Język Polski
English
Areas of Cooperation between the Polish United Workers’ Party, Local Administration and the Security Service. A Case Study of the Districts in the Cracow Voivodeship, 1957–1975. An Overview of Research Problems
Marcin Kasprzycki
https://orcid.org/0000-0002-0942-9845
Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie
Bio(b. 1975), PhD, historian and political scientist working at the Branch Office of Historical Research, Institute of National Remembrance in Cracow. His research interests include the functioning of the security apparatus in the voivodeships of Cracow and Nowy Sącz and the activities of the state apparatus aimed against the Catholic Church in the voivodeship of Cracow (until 1975) and Nowy Sącz (1975–1990). Author of the monographs: Ludzie bezpieki w powiecie Nowy Sącz. Obsada Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego/Powiatowego Urzędu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Nowym Sączu w latach 1945–1956 (2009), and “Organ ładu i spokoju w rękach demokracji…”. Aparat bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim w latach 1945–1975 (Cracow, 2020); co-editor (with H. Głębocki) of Konfederacja Polski Niepodległej w Krakowie w latach 1979–1990. Wybór dokumentów (2009), and Niezależne Zrzeszenie Studentów w Krakowie w latach 1980–1990. Wybór dokumentów, vol. 1: 1980–1981 (Cracow, 2014)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 18 (2020), pages: 232-290
Publication date: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL201808
PDF (Język Polski)
Abstract
This article deals with the areas of cooperation between the Polish United Workers’ Party, the local administration and the Security Service in matters of control and repression. The analysis covers the districts (powiat) in the Cracow voivodeship, 1957–1975. The introduction describes the role and position of each of those actors within the local power structure, with a focus on the mutual interrelations and impacts of those institutions, including at the personal level. Based on source analysis, this is followed by a list of areas where cooperation took place, as illustrated by specific examples. The summary contains conclusions based on an analysis of the documents. More research is needed into areas of cooperation between the party, local administration officials and the security apparatus. Attention is also drawn to possible other areas of cooperation between those actors in other voivodeships at the time.
Keywords
Służba Bezpieczeństwa • PZPR • organy administracji terenowe • organy administracji terenowej • prawica ludowa • Kościół katolicki • kółka rolnicze • województwo krakowskie Security Service • Polish United Workers’ Party • local administration organs • ‘people’s right-wing movement • the Catholic Church • farmers’ groups • Cracow Voivodeship
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy (AIPN By)
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANKr)
Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Nowym Sączu (ANNS)
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017
Walka z wrogą działalnością reakcyjnego kleru na obecnym etapie, Warszawa, sierpień 1958, oprac. F. Musiał [w:] Represje wobec Kościoła katolickiego w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, red. J. Marecki, Kraków 2011
Aparat bezpieczeństwa wobec opozycji, „Biuletyn IPN” 2007, nr 12
Czerwiński D., "Obecnie zainteresowanie się obywatelem wymaga dowodów…". Analiza pracy organów bezpieczeństwa podczas egzekutywy KW PZPR w Gdańsku 9 marca 1956 roku, "Komunizm: System–Ludzie–Dokumentacja" 2016, nr 5
Dereń B., Krakowscy konfederaci. Ludowa opozycja w Krakowskiem w latach 1945–1974, Warszawa 2003
Drabik S., Baza archiwalna do badania dziejów PZPR na przykładzie Krakowa, „Dzieje Najnowsze” 2013, z. 2
Drabik S., Krakowska PZPR w okresie "małej stabilizacji", "Pamięć i Sprawiedliwość" 2012, nr 1
Drygalski J., Kwaśniewski J., (Nie)realny socjalizm, Warszawa 1992
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1970
Dziuba A., Na frontach walki ze szpiegami, rewizjonistami i "reakcyjnym klerem". Tyska jednostka aparatu bezpieczeństwa w latach 1954–1975, Tychy 2008
Elżanowski M., Kompetencje rad narodowych i terenowych organów administracji [w:] Terenowe organy administracji i rady narodowe po reformie, red. J. Służewski, Warszawa 1977
Fornal P., Struktura, kadra kierownicza i główne kierunki działań operacyjnych Referatu Służby Bezpieczeństwa Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej oraz Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Brzozowie w latach 1957–1990, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989" 2013, nr 1
Frazik W., Struktury organizacyjne Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1956–1990 [w:] Strażnicy sowieckiego imperium.
Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa w Małopolsce 1945–1990, red. F. Musiał, M. Wenklar, Kraków 2009
Gmyz R., Pacyfikacje społecznych inicjatyw w zakresie budownictwa sakralnego na przykładzie Szklar w archidiecezji krakowskiej, "Pamięć i Sprawiedliwość" 2017, nr 2
Jankowiak S., Zwalczanie "prawicy" w ruchu ludowym w Wielkopolsce w okresie 1956–1960 [w:] Represje wobec wsi i ruchu ludowego, t. 2: 1956–1989. Materiały z konferencji naukowej 27–28 listopada 2003 r. w Rzeszowie pt. "Wieś i ruch ludowy a władza w PRL w latach 1956–1989", red. J. Gmitruk, Z. Nawrocki, Warszawa 2004
Janowski W., Ustrój władz, zadania i struktura aparatu wykonawczego KC PZPR w latach 1948–1990 [w:] W. Janowski, A. Kochański, Informator o strukturze i obsadzie personalnej centralnego aparatu PZPR 1948–1990, red. K. Persak, Warszawa 2000
Jasiak D., Akcja dekrucyfikacyjna w 1958 roku w północno-wschodnich powiatach województwa krakowskiego w świetle dokumentów, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego" 2014, z. 1. Jastrzębski L., Zarys historii terenowych organów władzy i administracji państwowej [w:] Terenowe organy administracji i rady narodowe po reformie, red. J. Służewski, Warszawa 1977
Kaczmarski K., Działania Służby Bezpieczeństwa wobec tzw. prawicy ludowej na terenie województwa rzeszowskiego po październiku 1956 r. [w:] Represje wobec wsi i ruchu ludowego, t. 2: 1956–1989. Materiały z konferencji naukowej 27–28 listopada 2003 r. w Rzeszowie pt. "Wieś i ruch ludowy a władza w PRL w latach 1956–1989", red. J. Gmitruk, Z. Nawrocki, Warszawa 2004
Kaliński J., Historia gospodarcza Polski Ludowej, Białystok 2005
Kasprzycki M., "Kamionka to robota władz a szczególnie służby bezpieczeństwa". Rola komunistycznej policji politycznej w działaniach dezintegracyjnych wobec Kościoła katolickiego na przykładzie parafii w Kamionce Wielkiej, "Zeszyty Historyczne WiN-u" 2017, nr 46
Kasprzycki M., Referat Służby Bezpieczeństwa Komendy Milicji Obywatelskiej w Nowym Sączu w latach 1956–1975, "Rocznik Sądecki" 2012, t. 40
Kasprzycki M., SB i partia wobec naboru do wyższych seminariów duchownych w latach sześćdziesiątych i pierwszej połowie lat siedemdziesiątych XX w. w województwie krakowskim [w:] Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, red. W. Polak, A. Czwołek, S. Galij-Skarbińska, Toruń 2017
Kasprzycki M., System organizacji pracy powiatowych referatów Służby Bezpieczeństwa i próby jego reform w latach sześćdziesiątych, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989" 2013, nr 1
Kielak Ł., Polityka społeczno-gospodarcza PZPR w powiecie mińsko-mazowieckim w latach 1956–1970, "Rocznik Mińsko-Mazowiecki" 2011, z. 19
Klementowski R., Służba Bezpieczeństwa na ziemi lwóweckiej (1957–1990), Wrocław 2014
Kolasa K., Komitety powiatowe i miejskie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w województwie łódzkim w latach 1948–1975 – proces kształtowania i struktura organizacyjna, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2005/2006, nr 78
Korejwo M., Oddziaływanie PZPR na aparat administracji państwowej [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury, ludzie, dokumentacja, red. D. Magier, Lublin–Radzyń Podlaski 2012
Kowalik S., Konflikt wyznaniowy w Wierzbicy. Niezależna parafia w polityce władz PRL (1962–1977), Lublin 2012
Krawczyk M., Organy państwowo-partyjne odpowiedzialne za wytyczanie i realizowanie polityki wyznaniowej PRL, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach" 2011, seria "Administracja i Zarządzanie", nr 89
Kwiek J., Rok 1956 w Krakowie i województwie (wybrane problemy), Kraków 1999
Kwiek J., Wybory do rad narodowych w województwie krakowskim w 1958 roku, "Studia Historyczne" 2004, z. 1. Leoński Z., Kompetencje prezydiów oraz poszczególnych członków prezydiów według przepisów nowej ustawy o radach narodowych, "Ruch Prawniczy i Ekonomiczny" 1958, z. 4. Madej M., SB uprzejmie donosi… Służba Bezpieczeństwa jako filtr zasileń informacyjnych systemu politycznego PRL w latach 1956–1970. Przykład województwa wrocławskiego, Wrocław 2014
