Język Polski
English
Bochnia District Authorities towards School and Out-of-School Religious Education of Children and Youth in 1956–1975
Marcin Kasprzycki
https://orcid.org/0000-0002-0942-9845
Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Krakowie
Bio(b. 1975), PhD, historian, political scientist, employee of the Institute of National Remembrance in Cracow. He is interested in the functioning of the security apparatus in the Cracow and Nowy Sącz
Voivodeships, and activities of the state apparatus against the Catholic Church in the Voivodeships of Cracow (until 1975) and Nowy Sącz (1975–1990). Author of the monographs Ludzie bezpieki w powiecie Nowy Sącz. Obsada Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego/Powiatowego Urzędu do
Spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Nowym Sączu w latach 1945–1956 (Cracow, 2009), "Organ ładu i spokoju w rękach demokracji…". Aparat bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim w latach 1945–1975 (Cracow, 2020), editor of volumes: Konfederacja Polski Niepodległej w Krakowie w latach 1979–1990.
Wybór dokumentów (Cracow, 2009), (with H. Głębocki) Niezależne Zrzeszenie Studentów w Krakowie w latach 1980–1990. Wybór dokumentów, vol. 1: 1980–1981 (Cracow, 2014)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 19 (2021), pages: 662-707
Publication date: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL211917
PDF (Język Polski)
Abstract
The year 1956 brought major changes to political, economic and social life in Poland. The "thaw" interrupted the advancing secularisation of education and created for a short time favourable conditions for the return of religion classes to schools. In the Bochnia district, where in the Stalinist period religion was removed from schools with great difficulty, catechisation was reintroduced for the youth in all primary, secondary, and vocational schools at the end of 1956 and early 1957. The party authorities in the district, aware of the inhibition of the process of secularisation, debated on ways to stop the visible influence of the Church on young people, and SB, using operative work, collected detailed information on the subject. The turning point, which forced the authorities to change their policy towards the Church, was the letter from the Central Committee of the Polish United Workers’ Party (KC PZPR) to local party structures (July 1958). It threatened with a ‘clergy offensive’ and mobilised people to effectively counteract its influence on many areas of life, including the education of children and young people. In the Bochnia district there was a tightening of cooperation between the party, the local administration and the security service, which together began to gradually ‘free’ schools from the influence of the Catholic religion. By the time the secular character of schooling was guaranteed by law, the district authorities had succeeded in removing religious education from thirty primary schools (out of 106) and eight secondary and vocational schools. A new stage in the policy towards catechisation began in the school year 1961/1962, when, following the enactment of the law on the development of the education system on 15 July 1961, priests were forced to organise catechisation in churches, chapels and private homes. At first, the authorities tried to force the organisation of catechetical points in sacral and church buildings, but without success. At the end of 1961, despite the organisation of more than ninety catechetical points in the district, no parish priest had concluded a contract with the Department of Education and Culture for the teaching of religion. When, in 1962, the school authorities received only a few reports on the activities of catechetical centres, the following year the District Committee of the Polish United Workers’ Party (KP PZPR) decided to apply administrative repressions against selected parish priests, which in several cases ended with bailiffs’ execution. SB officers and Presidium of the District National Council officials were involved in the repressive actions. The tightening of the policy did not bring the expected results, so at the beginning of 1965, the administration withdrew from the enforcement of the imposed fines. In the following years, the situation in this section did not change. After Edward Gierek came to power, the policy of the party authorities and educational administration focused on changes in the educational system and increased ideological influence on children and young people. That was supposed to be a way to stop the influence of the Church. Also, in the Bochnia district, attempts were made to implement such a policy. Lectures on ideological issues were organised for parents and attempts were made to attract children to extracurricular and out-of-school activities. Only after the 1975 administrative reform there was a certain liberalisation in the field of supervision of catechetical points, including reporting of their activities.
