Język Polski
English
Français (France)
Italiano
Deutsch
Nr 2 (2021)
„Polish-Jewish Studies”, t. 2, Warszawa 2021, 880 s., ISSN: 2719-4086
Dwujęzyczny (polsko-angielski) rocznik jest poświęcony historii społeczności żydowskiej na ziemiach polskich w XX wieku, utrwalaniu pamięci o polskich Żydach oraz wzajemnym i skomplikowanym relacjom polsko-żydowskim. W zamierzeniu redaktorów periodyk został przygotowany jako forum wymiany aktualnych ustaleń badawczych w obszarze „Jewish Studies” przez badaczy z różnych ośrodków naukowych.
Treść drugiego numeru obejmuje przede wszystkim artykuły odnoszące się do szerokiego spektrum relacji polsko-żydowskich. Edycję zamykają polemiki i recenzje opracowań badawczych z ostatnich lat, a także sprawozdania z konferencji naukowych.
Drugi numer periodyku został opublikowany poniżej. Będzie dostępny w wersji elektronicznej także w Bibliotece Cyfrowej IPN na portalu przystanekhistoria.pl.
-
Wstęp
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 9-11
PDF PL
Studia 
-
Relacje syjonistów ze zwolennikami asymilacji żydowskiej na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku – zarys problematyki
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 15-40
Artykuł porusza słabo rozpoznany problem konfliktu między syjonistami a zwolennikami żydowskiej asymilacji na przełomie XIX i XX w. Stanowi próbę opisu starcia dwóch zupełnie odmiennych poglądów na sytuację Żydów w Europie i dwóch całkiem różnych wizji przyszłości tego narodu. Teoretyczne spory o charakterze politycznym i społecznym nadawały ton życiu żydowskiemu już przed wybuchem I wojny światowej. Autor wskazał tym samym problematykę, która rozwijała się i przybierała nowe formy w latach 1918–1939. Przedstawiony szkic streszcza przemiany zachodzące na żydowskiej scenie politycznej, szczególnie w Europie Środkowej i Wschodniej. Przemiany te charakteryzował wzrost siły i popularności syjonizmu – idei nakreślonej przez Theodora Herzla u schyłku XIX w. – przy jednoczesnym słabnięciu, a następnie marginalizacji dominującej do tej pory koncepcji asymilacji Żydów.
-
„Di erszte Dajczn”. Obraz okupacji lat 1915–1918 we wspomnieniach poleskich Żydów
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 41-81
Artykuł dotyczy doświadczeń ludności żydowskiej z siłami okupacyjnymi Państw Centralnych na zachodnim Polesiu w okresie od sierpnia 1915 do początków 1919 r. Jego podstawę stanowią opublikowane relacje, które ukazały się zarówno przed rokiem 1939, jak
po 1945. Jak wynika z dokonanej analizy materiału źródłowego, żydowskie wspomnienia pierwszego w XX w. kontaktu z niemieckimi siłami okupacyjnymi były niejednoznaczne. Obok mankamentów zapamiętano również zmiany postrzegane jako pozytywne. -
Żydzi w ruchu komunistycznym w II Rzeczypospolitej 1918–1938 – zarys problemu
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 82-120
Artykuł przedstawia kolejno udział Żydów w ruchu rewolucyjnym w Rosji (szczególnie na ziemiach polskich) przed I wojną światową, strukturę społeczną ludności żydowskiej w Polsce, drogę grup rozłamowych z żydowskich partii lewicowych do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, postawę żydowskich radykałów wobec agresji bolszewickiej na Polskę w 1920 r., liczebność Żydów w polskim ruchu komunistycznym, ich tożsamość oraz motywy akcesu do ruchu komunistycznego. Udział Żydów w polskim ruchu komunistycznym był kilkakrotnie wyższy niż udział ludności żydowskiej w społeczeństwie II Rzeczypospolitej. Wynosił ok. 30 proc. wszystkich członków KPP, a w młodzieżówce partyjnej sięgał nawet 50 proc. W elicie partyjnej działacze pochodzenia żydowskiego stanowili ok. 40 proc., a w kadrze kierowniczej średniego szczebla wręcz dominowali. Przyczyn znacznego udziału Żydów w ruchu komunistycznym nie można tłumaczyć (co się często czyni) wyłącznie ich trudną sytuacją społeczną i dyskryminacją. Był to raczej splot wielu czynników różnej natury, zarówno uniwersalnych, jak i specyficznie żydowskich.
-
Żydzi w oddziałach partyzanckich w Okręgu Radomsko-Kieleckim Armii Krajowej (przyczynek do badań)
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 121-246
Podczas II wojny światowej nieliczni ocalali z zagłady Żydzi znaleźli schronienie w szeregach Armii Krajowej. W artykule przedstawione zostały losy tych Żydów, którzy w latach 1943–1944 służyli w oddziałach partyzanckich zorganizowanych i działających w Okręgu Radomsko-Kieleckim AK. Z powodu skromnej bazy źródłowej w sposób przyczynkarski przedstawione zostały ich motywacje, okoliczności wstąpienia w szeregi Sił Zbrojnych w Kraju, przebieg służby, a czasem i dalsze losy. Sylwetki żołnierzy i ich świadectwa stanowią potwierdzenie faktu, że w strukturach AK Żydzi mogli służyć i rzeczywiście służyli.
