Język Polski
English
„…na straży honoru Polski”. Konspiracja w Puszczy Noteckiej jako przykład oporu wobec systemów totalitarnych
Arkadiusz Słabig
https://orcid.org/0000-0002-9089-302X
Uniwersytet Pomorski w Słupsku
BiogramArkadiusz Słabig (ur. 1976) – absolwent studiów na Wydziale Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (kierunki: etnologia i antropologia kulturowa oraz historia ze specjalnością pedagogiczną), doktor habilitowany, profesor nadzwyczajny w Instytucie Historii Akademii Pomorskiej / Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku. Zainteresowania badawcze skoncentrował na następujących zagadnieniach: sytuacja mniejszości narodowych w Polsce w XX w., polityka narodowościowa Polski Ludowej, komunistyczny aparat bezpieczeństwa oraz dzieje regionalne Pomorza Zachodniego, ziemi lubuskiej i Wielkopolski. Autor dwóch monografii: Aparat bezpieczeństwa wobec mniejszości narodowych na Pomorzu Zachodnim (2008) oraz „Sytuacja jest w naszych rękach”. Działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec Ukraińców w latach 1944–1989 (2018), wyboru źródeł Kwestia ukraińska w działalności Służby Bezpieczeństwa PRL (2016), a także kilkudziesięciu artykułów problemowych.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 21 (2023), strony: 389-451
Data publikacji: 2024-01-10
https://doi.org/10.48261/arprl232112
PDF
Abstrakt
Położone na północno-zachodnich obrzeżach Wielkopolski rozległe tereny leśne stały się zapleczem dla działalności konspiracyjnej wymierzonej przeciw niemieckiemu systemowi okupacyjnemu i powojennym rządom komunistów. W czasie II wojny światowej lokalne struktury podziemia weszły w skład czarnkowskiego Obwodu Armii Krajowej, podporządkowanemu Inspektoratowi Rejonowemu Zachód z siedzibą w Sierakowie. W Puszczy Noteckiej zorganizowano sieć kurierską, zbudowano liczne kryjówki dla spalonych konspiratorów, a także prowadzono akcje rekwizycyjne. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej takie czynniki, jak lęk przed śmiercią w ostatnich tygodniach wojny i represjami sił reżimowych, zamęt polityczny, a także sprzeciw wobec systemu komunistycznego sprawiły, że wielu dawnych partyzantów, dezerterów z milicji i wojska, postanowiło stworzyć zbrojne grupy przetrwania. Ich żywot był krótki. Latem 1945 r. zostały rozbite przez Wojska Wewnętrzne NKWD bądź też same poddawały się Grupie Operacyjnej KW MO w Poznaniu, która stosowała mniej brutalne metody „rozładowania” lasów i likwidacji oddziałów partyzanckich. Część dawnych konspiratorów z Puszczy Noteckiej spędziła kilka lat w więzieniach, a później była przedmiotem „profilaktycznej” kontroli operacyjnej aż do początku lat sześćdziesiątych XX w.
Słowa kluczowe
Armia Krajowa • Puszcza Notecka • pow. czarnkowski • Milicja Obywatelska • Urząd Bezpieczeństwa • Wojska Wewnętrzne NKWD • Czarnków • Drawsko • Drezdenko the Home Army • Noteć Forest • Czarnków district • the Citizens’ Militia • Security Office • NKVD Internal Troops • Czarnków • Drawsko • Drezdenko
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu (AIPN Po). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie (AIPN Sz).
Antowski A., Poznańscy leśnicy w służbie Wielkopolski Walczącej 1939–1945. Z dziejów Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu, Poznań, b.d.w.
Chrzanowski B., Gąsiorowski A., Steyer K., Polska Podziemna na Pomorzu w latach 1939–1945, Gdańsk 2005.
Czesław Kmiecik, http://www.listawykletych.pl/katalog/kmiecik-czeslaw/, dostęp 15 V 2023 r.
Dokument nr 13, Pismo więźnia karnego Edmunda Marona do Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie rewizji nadzwyczajnej, 14 kwietnia 1955 [w:] Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. A. Łuczak, A. Pietrowicz, wyd. 2 popr. i uzup., Poznań 2016 („Studia i Materiały Poznańskiego IPN”, t. 33).
Haak L., Echa wronieckich lasów [w:] W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
Handke W., Żołnierze nienazwanego powstania. Szkice do portretów Żołnierzy Wyklętych, Kraków 2020.
http://akwielkopolska.pl/biograms/index/biograms/1,129,0,0,Biogramy,Strona1,1.html, dostęp 11 VI 2022 r.
https://chodziez.naszemiasto.pl/chodziez-edmund-maron-zolnierz-wyklety-nasza-historia/ar/c1-3662388, dostęp 11 VI 2022 r.
https://ipn.gov.pl/pl/upamietnianie/dekomunizacja/zmiany-nazw-ulic/nazwy-ulic/nazwy-do-zmiany/40926,ul-Kaczmarka-Stanislawa.html, dostęp 21 IX 2022 r.
