Język Polski
English
The Case of Colonel Zbigniew Rajchel (1928–1997): An Example of a Career in the Polish People’s Republic Repressive Apparatus
Paweł Fornal
https://orcid.org/0000-0003-2757-5659
Instytut Pamięci Narodowej
BioPaweł Fornal (b. 1975) – Dr., historian, senior specialist in the Institute of National Remembrance Branch in Rzeszów Historical Research Office. He researches the history of the Polish independence underground after 1944 and the security apparatus of the Polish People’s Republic in the years 1944–1990. Author of 90 academic, popular science and press publications, including the books: Konspiracja akowska i poakowska w powiecie brzozowskim (1939–1949). Geneza, struktura, działalność i likwidacja [The Home Army and post-Home Army underground in the Brzozów District (1939–1949): Origins, structure, activities and liquidation] (2010), Żydzi w Urzędzie Bezpieczeństwa w południowo-wschodniej Polsce 1944–1956 [Jews in the Department of Security in South-Eastern Poland 1944–1956] (2014), Urząd Bezpieczeństwa w Krośnie w latach 1944–1956 [Department of Security in Krosno in 1944–1956] (2024) and co-editor of the book: Władzy raz zdobytej… Początki ustroju komunistycznego w Polsce 1944–1947 [Once Power Was Gained... The Beginnings of the Communist System in Poland 1944–1947] (co-edited with M. Surdej, 2023) and 8 maja 1945 roku. Polska perspektywa [8 May 1945: The Polish Perspective] (co-edited with T. Bereza and P. Chmielowiec, 2023).
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 23 (2025), pages: 563-582
Publication date: 2025-12-23
https://doi.org/10.48261/ARPRL252320
PDF (Język Polski)
Abstract
The article presents a biographical sketch of the Department of Security (Urząd Bezpieczeństwa, UB) and Security Service (Służba Bezpieczeństwa, SB) officer Zbigniew Michał Rajchel, who began his career in the Communist security services in 1945 as a six-teen-year-old and served in this formation for the next four decades. He rose through the ranks, from messenger to the position of the head of the counterintelligence division of the voivodeship SB unit in Rzeszów. He was one of the most effective UB and SB operatives in the Rzeszów region, participating in the investigation and capture of the “cursed soldiers” and Wolność i Niezawisłość movement activists in the area. He was also a member of the so-called “undercover groups” fighting the partisans of Captain Antoni Żubryd “Zuch” and later Ukrainian Insurgent Army (Ukrayins’ka povstans’ka armiya, UPA) fighters of the renowned “Chumak” chota (platoon). His ideological commitment and dedication to the totalitarian Communist system, as well as his operational successes, could have led him to a senior position in the Security Service headquarters in the Ministry of Internal Affairs in Warsaw, but his lack of higher education stood in his way. The officer’s official biography is a classic example of the career path of individuals uncritically devoted to the Bolshevik system within the apparatus of repression in the Polish People’s Republic.
Keywords
Zbigniew Rajchel • UB • SB • kontrwywiad • grupy pozorowane • czota „Czumaka” • funkcjonariusz operacyjny • Wydział II • KW MO • Rzeszów • Zagórz • Antoni Żubryd • WiN • UPA Zbigniew Rajchel • Department of Security (UB) • Security Service (SB) • counterintelligence • undercover groups • Chumak chota • operative • Division II • Voivodeship Headquarters of the Citizens’ Militia • Rzeszów • Zagórz • Antoni Żubryd • Wolność i Niezawisłość • Ukrayins’ka povstans’ka armiya (UPA) • Ukrainian Insurgent Army (UPA)
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie (AIPN Rz).
Akcja „Wisła” 1947. Dokumenty i materiały, oprac. E. Misiło, Warszawa [2012].
Kwestia ukraińska w działalności Służby Bezpieczeństwa PRL. Materiały i dokumenty, oprac. A. Słabig, Warszawa 2016.
Byłem zastępcą Żubryda… Por. Mieczysław Kocyłowski „Czarny”, oprac. A. Romaniak, Sanok 1999.
Rajchel Z., Szpiedzy i ofiary [w:] Czas gorących serc, Rzeszów 1984.
Siedem rozmów z generałem dywizji Władysławem Pożogą, I zastępcą ministra spraw wewnętrznych, szefem wywiadu i kontrwywiadu, oprac. H. Piecuch, Warszawa 1987.