-
Powstanie i działalność komunistycznego oddziału partyzanckiego Gwardii Ludowej „Lwy” w latach 1942–1943. Przyczynek do historii Żydów w Gwardii Ludowej/Armii Ludowej w czasie II wojny światowej i losów uciekinierów z gett na polskiej prowincji
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 147-178
Artykuł omawia działalność oddziału partyzanckiego „Lwy” komunistycznej GL od początku jego powstania we wrześniu 1942 do lipca 1943 r., kiedy został rozbity przez NSZ. Geneza oddziału wiązała się z realizowaną przez PPR/GL koncepcją natychmiastowej akcji czynnej. Oddział „Lwy”, jak wiele innych grup GL, składał się w większości z żydowskich uciekinierów z gett położonych w Radomskiem. Dowodził nim Izrael Ajzenman (vel Julian Kaniewski) ps. „Lew”, „Chytry”, „Julek”, karany przed wojną za przestępstwa pospolite. Od samego początku działalności członkowie grupy rzadko prowadzili akcje przeciwko Niemcom, najczęściej dokonywali grabieży, morderstw i innych przestępstw na okolicznej ludności polskiej, w tym przeprowadzili najazd na Drzewicę. Artykuł ukazuje również stosunki panujące w oddziale i sposób dowodzenia nim, przypominający bardziej porachunki gangsterskie niż grupę partyzancką działającą w oparciu o regulamin i dyscyplinę
-
Żydzi w powiecie mińskim w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944. Stan badań, postulaty badawcze, źródła
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 174-201
W artykule omówiono stan badań, postulaty badawcze oraz źródła, które mogą zostać wykorzystane w badaniach nad problematyką żydowską w powiecie mińskim (dystrykt warszawski) w okresie okupacji niemieckiej, mającej miejsce na tym terenie w latach 1939–1944. Autor nadał artykułowi charakter przeglądowy. Przywołano w nim wyniki badań prowadzonych dla tego terenu, powołując się na literaturę naukową, która ukazała się drukiem do czasu oddania niniejszego artykułu do dalszych prac redakcyjnych. Poddając krytycznej analizie znane pozycje naukowe, autor przeszedł do niewyartykułowanych, jak dotąd, zagadnień w odniesieniu do badania stosunków polsko-żydowskich na omawianym obszarze, tj. w powiecie mińskim. W ostatniej części tekstu omówiono kwestię bazy źródłowej. Autor skupił się na przedstawieniu dostępnych źródeł – zarówno drukowanych, jak i archiwalnych, z uwzględnieniem archiwów centralnych(np. Archiwum Akt Nowych, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej), lokalnych (np. Archiwum Państwowego w Warszawie i oddziału tegoż w Otwocku), a także zagranicznych (Jad Waszem i Oddziału Bundesarchiv w Ludwigsburgu).
-
Konwersje Żydów na katolicyzm w Generalnym Gubernatorstwie na przykładzie diecezji kieleckiej
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 202-219
W okresie okupacji Żydzi przebywający w Generalnym Gubernatorstwie szukali najróżniejszych sposobów ocalenia siebie i swych bliskich przed zbrodniczą polityką Niemców. Jednym z nich było zdobycie fałszywych dokumentów i funkcjonowanie w oparciu o nie jako Polacy i chrześcijanie. Przyjęcie nowej tożsamości mogło zakończyć się sukcesem tylko w wypadku bardzo dobrej znajomości języka polskiego oraz polskiej obyczajowości i kultury. Zdobycie fałszywych dokumentów było procesem skomplikowanym i wymagającym współpracy z Polakami. Krokiem najważniejszym stawało się uzyskanie zaświadczenia o chrzcie w Kościele katolickim. Od osób zaprzyjaźnionych otrzymywano tego rodzaju dokumenty bezpłatnie. Były to papiery dotyczące ich bliskich, zwłaszcza zmarłych lub też zaginionych bez wieści podczas działań wojennych. Istniał też rynek handlu fałszywymi metrykami chrztu. Krokiem kolejnym było zdobycie zaświadczenia o zameldowaniu, co stwarzało szansę wyrobienia dowodu osobistego (kenkarty). Osoby zamożne mogły starać się o zakup całych kompletów sfałszowanych dokumentów. Niektórzy uciekinierzy z gett otrzymywali je bezpłatnie od Polaków zaangażowanych w antyniemiecką konspirację wojskową i cywilną. Funkcjonowanie pod fałszywą tożsamością było bardzo trudne i związane z wieloma uwarunkowaniami. Osoby takie tropili zarówno Niemcy, jak i polscy szantażyści (szmalcownicy). Nierzadko największą szansą na przetrwanie ukrywającej się osoby był jej wyjazd do pracy przymusowej w Niemczech. Tam części uciekinierów z gett udających Polki lub Polaków udało się dotrwać do końca wojny
-