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/21729, dostęp 11 VI 2022 r.
https://poznan.tvp.pl/40716829/04012019, dostęp 1 I 2023 r.
Informacje Pracowni Badań Historycznych i Archeologicznych „Pomost” z 18 maja i 2 czerwca 2021 r., https://www.facebook.com/profile/100064506109788/search?q=Pi%C5%82ka, dostęp 1 VIII 2023 r.
Janicki T., Wieś w Kraju Warty (1939–1945), Poznań 1996.
Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945, Gdańsk 1979.
Łożyński J.T., Dąbrowski Bogdan, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łożyński J.T., Gapski Paweł, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łożyński J.T., Grześ Józef, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łożyński J.T., Jarochowski Antoni, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łożyński J.T., Kokot Teofil, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łożyński J.T., Mumot Joachim, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łożyński J.T., Myszkowski Bernard, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łożyński J.T., Nowak Józef, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łożyński J.T., Pohl Józef, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łożyński J.T., Radziej Leon, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Łuczak A., Pietrowicz A., Polityczne oczyszczanie gruntu. Zagłada polskich elit w Wielkopolsce (1939–1941), Poznań 2009.
Łuczak A., Podziemie niepodległościowe w Wielkopolsce 1945–1956. Próba charakterystyki [w:] Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. A. Łuczak, A. Pietrowicz, wyd. 2 popr. i uzup., Poznań 2016 („Studia i Materiały Poznańskiego IPN”, t. 33).
Łuczak C., Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939–1945), Poznań 1996. Łuczak C., Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, Poznań 1993.
Mumot J., Z bronią na teren Rzeszy [w:] W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
Nowak J., Było to w Puszczy Noteckiej [w:] W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
Paczesny A., Radusz – wieś, której nie ma [w:] Nadleśnictwo Międzychód. 100 lat polskiej administracji leśnej 1920–2020, red. P. Anders, Międzychód–Poznań 2020.
Pietrowicz A., Maron Edmund, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne” 2013, nr 10: Działalność żołnierzy Inspektoratu Rejonowego (IR) Zachód Okręgu Poznańskiego AK (część zachodnia). Leksykon struktur i słownik biograficzny.
Pietrowicz A., Szkic do dziejów oddziału partyzanckiego Edmunda Marona „Mura” (1943–1945) [w:] Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. A. Łuczak, A. Pietrowicz, wyd. 2 popr. i uzup., Poznań 2016 („Studia i Materiały Poznańskiego IPN”, t. 33).
Pleskaczyński A., Wartheland. Dzieje zbrodni, Poznań–Warszawa 2021.
Rosada J., Kapliczka wdzięczności, „Goniec Ziemi Wronieckiej” 2011, nr 8.
Pohl J., Po bezdrożach Puszczy Noteckiej [w:] W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
Rutowska M., Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939–1941, Poznań 2003.
Szymankiewicz Z., Spadochrony nad okupowaną Wielkopolską, Poznań 1979.
W konspiracji wielkopolskiej 1939–1945. Wybór wspomnień, zebrał i wstępem oraz komentarzem opatrzył Z. Szymankiewicz, Poznań 1993.
Wojczyński M., Szymankiewicz Z., Zanim wyzwolono Wielkopolskę. Cykl 17 artykułów w „Expresie Poznańskim” (kwiecień–czerwiec 1979 r.), Poznań 1979.
Woźniak M., Z dziejów czarnkowskiego obwodu Armii Krajowej, „Rocznik Nadnotecki” 1988–1989, t. 19–20.
Zajączkowski M., Pod znakiem króla Daniela. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie 1944–1950, Lublin–Warszawa 2016.
Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012.
Оперативная сводка № 009 штаба 145 стрелкового Познанского полка ВВ НКВД за период с 1 VI 1945 по 15 VI 1945 г., город Познань, k. 65, https://wbh.wp.mil.pl/pdfviewer/?f=/c/scans/WKA_VIII_800/VIII_800_49_/VIII_800_49_17_Czesc1.pdf, dostęp 15 V 2023 r.
Сведения о дислокации и численном составе подразделений 145 стрелкового Познанского полка ВВ НКВД по состоянию на 15 VI 1945 г., k. 72, https://wbh.wp.mil.pl/pdfviewer/?f=/c/scans/WKA_VIII_800/VIII_800_49_/VIII_800_49_17_Czesc1.pdf, dostęp 15 V 2023 r.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
