Obszary współdziałania PZPR, administracji terenowej i Służby Bezpieczeństwa na przykładzie powiatów województwa krakowskiego 1957–1975. Zarys problematyki
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 18 (2020), strony: 232-290
Data publikacji: 2023-03-29
Abstrakt
W artykule podjęto rozważania na temat obszarów współdziałania (współpracy) PZPR, administracji terenowej i Służby Bezpieczeństwa w zakresie działań kontrolnych i represyjnych. Analizą objęto powiaty województwa krakowskiego w latach 1957–1975. We wstępie scharakteryzowano rolę i pozycję każdego z wymienionych podmiotów w strukturze lokalnego systemu władzy. Zwrócono uwagę na wzajemne relacje i oddziaływania tych instytucji, także o charakterze personalnym. Następnie, na podstawie analizy źródeł, wskazano obszary, w których dochodziło do współdziałania, co zilustrowano konkretnymi przykładami. W podsumowaniu sformułowano wnioski wynikające z analizy dokumentów, jednocześnie wskazano na konieczność dalszych badań w poszukiwaniu innych pól współpracy PZPR, administracji i SB. Zwrócono też uwagę na możliwość występowania płaszczyzn współdziałania tych podmiotów na terenie innych województw ówczesnej Polski, odmiennych niż wskazane w artykule.
Słowa kluczowe
Służba Bezpieczeństwa • PZPR • organy administracji terenowe • organy administracji terenowej • prawica ludowa • Kościół katolicki • kółka rolnicze • województwo krakowskie Security Service • Polish United Workers’ Party • local administration organs • ‘people’s right-wing movement • the Catholic Church • farmers’ groups • Cracow Voivodeship
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy (AIPN By)
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANKr)
Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Nowym Sączu (ANNS)
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017
Walka z wrogą działalnością reakcyjnego kleru na obecnym etapie, Warszawa, sierpień 1958, oprac. F. Musiał [w:] Represje wobec Kościoła katolickiego w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, red. J. Marecki, Kraków 2011
Aparat bezpieczeństwa wobec opozycji, „Biuletyn IPN” 2007, nr 12
Czerwiński D., "Obecnie zainteresowanie się obywatelem wymaga dowodów…". Analiza pracy organów bezpieczeństwa podczas egzekutywy KW PZPR w Gdańsku 9 marca 1956 roku, "Komunizm: System–Ludzie–Dokumentacja" 2016, nr 5
Dereń B., Krakowscy konfederaci. Ludowa opozycja w Krakowskiem w latach 1945–1974, Warszawa 2003
Drabik S., Baza archiwalna do badania dziejów PZPR na przykładzie Krakowa, „Dzieje Najnowsze” 2013, z. 2
Drabik S., Krakowska PZPR w okresie "małej stabilizacji", "Pamięć i Sprawiedliwość" 2012, nr 1
Drygalski J., Kwaśniewski J., (Nie)realny socjalizm, Warszawa 1992
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1970
Dziuba A., Na frontach walki ze szpiegami, rewizjonistami i "reakcyjnym klerem". Tyska jednostka aparatu bezpieczeństwa w latach 1954–1975, Tychy 2008
Elżanowski M., Kompetencje rad narodowych i terenowych organów administracji [w:] Terenowe organy administracji i rady narodowe po reformie, red. J. Służewski, Warszawa 1977
Fornal P., Struktura, kadra kierownicza i główne kierunki działań operacyjnych Referatu Służby Bezpieczeństwa Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej oraz Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Brzozowie w latach 1957–1990, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989" 2013, nr 1
Frazik W., Struktury organizacyjne Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1956–1990 [w:] Strażnicy sowieckiego imperium.
Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa w Małopolsce 1945–1990, red. F. Musiał, M. Wenklar, Kraków 2009
Gmyz R., Pacyfikacje społecznych inicjatyw w zakresie budownictwa sakralnego na przykładzie Szklar w archidiecezji krakowskiej, "Pamięć i Sprawiedliwość" 2017, nr 2
Jankowiak S., Zwalczanie "prawicy" w ruchu ludowym w Wielkopolsce w okresie 1956–1960 [w:] Represje wobec wsi i ruchu ludowego, t. 2: 1956–1989. Materiały z konferencji naukowej 27–28 listopada 2003 r. w Rzeszowie pt. "Wieś i ruch ludowy a władza w PRL w latach 1956–1989", red. J. Gmitruk, Z. Nawrocki, Warszawa 2004
Janowski W., Ustrój władz, zadania i struktura aparatu wykonawczego KC PZPR w latach 1948–1990 [w:] W. Janowski, A. Kochański, Informator o strukturze i obsadzie personalnej centralnego aparatu PZPR 1948–1990, red. K. Persak, Warszawa 2000
Jasiak D., Akcja dekrucyfikacyjna w 1958 roku w północno-wschodnich powiatach województwa krakowskiego w świetle dokumentów, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego" 2014, z. 1. Jastrzębski L., Zarys historii terenowych organów władzy i administracji państwowej [w:] Terenowe organy administracji i rady narodowe po reformie, red. J. Służewski, Warszawa 1977
Kaczmarski K., Działania Służby Bezpieczeństwa wobec tzw. prawicy ludowej na terenie województwa rzeszowskiego po październiku 1956 r. [w:] Represje wobec wsi i ruchu ludowego, t. 2: 1956–1989. Materiały z konferencji naukowej 27–28 listopada 2003 r. w Rzeszowie pt. "Wieś i ruch ludowy a władza w PRL w latach 1956–1989", red. J. Gmitruk, Z. Nawrocki, Warszawa 2004
Kaliński J., Historia gospodarcza Polski Ludowej, Białystok 2005
Kasprzycki M., "Kamionka to robota władz a szczególnie służby bezpieczeństwa". Rola komunistycznej policji politycznej w działaniach dezintegracyjnych wobec Kościoła katolickiego na przykładzie parafii w Kamionce Wielkiej, "Zeszyty Historyczne WiN-u" 2017, nr 46
Kasprzycki M., Referat Służby Bezpieczeństwa Komendy Milicji Obywatelskiej w Nowym Sączu w latach 1956–1975, "Rocznik Sądecki" 2012, t. 40
Kasprzycki M., SB i partia wobec naboru do wyższych seminariów duchownych w latach sześćdziesiątych i pierwszej połowie lat siedemdziesiątych XX w. w województwie krakowskim [w:] Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, red. W. Polak, A. Czwołek, S. Galij-Skarbińska, Toruń 2017
Kasprzycki M., System organizacji pracy powiatowych referatów Służby Bezpieczeństwa i próby jego reform w latach sześćdziesiątych, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989" 2013, nr 1
Kielak Ł., Polityka społeczno-gospodarcza PZPR w powiecie mińsko-mazowieckim w latach 1956–1970, "Rocznik Mińsko-Mazowiecki" 2011, z. 19
Klementowski R., Służba Bezpieczeństwa na ziemi lwóweckiej (1957–1990), Wrocław 2014
Kolasa K., Komitety powiatowe i miejskie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w województwie łódzkim w latach 1948–1975 – proces kształtowania i struktura organizacyjna, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2005/2006, nr 78
Korejwo M., Oddziaływanie PZPR na aparat administracji państwowej [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury, ludzie, dokumentacja, red. D. Magier, Lublin–Radzyń Podlaski 2012
Kowalik S., Konflikt wyznaniowy w Wierzbicy. Niezależna parafia w polityce władz PRL (1962–1977), Lublin 2012
Krawczyk M., Organy państwowo-partyjne odpowiedzialne za wytyczanie i realizowanie polityki wyznaniowej PRL, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach" 2011, seria "Administracja i Zarządzanie", nr 89
Kwiek J., Rok 1956 w Krakowie i województwie (wybrane problemy), Kraków 1999
Kwiek J., Wybory do rad narodowych w województwie krakowskim w 1958 roku, "Studia Historyczne" 2004, z. 1. Leoński Z., Kompetencje prezydiów oraz poszczególnych członków prezydiów według przepisów nowej ustawy o radach narodowych, "Ruch Prawniczy i Ekonomiczny" 1958, z. 4. Madej M., SB uprzejmie donosi… Służba Bezpieczeństwa jako filtr zasileń informacyjnych systemu politycznego PRL w latach 1956–1970. Przykład województwa wrocławskiego, Wrocław 2014
