Zarejestruj Zaloguj
 
  Język Polski   English   Français (France)   Italiano   Deutsch
logo
Pokaż Nr 5 (2024)

Nr 5 (2024)

ISSN:
2719-4086
eISSN:
2957-1413

Data publikacji:
2024-12-18

Okładka

Działy

Studia

Źródła

Recenzje/Polemiki

Kronika

Nr 5 (2024)

Dwujęzyczny (polsko-angielski) rocznik jest poświęcony historii społeczności żydowskiej na ziemiach polskich w XX w., utrwalaniu pamięci o polskich Żydach oraz wzajemnym i skomplikowanym relacjom polsko-żydowskim. W zamierzeniu redaktorów periodyk został przygotowany jako forum wymiany aktualnych ustaleń badawczych w obszarze Jewish Studies przez badaczy z różnych ośrodków naukowych.

Tematem przewodnim numeru piątego jest problematyka pomocy niesionej ludności żydowskiej w latach II wojny światowej, zarówno na terenie okupowanych ziem polskich, jak i innych obszarów Europy. Dział „Studia” zawiera teksty dotyczące konsekwencji grożących za udzielanie wsparcia Żydom w wybranych krajach okupowanych przez Rzeszę Niemiecką lub z nią współpracujących, ujęć i modeli badawczych zjawiska pomocy, psychologicznych kosztów ukrywania Żydów i różnych form działań pomocowych. Ponadto znajdziemy tutaj artykuły poświęcone życiu osadzonych w gettach Żydów i przyjmowanych przez nich strategiach przetrwania. Zachęcamy także do lektury teksów zamieszczonych w działach: „Źródła”, „Recenzje/Polemiki” oraz „Kronika”.

  • Wstęp

    Roman Gieroń

    Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 9-13

    Abstrakt

    W roku bieżącym mija osiemdziesiąta rocznica zamordowania w Markowej na Podkarpaciu rodziny Ulmów i ukrywanych przez nią Żydów z rodzin Goldmanów, Didnerów i Grünfeldów. Ze względu na heroizm tej rodziny oraz na jej niezwykłe bohaterstwo, na mocy uchwały z 28 lipca 2023 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej rok 2024 ustanowił Rokiem Rodziny Ulmów. W uchwale wskazano, że są oni „w Polsce oraz poza jej granicami symbolem tych wszystkich, którzy oddali życie za pomoc Żydom prześladowanym przez Niemców”. Tematem przewodnim oddawanego do rąk czytelników numeru 5 czasopisma „Polish-Jewish Studies” jest problematyka pomocy udzielanej ludności żydowskiej w latach II wojny światowej, zarówno na terenie okupowanych ziem polskich, jak i innych obszarów Europy. Tom został podzielony na cztery działy: „Studia”, „Źródła”, „Recenzje/Polemiki” oraz „Kronika”.


Studia

  • Kary za pomoc udzielaną Żydom w latach 1939–1945. Typologia i zarys niemieckich przepisów na wybranych obszarach okupowanej Europy. Rekonesans badawczy

    Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło

    Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 17-86

    Abstrakt

    Pomoc udzielana ludności żydowskiej w różnych europejskich krajach okupowanych przez III Rzeszę od wielu już lat stanowi przedmiot zainteresowania historyków i badaczy innych dziedzin nauki. W sposób szczególny dotyczy to rodzimych badaczy. Analiza opracowań wskazuje, że większość z nich dotyczy stosunku lokalnych społeczeństw nieżydowskich do Zagłady i akcentuje głównie chwalebne postawy i ich bohaterów, których czyny były czasem wpisywane w kontekst dziejowy i rzeczywistość okupacyjną danego państwa. Zagadnieniem, które pozostaje na marginesie tych badań, jest temat odpowiedzialności karnej i cywilnej za pomoc udzielaną Żydom, wprowadzonej przez władze nazistowskie lub rządy współpracujące z III Rzeszą. Niniejszy artykuł ma na celu zebranie i przedstawienie dotychczasowego stanu wiedzy na temat konsekwencji grożących za udzielanie różnego rodzaju wsparcia ludności żydowskiej w wybranych krajach Europy Zachodniej i Półwyspu Bałkańskiego, w których problem ten był najbardziej dostrzegalny i dzięki temu został najgruntowniej zbadany przez historyków. Analizie poddano przypadki następujących obszarów: Serbii, Niezależnego Państwa Chorwackiego, Albanii, Grecji, Francji (strefy okupowanej i państwa Vichy), Belgii i Holandii. Istotną część artykułu zajmuje także omówienie stanu prawnego w zakresie represji za pomoc w Generalnym Gubernatorstwie.

