Język Polski
English
Początki działalności wywiadowczej Departamentu I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w krajach Bloku Wschodniego
Witold Bagieński
https://orcid.org/0000-0003-4000-6813
Biogram
(ur. 1980), doktor nauk humanistycznych, historyk, absolwent Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, pracownik Wydziału Badań Archiwalnych i Edycji Źródeł Archiwum IPN w Warszawie. Autor monografii Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961. Współautor publikacji źródłowych: Stanisław Mikołajczyk w dokumentach aparatu bezpieczeństwa i Afera "Żelazo" w dokumentach MSW i PZPR.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 18 (2020), strony: 13-55
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL201802
PDF
Abstrakt
Działalność Departamentu I MSW, czyli wywiadu cywilnego PRL, w krajach bloku wschodniego należy do najmniej znanych aspektów jego aktywności. Początkowo ograniczała się ona niemal wyłącznie do kontrwywiadowczej ochrony placówek. W latach sześćdziesiątych, na skutek zdystansowania się lub wręcz konfliktu części państw znajdujących się dotąd w orbicie wpływów Związku Sowieckiego, wywiad PRL przystąpił do zbierania informacji na ich temat. Odbywało się to jednak według innych zasad niż na pozostałych terenach. W myśl przyjętych założeń Departament I MSW nie miał prawa do werbowania w nich współpracowników spośród miejscowych obywateli i do zdobywania wiadomości musiał wykorzystywać tzw. wywiad bezagenturalny. Proces rozwijania działalności tego rodzaju był rozciągnięty w czasie, a jego dynamika zależała od sytuacji w danym państwie. W pierwszej kolejności zainteresowano się Chinami, Jugosławią, Rumunią i Albanią, a następnie Czechosłowacją. Wydarzenia Praskiej Wiosny sprawiły, że nastąpiło istotne przewartościowanie i podjęto decyzję o położeniu większego nacisku na pracę w krajach „demokracji ludowej”. W rezultacie jesienią 1969 r. Departament I MSW dysponował już infrastrukturą umożliwiającą mu zbieranie informacji ze wszystkich głównych państw bloku, z wyjątkiem Związku Sowieckiego. Na początku lat siedemdziesiątych część z nich stała się oficjalnymi przedstawicielstwami MSW PRL przy sojuszniczych organach bezpieczeństwa. Mimo tego kontynuowano ograniczoną pracę wywiadowczą. Ukształtowany w tym okresie system pracy utrzymał się w zasadniczym kształcie aż do upadku systemu w 1989 r.
Słowa kluczowe
wywiad • wywiad cywilny • Departament I MSW • MSW • Służba Bezpieczeństwa • Albania • Czechosłowacja • Czechy • Słowacja • Bułgaria • Węgry • Związek Sowiecki • Jugosławia • Chiny • Kuba • Mongolia • Wietnam • Korea Północna • Rumunia • kontrwywiad • szpiegostwo • zimna wojna • bezpieczeństwo intelligence • civil intelligence • Department I of the Ministry of Internal Affairs • Ministry of Internal Affairs (Poland) • Security Service • Albania • Czechoslovakia • Czech Republic • Slovakia • Bulgaria • Hungary • Soviet Union • Yugoslavia • China • Cuba • Mongolia • Vietnam • North Korea • Romania • counterintelligence • espionage • Cold War • security
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie (AIPN Kr)
Operacja „Podhale”. Służba Bezpieczeństwa wobec wydarzeń w Czechosłowacji 1968–1970, oprac. Ł. Kamiński, G. Majchrzak, Warszawa 2008
Protokół z rozmów pomiędzy delegacjami MSW CSRS i MSW PRL, 21 V 1969 r., k. 3, https://www.ustrcr.cz/uvod/vychodni-blok/mezinarodni-spoluprace--plr/, dostęp 15 II 2020 r.