Mironowicz E., Polityka narodowościowa PRL, Białystok 2000
Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2007
Partia, państwo, społeczeństwo, red. K. Rokicki, Warszawa 2016
Persak K., Dymisja Antoniego Alstera [w:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku, komitet red. K. Persak, A. Dudek, A. Friszke, Ł. Kamiński, P. Machcewicz, P. Osęka, P. Sowiński, D. Stola, M. Zaremba, Warszawa 2008
Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008
PZPR jako machina władzy, red. D. Stola, K. Persak, Warszawa 2012
Rybicki Z., Administracja gospodarcza w PRL, Warszawa 1978
Rybicki Z., System rad narodowych w PRL, Warszawa 1971
Skicki J., Wkład Stanisława Mierzwy w powołanie i działalność Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach oraz Towarzystwa Przyjaciół tegoż Muzeum [w:] Stanisław Mierzwa 1905–1985. Ludowiec i działacz niepodległościowy, red. nauk. M. Szpytma, Warszawa–Kraków 2011
Sokalska E., Organizacja administracji lokalnej w Polsce w latach 1950–1956, "Studia Prawnoustrojowe" 2006, nr 6
Sokalska E., Organizacja lokalnego aparatu administracyjnego w Polsce w latach 1957–1975, "Studia Prawnoustrojowe" 2005, nr 4
Stępka S., Chłopi wobec groźby kolektywizacji rolnictwa w latach 1956–1970 [w:] Wieś w Polsce Ludowej, red. G. Miernik, Kielce 2005
Stępka S., Chłopi wobec wydarzeń politycznych w Polsce (1956–1959), Warszawa 1999
Talarek K., Diecezja tarnowska w latach 1945–1970. Problemy personalno-organizacyjne, Tarnów 2012
Tarkowski J., System polityczny powiatu jako system integracji poziomej [w:] Socjologia świata polityki, t. 1: Władza i społeczeństwo w systemie autorytarnym, Warszawa 1994
Tylec P., Władze komunistyczne wobec Kościoła katolickiego w dekanacie Janów Lubelski w latach 1944–1981, Warszawa–Lublin 2020
Tymiński M., PZPR i przedsiębiorstwo. Nadzór partyjny nad zakładami przemysłowymi 1956–1970, Warszawa 2001
Tymiński M., Zmiany zaangażowania Komitetu Warszawskiego PZPR w sprawy gospodarki i przemysłu w latach 1950–1975, "Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych" 2019, t. 80
Więcej niż partia. PZPR a polityka, gospodarka i społeczeństwo 1948–1990, red. A. Dziuba, B. Tracz, Katowice–Warszawa 2017
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Kasprzycki, Inspektorat 2 SB WUSW w Nowym Sączu (1985–1988) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 20 (2022)
- Marcin Kasprzycki, Władze powiatu bocheńskiego wobec szkolnej i pozaszkolnej katechizacji dzieci i młodzieży w latach 1956–1975 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Marcin Kasprzycki, „Między nami, esbekami”. Stosunki wśród funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa w Tarnowie na marginesie sprawy Czesława Gucika z 1971 roku , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
- Marcin Kasprzycki, Plany reorganizacji Służby Bezpieczeństwa szczebla powiatowego i wojewódzkiego opracowywane w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych w latach 1971–1973 (z uwzględnieniem przygotowań do niej w województwie krakowskim) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(13) (2015)
- Marcin Kasprzycki, Oświadczenie kpt. Józefa Muniaka, funkcjonariusza Departamentu III Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(7) (2009)
- Marcin Kasprzycki, System organizacji pracy powiatowych referatów Służby Bezpieczeństwa i próby jego reform w latach szcześćdzesiątych , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(11) (2013)
- Marcin Kasprzycki, Kwestia nauczania religii w świetle protokołów egzekutywy Komitetu Powiatowego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Nowym Sączu w latach 1958–1970. Zarys problematyki , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(12) (2014)
- Marcin Kasprzycki, Kadra Referatu ds. Bezpieczeństwa/ds. Służby Bezpieczeństwa KP MO/KMiP MO w Nowym Sączu w latach 1957–1975 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(15) (2017)