Służba szyfrowa MBP w latach 1945–1954
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 22 (2024), strony: 124-159
Data publikacji: 2025-02-04

Abstrakt
W artykule zostały zaprezentowane geneza służby szyfrowej MBP i główne problemy związane z jej funkcjonowaniem w latach 1945–1954. W tym okresie działała ona jako jeden z wydziałów Departamentu II MBP, a następnie się usamodzielniła. Praktycznie przez cały okres Polski „ludowej” stanowiła jedną z głównych jednostek pomocniczych UB i SB, a zarazem najważniejszą jednostkę resortów siłowych w zakresie szeroko pojętej problematyki szyfrów, kodów i dekryptażu. Świadczy o tym jej wpływ na organizację i pracę aparatu szyfrowego w wojsku, MO, KBW, WOP, MSZ, na placówkach zagranicznych, w żegludze, a także kilku innych instytucjach i przedsiębiorstwach państwowych PRL. Zorganizowano ją według modelu sowieckiego i przez pierwsze dziesięciolecie jej praca opierała się na dokumentach szyfrowych wytwarzanych w Związku Sowieckim. Dzięki wykształceniu własnej grupy specjalistów od spraw szyfrowych potrafiła rozwinąć swoje możliwości – zarówno w zakresie tworzenia własnych szyfrów, jak i dekryptażu szyfrów obcych państw. Zanim to jednak nastąpiło, borykała się z wieloma problemami organizacyjnymi, które były charakterystyczne dla początkowego etapu tworzenia aparatu bezpieczeństwa Polski „ludowej”.
Słowa kluczowe
szyfry • dekryptaż • kryptologia • MBP • MSZ • Biuro Szyfrów • Biuro „C” MBP • Biuro „A” KdsBP • Biuro „A” MSW ciphers • decryption • cryptology • Ministry of Public Security • MBP • Ministry of Foreign Affairs • MSZ • Cipher Bureau • MBP “C” Bureau • Committee for Public Security • KdsBP • KdsBP “A” Bureau • Ministry of Internal Affairs • MSW • MSW “A” Bureau
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych (AAN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr).
Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych (AMSZ).
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.
Aparatbezpieczeństwaw Polsce. Kadrakierownicza, t. 2: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008. Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017.
Bury J., Deszyfraż w organach bezpieczeństwa państwa Polski Ludowej [w:] Służby wywiadowcze jako narzędzie realizacji polityki państwa w XX wieku. Wybrane zagadnienia, red. L. Pawlikowicz, R. Zapart, Rzeszów 2014.
Bury J., From the Archives: Inside a Cold War Crypto Cell. Polish Cipher Bureau in the 1980s, „Cryptologia” 2008, t. 32, nr 4.
Bury J., Polish Cold War Codebreaking of 1959–1989: A Preliminary Assessment, „Cryptologia” 2012, t. 36, nr 4.
Chmielowiec P., „Szarow Eugeniusz”, mps w zbiorach autora.
Chmielowiec P., „Wojtkiewicz Inocenty”, mps w zbiorach autora.
Dudek J., Frodis Diana [w:] Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944– 1956, t. 4, red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2023.
Friszke A., Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” (1982–1987) [w:] Solidarność podziemna 1981–1989, red. idem, Warszawa 2006.
Hałagida I., Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950–1954), Warszawa 2005.
Hermański S., Jusupović A., Wróblewski T., Cywilne organy bezpieczeństwa państwa 1956–1990 [w:] Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013.
Lesiakowski K., Centralna Szkoła Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1945–1947, Łódź 2017.
Ludzie bezpieki w walce z Narodem i Kościołem. Służba Bezpieczeństwa w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1944–1978 – Centrala, red. M. Piotrowski, Lublin 2000.
Nawrocki Z., Struktura aparatu bezpieczeństwa [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.
Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1956–1975 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956–1975, red. idem, Warszawa 2008.
Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. idem, Warszawa 2008.
Ruchniewicz M., Repatriacja ludności polskiej z ZSRR w latach 1955–59, Warszawa 2000.
Słowiak J., Wielka improwizacja. Delegacja Polska w Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli w Wietnamie w latach 1954–1973, Szczecin 2021.
Szczepanik K., Organizacja polskiej służby zagranicznej 1918–2010, Warszawa 2012.
Zieliński A., „Boński Antoni”, mps w zbiorach autora.
"5-jе – 6-je Uprawlenije NKWD SSSR", https://shieldandsword.mozohin.ru/nkgb4353/structure/5U.htm, dostęp 17 II 2023 r.
"8-jе Gławnoje uprawlenije", https://shieldandsword.mozohin.ru/kgb5491/structure/8GU.htm, dostęp 17 II 2023 r.
"8-jе Uprawlenije", https://shieldandsword.mozohin.ru/VD3462/mvd5354/structure/8U.htm, dostęp 17 II 2023 r.
Gławnoje uprawlenije spiecyalnoj służby (GUSS) pri CK WKP(b), https://shieldandsword.mozohin.ru/guss4953/index.htm, dostęp 17 II 2023 r.
Piotrowski P., Z kryptologii Służby Bezpieczeństwa korzystała nawet NRD-owska Stasi, https://cyberdefence24.pl/z-kryptologii-sluzby-bezpieczenstwa-korzystala-nawet-nrd-owska-stasi, dostęp 17 II 2023 r.
Tarnowski A., TgS-1 DUDEK – najsłynniejsze urządzenie szyfrujące w historii polskiej kryptologii, https://www.dobreprogramy.pl/@antar/tgs-dudek-najslynniejsze-urzadzenie-szyfrujace-w-historii-polskiej-kryptologii,blog,79471, dostęp 17 II 2023 r.
vigila semper, DUDEK – polskie urządzenie szyfrujące z lat 60-tych, 19 XII 2015 r., https://www.zawszeczujni.pl/2015/12/dudek-polskie-urzadzenie-szyfrujace-z.html, dostęp 17 II 2023 r.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Witold Bagieński, Współpraca służb wywiadowczych PRL i Związku Sowieckiego jako element relacji dwustronnych KGB z MSW (1956–1990) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
- Witold Bagieński, Początki działalności wywiadowczej Departamentu I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w krajach Bloku Wschodniego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
- Witold Bagieński, Organizacja i struktura Biura Studiów SB MSW (1982–1989). Podstawowe fakty i ustalenia , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 20 (2022)
- Witold Bagieński, Kategorie spraw i dokumentacji operacyjnej wywiadu MSW (1956-1990) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(17) (2019)
- Witold Bagieński, Prawo do zabijania. Analiza wywiadu MSW dotycząca prawnych uwarunkowań wykonywania wyroków śmierci poza granicami kraju na tle „działań specjalnych” tej jednostki , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Witold Bagieński, Od redakcji , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 22 (2024)
- Witold Bagieński, Elżbieta Pietrzyk-Dąbrowska, Od Redakcji , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)