Język Polski
English
Français (France)
Italiano
Deutsch
Powstanie i działalność komunistycznego oddziału partyzanckiego Gwardii Ludowej „Lwy” w latach 1942–1943. Przyczynek do historii Żydów w Gwardii Ludowej/Armii Ludowej w czasie II wojny światowej i losów uciekinierów z gett na polskiej prowincji
Polish-Jewish Studies, Nr 2 (2021), strony: 147-178
Data publikacji: 2023-03-28
https://doi.org/10.48261/pjs210206
PDF PL
Abstrakt
Artykuł omawia działalność oddziału partyzanckiego „Lwy” komunistycznej GL od początku jego powstania we wrześniu 1942 do lipca 1943 r., kiedy został rozbity przez NSZ. Geneza oddziału wiązała się z realizowaną przez PPR/GL koncepcją natychmiastowej akcji czynnej. Oddział „Lwy”, jak wiele innych grup GL, składał się w większości z żydowskich uciekinierów z gett położonych w Radomskiem. Dowodził nim Izrael Ajzenman (vel Julian Kaniewski) ps. „Lew”, „Chytry”, „Julek”, karany przed wojną za przestępstwa pospolite. Od samego początku działalności członkowie grupy rzadko prowadzili akcje przeciwko Niemcom, najczęściej dokonywali grabieży, morderstw i innych przestępstw na okolicznej ludności polskiej, w tym przeprowadzili najazd na Drzewicę. Artykuł ukazuje również stosunki panujące w oddziale i sposób dowodzenia nim, przypominający bardziej porachunki gangsterskie niż grupę partyzancką działającą w oparciu o regulamin i dyscyplinę
Słowa kluczowe
Gwardia Ludowa • Armia Ludowa • Polska Partia Robotnicza • Izrael Ajzenman•Julian Kaniewski • oddział „Lwy” • partyzantka żydowska • Drzewica • NSZ • Tadeusz Kobylański • Stefanów • Opoczno People’s Guard • People’s Army • Polish Workers’ Party • Izrael Ajzenman • Julian Kaniewski • 'Lions’ unit • Jewish partisans • Drzewica • National Armed Forces • Tadeusz Kobylański • Stefanów • Opoczno
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych
Archiwum Państwowe w Radomiu
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego
Arciuch K., Kaniewski (Ajzenman) Julian [w:] Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, Warszawa 1992, t. 3.
Chodakiewicz M.J., Gontarczyk P., Żebrowski L., Tajne oblicze GL-Al. i PPR. Dokumenty, t. 2, Warszawa 1999.
Chodakiewicz M.J., Narodowe Siły Zbrojne. „Ząb” przeciw dwu wrogom, Warszawa 2005.
Chytry J. [J. Kaniewski], Odwetowe akcje oddziału „Lwy” GL, „Polska Niepodległa” 1946, nr 6.
Datner S., Żydzi partyzanci w czasie II wojny światowej, „Kalendarz Żydowski 1985/1986”, (Warszawa) 1985.
Dąbrowska E., Z dziejów Rusinowa, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1985, t. 22, z. 1–2.
Drabik R., Wydarzenia pod Borowem, „Glaukopis” 2003, nr 1.
Encyclopaedia Judaica, Jerusalem 1971.
Garas J.B., Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945, Warszawa 1971.
Goldman N., Opoczno [w:] Opoczno Memorial Book, b.m.w., 1989.
Gontarczyk P., Mord w Drzewicy (22 stycznia 1943). Przyczynek do badań nad rzeczywistym obrazem konfliktów pomiędzy polskim podziemiem niepodległościowym a komunistami, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1999, z. 3–4.
Gontarczyk P., Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941–1944, Warszawa 2006.
Hillebrandt B., Partyzantka na Kielecczyźnie 1939–1945, Warszawa 1970.
Historia Polski 1864–1945. Materiały do nauczania w klasie XI, Warszawa 1953.
Kersten K., Narodziny systemu władzy, Warszawa 1989.
Krakowski S., The War of the Dooomed. Jewish Armed Resistance in Poland 1942–1944, New York 1984.
