Język Polski
English
Ogniwa wywiadowcze Departamentu I MSW w europejskich krajach bloku wschodniego w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w.
Witold Bagieński
https://orcid.org/0000-0003-4000-6813
Instytut Pamięci Narodowej
BiogramWitold Bagieński (ur. 1980) – doktor nauk humanistycznych, historyk, absolwent Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, pracownik Wydziału Badań i Edukacji Archiwalnej Archiwum IPN w Warszawie. Autor monografii pt. Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961 (2017). Redaktor naukowy publikacji źródłowych Instrukcje i przepisy wywiadu cywilnego PRL z lat 1953–1990 (2020) oraz Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki, t. 3: Sprawa ks. Jerzego Popiełuszki w dokumentach wywiadu MSW (2023). Współredaktor wydawnictwa wielotomowego Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944–1956 (t. 1–4, 2020–2023). Współautor publikacji źródłowych pt. Stanisław Mikołajczyk w dokumentach aparatu bezpieczeństwa (t. 1–3, 2010) oraz Afera „Żelazo” w dokumentach MSW i PZPR (2013).
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 23 (2025), strony: 65-98
Data publikacji: 2025-12-23
https://doi.org/10.48261/ARPRL252303
PDF
Abstrakt
Od drugiej połowy lat sześćdziesiątych Departament I MSW, czyli wywiad cywilny, miał swoje ogniwa wywiadowcze we wszystkich europejskich krajach bloku wschodniego, z wyjątkiem Związku Sowieckiego. W przypadku Bułgarii, Czechosłowacji i Węgier miały one charakter oficjalnych przedstawicielstw MSW PRL przy organach bezpieczeństwa tych państw. W Albanii, Jugosławii i Rumunii było inaczej i polscy funkcjonariusze nie utrzymywali kontaktów roboczych z miejscowymi służbami. Rolą punktów operacyjnych było zdobywanie informacji na temat polityki i sytuacji wewnętrznej. Zgodnie z niepisanymi zasadami, obowiązującymi w całym bloku wschodnim, Departament I MSW nie werbował źródeł spośród obywateli krajów socjalistycznych, natomiast prowadził tzw. wywiad bezagenturalny. Skala działalności poszczególnych ekspozytur zależała od lokalnych uwarunkowań i operatywności kierujących nimi oficerów.
Słowa kluczowe
wywiad • wywiad cywilny • Departament I MSW • kontrwywiad • Departament II MSW • MSW • Albania • Bułgaria • Czechosłowacja • Jugosławia • Rumunia • Węgry • Związek Sowiecki intelligence • civilian intelligence • Ministry of Internal Affairs Department I • military counterintelligence • Ministry of Internal Affairs Department II • Department I of the Ministry of Internal Affairs • Albania • Bulgaria • Czechoslovakia • Yugoslavia • Romania • Hungary • Soviet Union
Bibliografia
Archiv bezpečnostních složek (ABS).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka).
Dyrżawna Sigurnost i razuznawatełnite służbi na stranite ot Iztocznija błok. Dokumentalen sbornik. Razsziren wariant, Sofia 2015.
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 1: (lipiec 1986 – maj 1989), t. 2: (czerwiec–grudzień 1989), oprac. A. Dudek, Warszawa 2009–2010.
Bagieński W., Początki działalności wywiadowczej Departamentu I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w krajach bloku wschodniego, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2020, nr 18.
Blažek P., Krize Polské lidové republiky a její reflexe v Československu v letech 1980–1984 [w:] Akce „Sever”. Státní bezpečnost a krize Polské lidové republiky 1980–1984, t. 1, red. P. Blažek, Praha 2017.
Burakowski A., Geniusz Karpat. Dyktatura Nicolae Ceauşescu 1965–1989, Warszawa 2008.
Gasztold P., Towarzysze z betonu. Dogmatyzm w PZPR 1980–1990, Warszawa 2019.
Grabowska-Siwiec A., Powstanie i wykorzystanie grup operacyjnych Departamentu II Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL ze szczególnym uwzględnieniem Grupy Operacyjnej „ODRA”, „Świat Idei i Polityki” 2021, t. 10, nr 1.
Kozłowski T., Koniec imperium MSW. Transformacja organów bezpieczeństwa państwa 1989–1990, Warszawa 2019.
Pomfret J., Pozdrowienia z Warszawy. Polski wywiad, CIA i wyjątkowy sojusz, tłum. Ł. Müller, Kraków 2022.
Sokulski M., Polska w polityce Jugosławii w latach 1968–1981, Katowice–Warszawa 2024.
Stambolija N., Stosunki jugosłowiańsko-polskie w 1987 r. [w:] W kręgu dyplomacji i polityki w 100-lecie nawiązania stosunków dyplomatycznych między Polską i Jugosławią, red. B. Dimitrijević, P. Wawryszuk, A. Zaćmiński, Bydgoszcz 2020.
Tantzscher M., Grupy operacyjne Stasi w krajach bloku wschodniego, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2006, nr 9.
Współpraca SB MSW PRL z KGB ZSRR w latach 1970–1990. Próba bilansu, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2013.
Zaćmiński A., Poljska civilna obavještajna služba u Jugoslaviji 1949–1973. [w:] Jugoslavija i Poljska. Veze i međusobni odnosi u XX veku. Međunarodni tematski zbornik radova, red. B.B. Dimitrijević, A. Zaćmiński, N. Stambolija, Beograd 2022.
Zaćmiński A., Za kulisami choroby i śmierci Tity. Wywiad cywilny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej o sytuacji w Jugosławii [w:] W kręgu dyplomacji i polityki w 100-lecie nawiązania stosunków dyplomatycznych między Polską i Jugosławią, red. B. Dimitrijević, P. Wawryszuk, A. Zaćmiński, Bydgoszcz 2020.
Zieliński A., Ciastoń Władysław [w:] Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956), t. 3, red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2022.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Witold Bagieński, Od redakcji , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 22 (2024)
- Witold Bagieński, Służba szyfrowa MBP w latach 1945–1954 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 22 (2024)
- Witold Bagieński, Współpraca służb wywiadowczych PRL i Związku Sowieckiego jako element relacji dwustronnych KGB z MSW (1956–1990) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
- Witold Bagieński, Początki działalności wywiadowczej Departamentu I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w krajach Bloku Wschodniego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
- Witold Bagieński, Prawo do zabijania. Analiza wywiadu MSW dotycząca prawnych uwarunkowań wykonywania wyroków śmierci poza granicami kraju na tle „działań specjalnych” tej jednostki , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Witold Bagieński, Organizacja i struktura Biura Studiów SB MSW (1982–1989). Podstawowe fakty i ustalenia , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 20 (2022)
- Witold Bagieński, Elżbieta Pietrzyk-Dąbrowska, Od Redakcji , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
- Witold Bagieński, Kategorie spraw i dokumentacji operacyjnej wywiadu MSW (1956-1990) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(17) (2019)
Podobne artykuły
- Witold Bagieński, Początki działalności wywiadowczej Departamentu I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w krajach Bloku Wschodniego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