Mironowicz E., Polityka narodowościowa PRL, Białystok 2000
Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2007
Partia, państwo, społeczeństwo, red. K. Rokicki, Warszawa 2016
Persak K., Dymisja Antoniego Alstera [w:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku, komitet red. K. Persak, A. Dudek, A. Friszke, Ł. Kamiński, P. Machcewicz, P. Osęka, P. Sowiński, D. Stola, M. Zaremba, Warszawa 2008
Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008
PZPR jako machina władzy, red. D. Stola, K. Persak, Warszawa 2012
Rybicki Z., Administracja gospodarcza w PRL, Warszawa 1978
Rybicki Z., System rad narodowych w PRL, Warszawa 1971
Skicki J., Wkład Stanisława Mierzwy w powołanie i działalność Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach oraz Towarzystwa Przyjaciół tegoż Muzeum [w:] Stanisław Mierzwa 1905–1985. Ludowiec i działacz niepodległościowy, red. nauk. M. Szpytma, Warszawa–Kraków 2011
Sokalska E., Organizacja administracji lokalnej w Polsce w latach 1950–1956, "Studia Prawnoustrojowe" 2006, nr 6
Sokalska E., Organizacja lokalnego aparatu administracyjnego w Polsce w latach 1957–1975, "Studia Prawnoustrojowe" 2005, nr 4
Stępka S., Chłopi wobec groźby kolektywizacji rolnictwa w latach 1956–1970 [w:] Wieś w Polsce Ludowej, red. G. Miernik, Kielce 2005
Stępka S., Chłopi wobec wydarzeń politycznych w Polsce (1956–1959), Warszawa 1999
Talarek K., Diecezja tarnowska w latach 1945–1970. Problemy personalno-organizacyjne, Tarnów 2012
Tarkowski J., System polityczny powiatu jako system integracji poziomej [w:] Socjologia świata polityki, t. 1: Władza i społeczeństwo w systemie autorytarnym, Warszawa 1994
Tylec P., Władze komunistyczne wobec Kościoła katolickiego w dekanacie Janów Lubelski w latach 1944–1981, Warszawa–Lublin 2020
Tymiński M., PZPR i przedsiębiorstwo. Nadzór partyjny nad zakładami przemysłowymi 1956–1970, Warszawa 2001
Tymiński M., Zmiany zaangażowania Komitetu Warszawskiego PZPR w sprawy gospodarki i przemysłu w latach 1950–1975, "Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych" 2019, t. 80
Więcej niż partia. PZPR a polityka, gospodarka i społeczeństwo 1948–1990, red. A. Dziuba, B. Tracz, Katowice–Warszawa 2017
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Marcin Kasprzycki, Inspectorate Number 2 of the Provincial Office of the Interior of the Security Service in Nowy Sącz (1985–1988) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 20 (2022)
- Marcin Kasprzycki, Bochnia District Authorities towards School and Out-of-School Religious Education of Children and Youth in 1956–1975 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 19 (2021)
- Marcin Kasprzycki, “Between us, SB men”. Relations among functionaries of the Security Service in Tarnów on the sidelines of the Czesław Gucik case of 1971 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 21 (2023)
- Marcin Kasprzycki, Reorganisation plans for Służba Bezpieczeństwa (Security Service) in poviats and voivodeships prepared by the Ministry of Interior in 1971–1973 (taking into account preparations for reorganisation in Krakowskie voivodeship) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(13) (2015)
- Marcin Kasprzycki, System organizacji pracy powiatowych referatów Służby Bezpieczeństwa i próby jego reform w latach szcześćdzesiątych , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(11) (2013)
- Marcin Kasprzycki, Oświadczenie kpt. Józefa Muniaka, funkcjonariusza Departamentu III Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(7) (2009)
- Marcin Kasprzycki, The Issue of Religious Education in the Light of the Minutes of the Polish United Workers' Party's Poviat Committee Executive in Nowy Sącz in the Years 1958–1970. Outline of Issues , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(12) (2014)
- Marcin Kasprzycki, Staff of the Security Departament / ds. SB KP MO/KMiP MO in Nowy Sącz between 1957–1975 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(15) (2017)