Kostikow P., Roliński B., Widziane z Kremla. Moskwa – Warszawa. Gra o Polskę, Warszawa 1992
Pawłow W., Byłem rezydentem KGB w Polsce, tłum. M. Raczyńska, Warszawa 1994
Supruniuk S., Z Polesia do Warszawy. Rozmowa dziadka z wnukiem Marcinem, Warszawa 2009
Andrew Ch., Gordijewski O., KGB, tłum. R. Brzeski, Warszawa 1997
Andrew Ch., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina. KGB w Europie i na Zachodzie, tłum. M.M. Brzeska, R. Brzeski, Warszawa 2001
Aparaty centralne służb wywiadu cywilnego Układu Warszawskiego jako wyspecjalizowane struktury państwa 1944–1991, red. J. Larecki, L. Pawlikowicz, P. Piotrowski, Rzeszów 2015
Bagieński W., Reprymenda w moskiewskiej centrali. Relacja ministra spraw wewnętrznych Władysława Wichy z pobytu na uroczystościach 40-lecia sowieckich organów bezpieczeństwa w grudniu 1957 r., „Glaukopis. Pismo społeczno--historyczne” 2019, nr 36
Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017
Bosak H., List otwarty, „Trybuna”, 3 I 1996
Bułhak W., Paczkowski A., „Przyjaciele radzieccy”. Współpraca wywiadów polskiego i sowieckiego, 1944–1990, „Zeszyty Historyczne” 2009, z. 167
Bułhak W., Wywiad PRL a Watykan 1962–1978, Warszawa 2019
Burakowski A., Geniusz Karpat. Dyktatura Nicolae Ceauşescu 1965–1989, Warszawa 2008
Durka J., Obraz współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej służb PRL ze służbami rumuńskimi w świetle dokumentów strony polskiej – przyczynek do zarysu problematyki [w:] Polska i Rumunia. Wspólnie – obok – blisko. Polonia şi România. Împreună – alături – aproape, red. S. Iachimovschi, K. Stempel-Gancarczyk, E. Wieruszewska-Calistru, Suceava 2015
Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006
Gasztold P., Maoizm nad Wisłą? Działalność Komunistycznej Partii Polski Kazimierza Mijala, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 32
Gnoinska M.K., Promoting the ‘China Way’ of communism in Poland and beyond during the Sino-Soviet Split. The case of Kazimierz Mijal, „Cold War History” 2018, R. 18, nr 3
Jarząbek W., Drogi i bezdroża członkostwa PRL w Układzie Warszawskim w kontekście funkcjonowania struktur politycznych paktu w latach 1955–1980 [w:] PRL w politycznych strukturach Układu Warszawskiego w latach 1955–1980, oprac. W. Jarząbek, Warszawa 2008
Jaskułowski T., Przyjaźń, której nie było. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD wobec MSW 1974–1990, Warszawa 2014
Kaszyński K., Podgórski J., Kryptonim „Polska”… czyli szpiedzy i agenci, Warszawa 1996
Majchrzak G., Służba Bezpieczeństwa PRL a praska wiosna [w:] Aparat bezpieczeństwa, propaganda, a praska wiosna. Zbiór materiałów z konferencji międzynarodowej. Praga, 7–9 września 2008 r., red. M.M. Szwykowska-Rey, tłum. Skrivanek, Praha 2009
Paczkowski A., Przyjaźń – pomoc – przykład: relacje między sowieckimi i polskimi organami bezpieczeństwa w latach 1944–1990 [w:] W objęciach Wielkiego Brata. Sowieci w Polsce 1944–1993, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2009
Pawlikowicz L., Aparat centralny 1. Zarządu Głównego KGB jako instrument realizacji globalnej strategii Kremla 1954–1991, Warszawa 2013
Pietrow N., KGB a kryzys czechosłowacki w 1968 r. [w:] Inwazja na Czechosłowację 1968
Perspektywa rosyjska, red. J. Pazderka, tłum. A. Kaczorowski, Warszawa 2015
Skobelski R., Polityka PRL wobec państw socjalistycznych w latach 1956–1970
Współpraca – napięcia – konflikty, Poznań 2010
Współpraca SB MSW PRL z KGB ZSRR w latach 1970–1990. Próba bilansu, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2013
Zacharias M.J., Komunizm, federacja, nacjonalizmy. System władzy w Jugosławii 1943–1991. Powstanie – przekształcenia – rozkład, Warszawa 2004
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Witold Bagieński, Organizacja i struktura Biura Studiów SB MSW (1982–1989). Podstawowe fakty i ustalenia , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 20 (2022)
- Witold Bagieński, Współpraca służb wywiadowczych PRL i Związku Sowieckiego jako element relacji dwustronnych KGB z MSW (1956–1990) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
- Witold Bagieński, Prawo do zabijania. Analiza wywiadu MSW dotycząca prawnych uwarunkowań wykonywania wyroków śmierci poza granicami kraju na tle „działań specjalnych” tej jednostki , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Witold Bagieński, Kategorie spraw i dokumentacji operacyjnej wywiadu MSW (1956-1990) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(17) (2019)
- Witold Bagieński, Elżbieta Pietrzyk-Dąbrowska, Od Redakcji , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