Keywords
powiat bocheński • katechizacja dzieci • punkty katechetyczne • usuwanie nauczania religii ze szkół • Kościół katolicki • SB • PZPR • władze oświatowe • represje administracyjne Bochnia district • catechisation of children • catechetical points • removal of religious education from schools • Catholic Church • SB • Polish United Workers’ Party (PZPR) • educational authorities • administrative repression
References
Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN)
Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANKr)
Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Bochni (ANBch)
Oddziałowe Archiwum IPN w Krakowie (AIPN Kr)
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017
Listy Episkopatu Polski 1945–2000, cz. 1, Marki 2003
Państwo i Kościół w sprawie nauczania religii (materiały wybrane), opr. E. Grzelak, Warszawa 1967
Raina P., Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 2: Lata 1960–74, Poznań 1995
Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 1: Lata 1945–59, Poznań 1994
Cichosz M., Kształtowanie polskiego systemu oświaty (lata 1960–1973) w kontekście założeń realnego socjalizmu, „Polska Myśl Pedagogiczna” 2020, nr 6
Codogni P., Rok 1956, Warszawa 2006
Domke R., Kształcenie dzieci i młodzieży w Polsce w latach 70. XX wieku, „Studia Zachodnie” 2015, t. 17
Drabik S., „Mała stabilizacja” w organizacjach powiatowych PZPR – na przykładzie Bochni, Brzeska i Chrzanowa, „Horyzonty Polityki” 2013, nr 4
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995
Dudziak J., Nowak S., Satoła S., Szeląg M., Szkolnictwo i życie kulturalne [w:] Bochnia. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Kraków 1980
Dziurok A., Kruchtoizacja. Polityka władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1956 w województwie śląskim/katowickim, Katowice 2012
Jasiak D., Akcja dekrucyfikacyjna w 1958 r. w północno-wschodnich powiatach województwa krakowskiego w świetle dokumentów, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2014, z. 1
Jemielity W., Punkty katechetyczne diecezji łomżyńskiej po 1945 r., „Prawo Kanoniczne” 2004, t. 47, nr 3–4
Jędraszewski M., Partia komunistyczna walcząca z religią i państwo komunistyczne gwarantujące wolność religijną jako teoretyczne podstawy marksizmu-leninizmu w walce z religią i Kościołem katolickim w krajach realnego socjalizmu, „Poznańskie Studia Teologiczne” 2008, t. 22
Kahl R., Instytucjonalne doskonalenie nauczycieli w PRL (1956–1989). Ideologia–polityka–praktyka, Zielona Góra 2012
Kasprzycki M., Kwestia nauczania w świetle protokołów egzekutywy Komitetu Powiatowego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Nowym Sączu w latach 1958–1970. Zarys problematyki, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2014, nr 1
Kobiela S., Bochnia w październiku 1956 r., „Wiadomości Bocheńskie” 2016, nr 4
Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa (1944–1961), Białystok 1997
Kwiek J., Rok 1956 w Krakowie i województwie (wybrane problemy), Kraków 1999
Lemek K., Działalność punktów katechetycznych w województwie szczecińskim w latach 1961–1970 [w:] Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 2: 1956–1972, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G.Wejman, Szczecin 2017
Lemek K., Działalność punktów katechetycznych w województwie szczecińskim w latach 1962–1970 w świetle materiałów Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie, „Colloquia Theologica Ottoniana” 2015, nr 1
Maniewska K., Kościół katolicki w Bydgoszczy wobec prób laicyzacji i dezintegracji społeczeństwa w okresie rządów Edwarda Gierka (1970–1980), Warszawa 2007
Mardyła P., Duszpasterstwo w czasach stalinowskich. Władze komunistyczne wobec działalności duszpasterskiej Kościoła rzymskokatolickiego w archidiecezji krakowskiej w latach 1945–1956, Kraków 2009
Marecki J., Zakony pod presją bezpieki. Aparat bezpieczeństwa wobec wspólnot zakonnych na terenie województwa krakowskiego 1944–1975, Kraków 2009
Marek Ł., „Kler to nasz wróg”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na terenie województwa katowickiego w latach 1956–1970, Katowice 2009
Marek Ł., „Ofensywie klerykalizmu trzeba położyć tamę”. Partyjno-państwowa walka z Kościołem o ducha narodu w okresie Wielkiej Nowenny na przykładzie województwa katowickiego [w:] Pół wieku milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956–1966/1967)
Studia i materiały, red. B. Noszczak, Warszawa 2017
Marek Ł., List KC PZPR z lipca 1958 roku, czyli laicyzacja kontra klerykalizacja [w:] „Przewodnia siła Narodu”. Z dziejów partii komunistycznej na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim 1945–1990, red. T. Kurpierz, Katowice 2010