Basak W., Rzecz o majorze Antonim Żubrydzie. Samodzielny Batalion Operacyjny Narodowych Sił Zbrojnych kryptonim „Zuch” (1944–1947), Krosno 2008.
Bojko Ł., Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy i tzw. proces łucki, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2016, t. 38, nr 3.
Borowiec J., Bronisław Stęga (1919–1946) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 1, Kraków–Warszawa–Wrocław 2002.
Borowiec J., Polityka karna wobec przestępstw i wykroczeń funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa w województwie rzeszowskim (1944–1956), Rzeszów 2014.
Chmielowiec P., Urząd Bezpieczeństwa w Brzozowie 1944–1956, Rzeszów 2008.
Fornal P., Konspiracja akowska i poakowska w powiecie brzozowskim (1939–1949). Geneza, struktura, działalność i likwidacja, Rzeszów 2010.
Fornal P., Urząd Bezpieczeństwa w Krośnie w latach 1944–1956, Rzeszów–Warszawa 2024.
Kaczmarski K., Romaniak A., Antoni Żubryd (1918–1946) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 3, Kraków–Warszawa–Wrocław 2007.
Kaczmarski K., Romaniak A., Wątpliwa monografia. Uwagi o książce Waldemara Basaka „Rzecz o majorze Antonim Żubrydzie. Samodzielny Batalion Operacyjny Narodowych Sił Zbrojnych kryptonim »Zuch« 1944–1947”, Krosno 2008, ss. 232 [w:] Żołnierzowi Niepodległej. Księga dedykowana śp. gen. Mieczysławowi Huchli, red. T. Balbus, M. Krzysztofiński, E. Leniart, Z. Nawrocki, Rzeszów 2012.
Krzysztofiński M., Komuniści na Rzeszowszczyźnie 1918–1944/1945, Rzeszów 2010.
Musiał F., Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie 1946–1955, Kraków 2005.
Pisuliński J., Akcja specjalna „Wisła”, Rzeszów 2017.
Pisuliński J., Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie wobec społeczności ukraińskiej 1944–1956 [w:] Służba bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989). Z warsztatów badawczych, red. G. Motyka, Warszawa 2005.
Romaniak A., Mieczysław Kocyłowski (1927–1997) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 3, Kraków–Warszawa–Wrocław 2007.
Surdej M., Dragan Sotirović ps. „Draża” – Serb w szeregach polskiego podziemia, „Nowiny”, 1–3 III 2024 (dodatek historyczny IPN Oddział w Rzeszowie: 1 marca – Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych).
Twarze bezpieki w Polsce południowo-wschodniej 1944–1990. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Informator personalny, red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2007.
Wenklar M., Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Tarnowie w latach 1945–1955. Struktura i główne kierunki działań operacyjnych, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2009, nr 7.
Witalec R., Sprawozdanie z akcji czoty „Czumaka” przeprowadzonej w powiecie przemyskim od 28 czerwca do 7 lipca 1947 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2004, nr 1.
Franciszek Solarz, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/679170.
License
Copyright (c) 2025 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Paweł Fornal, The Structure and Managerial Staff of the Security Service Division of the Provincial Headquarters of the Citizens’ Militia/Provincial Office of the Interior in Krosno during 1975–1990 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 20 (2022)
- Paweł Fornal, The Jedlicze Refinery Protection Department (1951-1955) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(17) (2019)
- Paweł Fornal, The Security Department of the District Headquarters of the Citizens’ Militia in Krosno in 1957–1975. Structures, Leadership, Activities , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 18 (2020)
- Paweł Fornal, Michał Barć (1903–1979), żołnierz ZWZ-AK, informator, agent celny, tajny współpracownik UB-SB o pseudonimach „Andrzej” i „Bąk” , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(7) (2009)
- Paweł Fornal, The June 1989 Elections in Brzozów and the Brzozów Area in he Reports of the Security Service , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(12) (2014)
- Paweł Fornal, Mieczysław Chendyński (1901–1951), żołnierz ZWZ-AK, agent UB o pseudonimie „Twardy” , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 2(4) (2006)
- Paweł Fornal, The Poviat Public Security Office in Krosno in 1944–1956. Structure, leaders, activity , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(13) (2015)
- Paweł Fornal, Struktura, kadra kierownicza i główne kierunki działań operacyjnych Referatu Służby Bezpieczeństwa Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej oraz Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Brzozowie w latach 1957–1990 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(11) (2013)
