyzakładowego szkolnictwa w kształceniu kadr RBP/MBP/MSW (1944–1990), „Dzieje Najnowsze” 2015, R. 47, nr 4
Kalaus J., Bartá M., Já ti dám komunistickou spravedlnost. Dokumenty k případu Josefa Pavla, „Paměť a Dějiny” 2012, t. 6
Kiss R., 1956 – instytucje i dynamika represji porewolucyjnych, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 2(28)
Klementowski R., Urząd Bezpieczeństwa w Lubinie 1945–1956, Wrocław 2007
Kułak J., Rok pierwszy sowieckiej okupacji. Białystok 1944–1945, Białystok 1996
Lesiakowski K., Mieczysław Moczar „Mietek”. Biografia polityczna, Warszawa 1999
Lukes I., The Czechoslovak Special Services and Their American Adversary during the Cold War, „Journal of Cold War Studies” 2007 (Winter), t. 9, nr 1
Mertelsmann O., How to Define Sovietisation [w:] Sovietisation and Violence. The Case of Estonia, red. M. Saueauk, T. Hiio, Tartu 2018 („Proceedings of Estonian Institute of Historical Memory”, t. 1)
Musiał F., Stan badań nad dziejami komunistycznego aparatu represji za lata 2006–2010/2011 [w:] Archiwalia komunistycznego aparatu represji – zagadnienia źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2012
Okváth I., Sprawozdanie z tajnej narady szefów bezpieki państw socjalistycznych 7–12 marca 1955 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2020, nr 18
Pucci M., Security Empire. The Secret Police in Communist Eastern Europe, New Haven–London 2020
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Lubelszczyźnie (lipiec 1944 – czerwiec 1945), red. L. Pietrzak, S. Poleszak, R.Wnuk, M. Zajączkowski, Warszawa 2004
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu i Kujawach (luty–grudzień 1945), red. B. Binaszewska, P. Rybarczyk, Warszawa–Bydgoszcz–Gdańsk 2010
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Rzeszowszczyźnie (sierpień 1944 – lipiec 1945), red. D. Iwaneczko, Z.Nawrocki, Rzeszów 2005
Rokicki K., Portret zbiorowy kadry X Departamentu [w:] Departament X MBP. Wzorce, struktury, działanie, red. K. Rokicki, Warszawa 2007
Ruzikowski T., Tajni współpracownicy pionów operacyjnych aparatu bezpieczeństwa 1950–1984, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 2/1(3)
Schmole A., Die Spitzenfrauen des MfS. Bei der Staatssicherheit diente das weibliche Personal nur selten in gehobenen Stellungen, „Zeitschrift des Forschungsverbundes SED-Staat” 2005, nr 18
Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Warszawa–Poznań 2014
Spałek R., Potęga szpiegomanii. Departament X w poszukiwaniu „wroga wewnętrznego” w kierownictwie komunistycznym (1948–1956) [w:] Departament X MBP. Wzorce, struktury, działanie, red. K. Rokicki, Warszawa 2007
Sychowicz K., Urząd Bezpieczeństwa w Łomży. Powstanie i działalność (1944–1956), Białystok 2009
Twarze koszalińskiej bezpieki. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa województwa koszalińskiego. Informator personalny, red. P. Knap, M.Ozga, P. Skubisz, M. Kapella, Szczecin 2008
Twarze olsztyńskiej bezpieki. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Olsztynie. Informator personalny, red. P. Kardela, R. Gieszczyńska, Białystok–Olsztyn 2007
Wildt M., An Uncompromising Generation. The Nazi Leadership of the Reich Security Main Office, Madison 2009
Zapała B., Wpływ zagrożeń asymetrycznych na koncepcję równowagi sił [w:] Asymetria i hybrydowość – stare armie wobec nowych konfliktów,
red. W. Sokała, B. Zapała, Warszawa [2011]
Zaremba M., Wielka Trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012
Петров Н.В., Кто руководил органами госбезопасности: 1941–1954, Москва 2010
Петров Н.В., По сценарию Сталина: роль органов НКВД-МГБ СССР в советизации стран Центральной и Восточной Европы. 1945–1953 гг.,
Москва 2011 (wersja polska: idem, Nowy ład Stalina. Sowietyzacja Europy 1945–1953, tłum. J. Prus-Wojciechowska, K. Syska, Warszawa 2015)
Президиум ЦК КПСС. 1954–1964. Черновые протокольные записи заседаний. Стенограммы. Постановления, t. 2: Постановления 1954–1958, red. А.А. Фурсенко, Москва 2006
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Władysław Bułhak, Patryk Pleskot, Zacharski – historia prawdziwa? Wywiadowcza działalność Mariana Zacharskiego w świetle materiałów Departamentu I MSW PRL , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Filip Musiał, Władysław Bułhak, Od redakcji , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