Zarys problematyki pomocy udzielanej Żydom podczas okupacji niemieckiej w aktach postępowań karnych wszczętych na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 r. na obszarze powojennego województwa krakowskiego
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 220-250
Celem artykułu była próba pokazania znaczenia akt postępowań karnych wszczętych na podstawie dekretu PKWN z dnia 31 sierpnia 1944 r. (tzw. sierpniówki) na obszarze powojennego województwa krakowskiego jako źródła do badań nad pomocą udzielaną ludności żydowskiej w latach niemieckiej okupacji. Będące przedmiotem analizy materiały do tej pory były szerzej wykorzystywane głównie w odniesieniu do badań nad negatywnymi zachowaniami ludności polskiej w okresie niemieckiej okupacji. Przeprowadzone prace wykazały, że akta te są także przydatnym źródłem do badań nad zagadnieniem pomocy. Znajdujące się w nich przekazy są tym istotniejsze, że zeznania składane były stosunkowo niedługo po dokonaniu opisanych w dekrecie zbrodni, kiedy żyło jeszcze wielu bezpośrednich świadków tych dramatycznych wydarzeń. W niektórych aktach spraw znajdujemy zarówno szczegółowo opisane i dobrze udokumentowane przypadki działalności pomocowej (chodzi zwłaszcza o zeznania ocalałych), jak i krótkie wzmianki na ten temat oraz trudne do weryfikacji oświadczenia oskarżonych. Z tego powodu wiele zapisów dotyczących pomocy wymaga krytycznej oceny i weryfikacji w oparciu o innego rodzaju źródła.
-
Wojna o scenę. Losy żydowskiego teatru we Wrocławiu w latach 1949–1968
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 251-293
Losy gmachu żydowskiego teatru były bardzo burzliwe. Jego byt od początku zależny był od polityki narodowościowej władzy i bieżących interesów PZPR. Budynek – odbudowany na gruzach poniemieckiego kina pod koniec lat czterdziestych dzięki staraniom żydowskich organizacji politycznych i społecznych i za żydowskie środki finansowe – służył nie tylko podtrzymywaniu żydowskiej kultury. Równolegle traktowany był jako miejsce spotkań znajomych i przyjaciół, podtrzymywał więc w pewnym sensie wspólnotową, żydowską tożsamość. Nie oznacza to, że przez Żydów traktowany był jak bastion i dowód ich odrębności. Wręcz przeciwnie. Z tego ośrodka korzystali także Polacy. Dzięki temu pełnił on funkcje uniwersalne: miał łączyć, a nie dzielić. Jednak w drugiej połowie lat sześćdziesiątych, w okresie pogłębiającego kryzysu społeczno-polityczno-ekonomicznego, sprawa gmachu żydowskiego teatru była wyłącznie pretekstem do walki o interesy Polaków z urojonym wrogiem – zasymilowaną ludnością żydowską. Władza chciała pokazać swą siłę i odwrócić uwagę społeczeństwa od rzeczywistych problemów. Teatr odebrała. Kryzys trwał nadal.
Recenzje/Polemiki
-
Joshua D. Zimmerman, Polskie Państwo Podziemne i Żydzi w czasie II wojny światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2018
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 297-320
-
Sara Bender, Pogrom w Grajewie latem 1941 r. oraz Jeffrey Kopstein, Pogrom w Szczuczynie 27 czerwca 1941 r. – czyli jak nie należy pisać historii
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 321-335
-
Witold W. Mędykowski, Macht Arbeit Frei? German Economic Policy and Forced Labor of Jews in the General Gouvernment 1939–1943, Academic Studies Press, Boston 2018
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 379-400
-
Martyna Rusiniak-Karwat, Nowe życie na zgliszczach. Bund w Polsce w latach 1944–1949, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2016, 269 ss
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 413-419
Kronika
-
Sprawozdanie z międzynarodowej konferencji naukowej „Początki okupacji nazistowskiej. Ciągłość i zmiana w życiu polskim i żydowskim 1939–1941”, Warszawa, 18–19 listopada 2019 r.
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 430-443
-
Odczytywanie popiołów – śladami dąbrowskich Żydów
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 444-455
Ostatnio opublikowane
40 Punktacja Ministerstwa Edukacji i Nauki
20 (2024 r.) (40 - 2023 r., 20 - w wykazie z 2021 r.)
Dziedziny: historia i archiwistyka
Dyscypliny: historia, nauki o bezpieczeństwie, nauki o polityce i administracji, stosunki międzynarodowe
Redaktor naczelny: dr hab. Grzegorz Berendt
- INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ
Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
ul. Janusza Kurtyki 1
02-676 Warszawa
NIP: 525-21-80-487
- tel.: +48 22 581-87-78/77/76
e-mail: wydawnictwo@ipn.gov.pl
