Język Polski
English
„Wyścig” po agenta. Kontakty służb specjalnych PRL w sprawie werbunku Zdzisława Rurarza (1953–1962)
Patryk Pleskot
https://orcid.org/0000-0001-5627-8325
Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Warszawie, Uniwersytet Rzeszowski
BiogramPatryk Pleskot (ur. 1980) – doktor habilitowany nauk politycznych od 2015 r., doktor nauk humanistycznych w zakresie historii od 2007 r., profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego i École des hautes études en sciences sociales w Paryżu. Studiował także na uniwersytecie w Nancy. Stypendysta Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz rządu Republiki Francuskiej; visiting fellow na University of Western Sydney (2013). Członek m.in. Polish American Historical Association (PAHA), Polish Studies Association (PSA) i Baltic Intelligence and Security Studies Association (BISSA). Obecnie główny specjalista w Oddziałowym Biurze Badań Historycznych IPN w Warszawie. Autor ok. 200 artykułów naukowych, a także autor, współautor lub redaktor 45 książek. Laureat m.in. Nagrody Historycznej „Polityki”, nagrody Klio, konkursu na najlepszą „Książkę Historyczną Roku”.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 21 (2023), strony: 587-606
Data publikacji: 2024-01-10
https://doi.org/10.48261/arprl232118
PDF
Abstrakt
Zdzisław Rurarz przeszedł do historii przede wszystkim jako dyplomata, który 23 grudnia 1981 r., w reakcji na wprowadzenie stanu wojennego, poprosił Amerykanów o azyl polityczny. Stał wówczas na czele ambasady PRL w Tokio. Proponowana w artykule analiza skupia się na innym wątku – na pewnej rywalizacji służb specjalnych PRL o pozyskanie potencjalnie cennego agenta, za jakiego uznano Rurarza już na wczesnym etapie jego kariery handlowca i dyplomaty. Ów potencjał dostrzeżono jeszcze w MBP, a później w MSW, zarówno w wywiadzie, jak i kontrwywiadzie. Najwięcej determinacji wykazywał jednak Zarząd II Sztabu Generalnego (ludowego) Wojska Polskiego, a więc wywiad wojskowy. Oczywiście określenia „rywalizacja” czy tytułowy „wyścig” są pewnym uproszczeniem i świadomie przesadnym zabiegiem narracyjnym – chociaż bowiem Rurarz interesował różne służby, to ostatecznie potrafiły one porozumieć się w tej sprawie.
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Archiwum Ministerstwa Rozwoju (AMR).
Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych (AMSZ).
Archiwum Szkoły Głównej Handlowej (ASGH).
Hoover Library & Archives.
Bagieński W., Kategorie spraw i dokumentacji operacyjnej wywiadu MSW (1956–1990), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2019, nr 17.
Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017.
Benken P., Uwagi na temat najnowszych prac dotyczących aktywności Misji Polskiej w Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych w Korei w latach 1953–1989 oraz możliwości ich uzupełnienia na podstawie nowych źródeł, „Studia z Dziejów Polskiej Historiografii Wojskowej” 2013, t. 14.
Better to Let Poland Be?, „Time”, 8 II 1982.
Birchmaier C., Burdelski M., Jendraszczak E., 50-lecie Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych w Korei, Warszawa 2003.
Bułhak W., Sąsiedzi dalsi i bliżsi. Relacje pomiędzy wywiadem wojskowym a wywiadem cywilnym w Polsce w latach 1947–1990 [w:] Wojsko – polityka – społeczeństwo. Studia z historii społecznej od antyku do współczesności, red. J. Jędrysiak, D. Koreś, G. Strauchold, K. Widziński, Wrocław 2013.
Burchardt J., Świątkowski P., Szpieg, który wiedział za mało. Tajemnice kontrwywiadu PRL, Poznań 2015.
Getler M., ICA Plans Poland Spectacular, „The Washington Post”, 28 I 1982.
Hańderek M., PRL na straży pokoju w Korei, „Biuletyn IPN” 2018, nr 10.
Kochanowski J., Rewolucja międzypaździernikowa. Polska 1956–1957, Kraków 2017.
Kr.J., Dwa oblicza zdrady, „Trybuna Ludu”, 28 XII 1981.
Leszczyński A., Ambasadorowie wybierają wolność, „Gazeta Wyborcza”, 3 II 2014 (dodatek „Ale Historia”).
Marcinkiewicz A., Sposób archiwizowania i przechowywania dokumentacji w Zarządzie II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, „Przegląd Archiwalny” 2010, t. 3.
McFadden R.D., Polish Ambassador Flees His Tokyo Post and Deflects to U.S., „The New York Times”, 25 XII 1981.
Mérétik G., Noc generała, Warszawa 1989.
Perfidna gra. Spotkania z prof. Rurarzem. Pierwsza część rozmów pomiędzy Zdzisławem M. Rurarzem a Tomaszem S. Pochroniem, Chicago 1993.
„Perfidna gra”, t. 4, 2004, skan maszynopisu na http://zdzislaw-rurarz.info/?page_ id=34#, dostęp 15 VI 2020 r.
Pleskot P., Dyplomata, czyli szpieg? Działalność służb kontrwywiadowczych PRL wobec zachodnich placówek dyplomatycznych w Warszawie (1956–1989), cz. 1: Generalia, Warszawa 2013.
Pleskot P., Kłopotliwa panna „S”. Postawy polityczne Zachodu wobec „Solidarności” na tle stosunków z PRL (1980–1989), Warszawa 2013.
Roman Ł., Winogrodzki G., Służby specjalne w systemie bezpieczeństwa państwa, Józefów 2016.
Rurarz Z., „Niewydane pamiętniki”, skan maszynopisu na http://zdzislaw-rurarz. info/?page_id=1286, dostęp 22 IV 2022 r.
Sullivan P., Diplomat Zdzislaw M. Rurarz: Defected from Poland to U.S., „The Washington Post”, 27 I 2007.
Szarek J., Zachód wobec stanu wojennego [w:] Droga do niepodległości. „Solidarność” 1980–2005, red. A. Borowski, Warszawa 2005.
Tyszkiewicz J., Rozbijanie monolitu. Polityka Stanów Zjednoczonych wobec Polski 1945–1988, Warszawa 2015.
Za kulisami Sierpnia. Rozmowa ze Zdzisławem M. Rurarzem, „Arcana” 1997, nr 5.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Patryk Pleskot, Koncepcje dezinformacji obcych wywiadów. Nowe ślady w strukturalnej historii Departamentu II Ministerstwa Spraw Wewnętrznych po 1956 r. , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
- Patryk Pleskot, Mossad w Magdalence. Kulisy spotkania przedstawicieli polskich i izraelskich służb specjalnych z maja 1990 r. (w świetle notatki Gromosława Czempińskiego) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Władysław Bułhak, Patryk Pleskot, Zacharski – historia prawdziwa? Wywiadowcza działalność Mariana Zacharskiego w świetle materiałów Departamentu I MSW PRL , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Patryk Pleskot, „Włamywacze z SB”. Akcje penetracyjne kontrwywiadu PRL w Konsulacie USA w Krakowie (lata osiemdziesiąte XX w.) – szkic źródłoznawczy , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 20 (2022)
- Patryk Pleskot, Coraz większa dyscyplina? Raport o przestępczości funkcjonariuszy MSW z lutego 1971 r. , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(17) (2019)
- Patryk Pleskot, Sprawa śmierci Grzegorza Przemyka w korespondencji sekretarza Episkopatu Polski z ministrem spraw wewnętrznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (maj–czerwiec 1983 r.) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(12) (2014)