Mazurkiewicz D., Nadzór państwa nad punktami katechetycznymi na przykładzie działań administracji w Zielonej Górze wobec Kościoła gorzowskiego, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2011, t. 14
Mezglewski A., Nauczanie religii w Polsce Ludowej, "Studia z Prawa Wyznaniowego" 2000, t. 1
Michalski K., Działalność Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski 1980–1989, Warszawa 2012
Musiał F., Pion antywyznaniowy WUBP w Krakowie (1945–1952). Rekonesans badawczy [w:] Przeciw religii i kościołom. Sprawozdania Sekcji 5 Wydziału V Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie 1946–1952, red. idem, Kraków 2008
Reczek R., Laicyzacja szkół w Wielkopolsce w okresie rządów Władysława Gomułki [w:] Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Wielkopolsce w latach 1956–1970, red. K. Białecki, Poznań 2009
Stanaszek B., Diecezja sandomierska w powojennej rzeczywistości politycznej w latach 1945–1967, t. 1: Problematyka personalno-organizacyjna, Sandomierz 2006
Stanaszek B., Diecezja sandomierska w powojennej rzeczywistości politycznej w latach 1945–1967, t. 2: Duszpasterstwo i laicyzacja życia społecznego, Sandomierz 2006
Stanuch Z., Walka o religię. Katechizacja szkolna i pozaszkolna na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1961, Szczecin 2014
Szczepaniak J., Akcja dekrucyfikacyjna (wrzesień 1958 r.), w świetle meldunków krakowskiej służby bezpieczeństwa [w:] Nie ma wolności bez pamięci. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Ryszardowi Terleckiemu, red. W. Bernacki, Z. Nawrocki, W. Pasierbek, Z. K. Wójcik, Kraków 2009
Szot A., Normalizacja, której nie było…. Katechizacja na Białostocczyźnie w latach 1956–1961, „Rocznik Teologii Katolickiej” 2010, t. 9
Talarek K., Diecezja tarnowska w latach 1945–1970. Problemy personalno-organizacyjne, Tarnów 2012
Talarek K., Duchowieństwo i świeccy diecezji tarnowskiej wobec okólnika Ministerstwa Oświaty w sprawie przestrzegania świeckości szkoły (nr 26 z 4 sierpnia 1958 roku) w świetle doniesień Służby Bezpieczeństwa [w:] Dzieje Diecezji Tarnowskiej, t. 2: Instytucje i wydarzenia, red. A.Gąsior, J. Królikowski, Tarnów 2012
Talarek K., Kary nakładane na kapłanów diecezji tarnowskiej za niezastosowanie się do przepisów państwowych odnośnie do nauczania religii w latach 1961–1963 w świetle dokumentów Służby Bezpieczeństwa [w:] Dzieje Diecezji Tarnowskiej, t. 6: Świadkowie wiary, red. A. Gąsior, J. Królikowski, Tarnów 2018
Wiśniewska J., Dyskryminacja katechetów zakonnych w prawie oświatowym okresu gomułkowskiego, "Studia z Prawa Wyznaniowego" 2014, t. 17
Wiśniewska M., Szkolnictwo wyznaniowe i nauczanie religii w świetle osobistych zapisków prymasa Stefana Wyszyńskiego z 1961 roku, "Biuletyn Historii Wychowania" 2019, nr 40
Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944–2002, Radom 2003
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa 2003
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Marcin Kasprzycki, Inspectorate Number 2 of the Provincial Office of the Interior of the Security Service in Nowy Sącz (1985–1988) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 20 (2022)
- Marcin Kasprzycki, Areas of Cooperation between the Polish United Workers’ Party, Local Administration and the Security Service. A Case Study of the Districts in the Cracow Voivodeship, 1957–1975. An Overview of Research Problems , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 18 (2020)
- Marcin Kasprzycki, “Between us, SB men”. Relations among functionaries of the Security Service in Tarnów on the sidelines of the Czesław Gucik case of 1971 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 21 (2023)
- Marcin Kasprzycki, Reorganisation plans for Służba Bezpieczeństwa (Security Service) in poviats and voivodeships prepared by the Ministry of Interior in 1971–1973 (taking into account preparations for reorganisation in Krakowskie voivodeship) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(13) (2015)
- Marcin Kasprzycki, System organizacji pracy powiatowych referatów Służby Bezpieczeństwa i próby jego reform w latach szcześćdzesiątych , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(11) (2013)
- Marcin Kasprzycki, Oświadczenie kpt. Józefa Muniaka, funkcjonariusza Departamentu III Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(7) (2009)
- Marcin Kasprzycki, The Issue of Religious Education in the Light of the Minutes of the Polish United Workers' Party's Poviat Committee Executive in Nowy Sącz in the Years 1958–1970. Outline of Issues , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(12) (2014)
- Marcin Kasprzycki, Staff of the Security Departament / ds. SB KP MO/KMiP MO in Nowy Sącz between 1957–1975 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(15) (2017)
