Pokaż  Nr 22 (2024)

Nr 22 (2024)

ISSN:
1733-6996

eISSN:
2957-1707
Dział: Artykuły i Studia: Jednostki pomocnicze UB/SB na tle codziennego funkcjonowania aparatu represji PRL

Służba szyfrowa MBP w latach 1945–1954

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 22 (2024), strony: 124-159

Data publikacji: 2025-02-04

https://doi.org/10.48261/arprl242204

Abstrakt

W artykule zostały zaprezentowane geneza służby szyfrowej MBP i główne problemy związane z jej funkcjonowaniem w latach 1945–1954. W tym okresie działała ona jako jeden z wydziałów Departamentu II MBP, a następnie się usamodzielniła. Praktycznie przez cały okres Polski „ludowej” stanowiła jedną z głównych jednostek pomocniczych UB i SB, a zarazem najważniejszą jednostkę resortów siłowych w zakresie szeroko pojętej problematyki szyfrów, kodów i dekryptażu. Świadczy o tym jej wpływ na organizację i pracę aparatu szyfrowego w wojsku, MO, KBW, WOP, MSZ, na placówkach zagranicznych, w żegludze, a także kilku innych instytucjach i przedsiębiorstwach państwowych PRL. Zorganizowano ją według modelu sowieckiego i przez pierwsze dziesięciolecie jej praca opierała się na dokumentach szyfrowych wytwarzanych w Związku Sowieckim. Dzięki wykształceniu własnej grupy specjalistów od spraw szyfrowych potrafiła rozwinąć swoje możliwości – zarówno w zakresie tworzenia własnych szyfrów, jak i dekryptażu szyfrów obcych państw. Zanim to jednak nastąpiło, borykała się z wieloma problemami organizacyjnymi, które były charakterystyczne dla początkowego etapu tworzenia aparatu bezpieczeństwa Polski „ludowej”.


Archiwum Akt Nowych (AAN).

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr).

Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych (AMSZ).

Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.

Aparatbezpieczeństwaw Polsce. Kadrakierownicza, t. 2: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006.

Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008. Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017.

Bury J., Deszyfraż w organach bezpieczeństwa państwa Polski Ludowej [w:] Służby wywiadowcze jako narzędzie realizacji polityki państwa w XX wieku. Wybrane zagadnienia, red. L. Pawlikowicz, R. Zapart, Rzeszów 2014.

Bury J., From the Archives: Inside a Cold War Crypto Cell. Polish Cipher Bureau in the 1980s, „Cryptologia” 2008, t. 32, nr 4.

Bury J., Polish Cold War Codebreaking of 1959–1989: A Preliminary Assessment, „Cryptologia” 2012, t. 36, nr 4.

Chmielowiec P., „Szarow Eugeniusz”, mps w zbiorach autora.

Chmielowiec P., „Wojtkiewicz Inocenty”, mps w zbiorach autora.

Dudek J., Frodis Diana [w:] Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944– 1956, t. 4, red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2023.

Friszke A., Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” (1982–1987) [w:] Solidarność podziemna 1981–1989, red. idem, Warszawa 2006.

Hałagida I., Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950–1954), Warszawa 2005.

Hermański S., Jusupović A., Wróblewski T., Cywilne organy bezpieczeństwa państwa 1956–1990 [w:] Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013.

Lesiakowski K., Centralna Szkoła Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1945–1947, Łódź 2017.

Ludzie bezpieki w walce z Narodem i Kościołem. Służba Bezpieczeństwa w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1944–1978 – Centrala, red. M. Piotrowski, Lublin 2000.

Nawrocki Z., Struktura aparatu bezpieczeństwa [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.

Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1956–1975 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956–1975, red. idem, Warszawa 2008.

Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. idem, Warszawa 2008.

Ruchniewicz M., Repatriacja ludności polskiej z ZSRR w latach 1955–59, Warszawa 2000.

Słowiak J., Wielka improwizacja. Delegacja Polska w Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli w Wietnamie w latach 1954–1973, Szczecin 2021.

Szczepanik K., Organizacja polskiej służby zagranicznej 1918–2010, Warszawa 2012.

Zieliński A., „Boński Antoni”, mps w zbiorach autora.

"5-jе – 6-je Uprawlenije NKWD SSSR", https://shieldandsword.mozohin.ru/nkgb4353/structure/5U.htm, dostęp 17 II 2023 r.

"8-jе Gławnoje uprawlenije", https://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/8GU.htm, dostęp 17 II 2023 r.

"8-jе Uprawlenije", https://shieldandsword.mozohin.ru/VD3462/mvd5354/structure/8U.htm, dostęp 17 II 2023 r.

Gławnoje uprawlenije spiecyalnoj służby (GUSS) pri CK WKP(b), https://shieldandsword.mozohin.ru/guss4953/index.htm, dostęp 17 II 2023 r.

Piotrowski P., Z kryptologii Służby Bezpieczeństwa korzystała nawet NRD-owska Stasi, https://cyberdefence24.pl/z-kryptologii-sluzby-bezpieczenstwa-korzystala-nawet-nrd-owska-stasi, dostęp 17 II 2023 r.

Tarnowski A., TgS-1 DUDEK – najsłynniejsze urządzenie szyfrujące w historii polskiej kryptologii, https://www.dobreprogramy.pl/@antar/tgs-dudek-najslynniejsze-urzadzenie-szyfrujace-w-historii-polskiej-kryptologii,blog,79471, dostęp 17 II 2023 r.

vigila semper, DUDEK – polskie urządzenie szyfrujące z lat 60-tych, 19 XII 2015 r., https://www.zawszeczujni.pl/2015/12/dudek-polskie-urzadzenie-szyfrujace-z.html, dostęp 17 II 2023 r.

Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

                            Pokaż  Nr 22 (2024)

Nr 22 (2024)

ISSN:
1733-6996
eISSN:
2957-1707

Data publikacji:
2024-12-27

Dział: Artykuły i Studia: Jednostki pomocnicze UB/SB na tle codziennego funkcjonowania aparatu represji PRL