Krakowski S., Żydzi w oddziałach partyzanckich Gwardii Ludowej i Armii Ludowej na Kielecczyźnie, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1968, nr 65/66
Kucharski J., Zanim odejdziemy. Zapiski z konspiracji 1939–1947. NOW, NSZ, AK okręgów Radom i Łódź, Gdańsk 1996.
Nazarewicz R., Podziemie związane z PPR wobec tragedii i walki Żydów [w:] Społeczeństwo polskie wobec martyrologii i walki Żydów w latach II wojny światowej. Materiały z sesji w Instytucie Historii PAN w dniu 11 III 1993 r., wstęp i red. nauk. K. Dunin-Wąsowicz, Warszawa 1996.
Rundke O., Przysięgę odbierał hubalczyk [w:] Gniewnie szumiał las. Wspomnienia leśników polskich 1939–1945, oprac. J. Gmitruk, W. Lipko, P. Matusak, Warszawa 1982.
Wroniszewski J., Śmiertelny skok „Czeremosza”, „Konecki Wrzesień” 1996, nr 1.
Żebrowski L., Julian Kaniewski [w:] Encyklopedia białych plam, t. 9, Radom 2002.
Żebrowski L., Mord w Drzewicy. Nieznane karty komunistycznej partyzantki, „Słowo – Dziennik Katolicki”, 1–3 VII 1994.
Żebrowski L., PPR-owski bohater?, „Słowo – Dziennik Katolicki”, 10 V 1995.
Chądzyński E., Pomoc Żydom udzielana przez konspiracyjne biuro fałszywych dokumentów w okresie okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1970, nr 75.
Ciesielska M., Zabiegi likwidujące skutki obrzezania wykonywane w Warszawie w czasie drugiej wojny światowej. Wstępna próba opisu zjawiska, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, t. 13.
Czarnomski T., Pomoc ludności żydowskiej udzielana przez pracowników Wydziału Ewidencji Ludności Zarządu m.st. Warszawy w okresie okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1970, nr 75.
Dreifuss H., Utajone miasta, kilka uwag o metodologii Gunnara S. Paulssona, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, t. 10, cz. 2.
Engelking B., Sny jako źródło do badań nad Zagładą, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2013, t. 9.
Engelking B., Zagłada i pamięć. Doświadczenie Holocaustu i jego konsekwencje opisane na podstawie relacji autobiograficznych, Warszawa 1994.
Gacki S., „Paszportyzacja”. Przebieg paszportyzacji obywateli polskich i likwidacji sieci opiekuńczej Ambasady RP w Moskwie, „Karta. Niezależny Kwartalnik Historyczny” 1993, nr 10.
Grabowski J., „Ja tego Żyda znam!”. Szantażowanie Żydów w Warszawie 1939–1943, Warszawa 2004.
Lewandowska S., Kryptonim „Legalizacja” 1939–1945, Warszawa 1984.
Lewandowska S., Z fałszywym Ausweisem… O komórce legalizacyjnej Kierownictwa Dywersji na terenie Obszaru Warszawskiego Armii Krajowej 1939–1944, „Rocznik Mazowiecki” 2004, t. 16.
Lewandowska S., Zakonspirowanie i legalizacja. Służby miejskie okupowanej Warszawy w akcji pomocy ludziom ściganym przez gestapo, „Dzieje Najnowsze” 1981, t. 13, nr 1–2.
Libionka D., Polska hierarchia kościelna wobec eksterminacji Żydów – próba krytycznego ujęcia, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2009, t. 5.
Madaj K., Żuławnik M., Proboszcz getta, Warszawa 2010.
Melchior M., Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni na „aryjskich papierach”. Analiza doświadczenia biograficznego, Warszawa 2004.
Nalewajko-Kulikov J., Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy, Warszawa 2004.
Inne teksty tego samego autora
- Piotr Gontarczyk, Judenjagd Jana Grabowskiego. Przyczynek do badań nad zjawiskiem wypaczania historii Holokaustu (Holocaust distortion) , Polish-Jewish Studies: Nr 4 (2023)