  • Ujęcia i modele badawcze zjawiska pomocy udzielanej Żydom przez Polaków na okupowanych ziemiach polskich. Przegląd stanowisk polskich i polsko-żydowskich historyków

    Tomasz Domański, Alicja Gontarek

    Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 87-134

    Abstrakt

    Pomoc Żydom świadczona przez Polaków w czasie II wojny światowej przez wiele powojennych dziesięcioleci była zagadnieniem, którym zajmowało się nieliczne grono badaczy. Z reguły były to osoby, które podczas II wojny światowej same udzielały pomocy ludności żydowskiej lub były jej beneficjentami. Jednocześnie temat ten podlegał politycznym naciskom ze strony władzy komunistycznej. W niniejszym szkicu autorzy starają się odpowiedzieć na pytania, w jakim miejscu na szerokiej palecie problemów okupacyjnych sytuowano badania pomocowe oraz jak zjawisko pomocy rozumiano i opisywano w dotychczasowej historiografii. Autorzy nie mają wątpliwości, że decydujący okazał się model kumulatywny, polegający na przedstawianiu indywidualnych historii osób ratujących. Autorzy nie poprzestają jednak na tej diagnozie, wskazując na potrzebę głębokiego sproblematyzowania badań pomocowych.

  • Czy to była trauma? Głos w sprawie psychologicznych kosztów ukrywania Żydów w czasie II wojny światowej

    Wiesława Sotwin

    Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 135-160

    Abstrakt

    W artykule omówiono problem stosowania kategorii traumy w odniesieniu do osób, które udzielały schronienia Żydom w latach II wojny światowej. Trauma Żydów związana z Holokaustem jest dobrze opisana w literaturze naukowej i żywa w świadomości społecznej. Trauma tych, którzy Żydów ratowali, jest w przestrzeni publicznej nieobecna. W tekście przedstawiono sposób ujmowania traumy w nauce, następnie zaprezentowano psychologiczne badania dotyczące osób, które ratowały Żydów w czasie II wojny światowej. Na koniec – w świetle wiedzy o traumie i psychologicznego portretu osób ratujących Żydów – podjęto próbę analizy problemu na przykładzie rodziny Grocholskich, która ukrywała grupę żydowskich uciekinierów. Przeprowadzone analizy wykazały, że ukrywanie Żydów było dla ukrywających sytuacją traumatyczną, zwłaszcza tam, gdzie śmierć za to groziła całym rodzinom. Konstatacja ta wynika wprost z klasyfikacji wydarzeń traumatycznych zawartych zarówno w DSM-V, jak i ICD-10. Z powodu braku systematycznych badań nie można równie jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jak często udzielanie schronienia Żydom prowadziło do pojawienia się zaburzeń, których przyczyną był stres traumatyczny. Artykuł zwraca uwagę na niektóre przyczyny przeoczenia tej traumy w literaturze naukowej i w świadomości publicznej.

  • „W domu nazywaliśmy ją Hanką”. Z problematyki udzielania schronienia żydowskim dzieciom przez Polaków po tzw. aryjskiej stronie w dystrykcie krakowskim

    Roman Gieroń

    Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 161-201

    Abstrakt

    W artykule zaprezentowano wybrane aspekty tematyki udzielania schronienia żydowskim dzieciom przez Polaków po tzw. aryjskiej stronie w dystrykcie krakowskim w okresie okupacji niemieckiej. Na podstawie losów kilkudziesięciu żydowskich dzieci omówiono charakter udzielonej im pomocy na tle szerszego kontekstu opisywanych zdarzeń. Wskazano sposoby, w jakie dzieci docierały do nowych opiekunów, krótko scharakteryzowano ich pobyt po „aryjskiej” stronie. Losy opisanych dzieci pokazują, że decyzje o udzieleniu im pomocy wynikały z różnorodnych uwarunkowań, jednak przyjęcie pod opiekę żydowskich podopiecznych zawsze wiązało się z nowymi wyzwaniami i zagrożeniami wypływającymi z rzeczywistości stworzonej przez niemieckiego okupanta na ziemiach polskich w latach II wojny światowej.

  • Indywidualna pomoc Żydom przebywającym w gettach na terenie przedwojennego województwa stanisławowskiego w latach okupacji niemieckiej (1941–1943)

    Tomasz Gonet

    Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 202-238

    Abstrakt

    W artykule omówiono kwestie pomocy świadczonej Żydom przebywającym w gettach zlokalizowanych na terenie przedwojennego województwa stanisławowskiego w latach 1941–1943. W tekście scharakteryzowano utworzone na tym obszarze przez okupanta niemieckiego dzielnice żydowskie. W kręgu zainteresowania autora znalazły się zarówno uwarunkowania, jak również formy wsparcia udzielanego przez ludność nieżydowską mieszkającym w nich Żydom. Opierając się na licznych relacjach osób otrzymujących oraz świadczących pomoc, przybliżono wiele jej przejawów. W podsumowaniu podjęto także próbę statystycznego zestawienia tego zjawiska.

  • Mieszkańcy przedwojennego powiatu łomżyńskiego z pomocą Żydom w okresie okupacji niemieckiej. Przyczynek do badań

    Paweł Kornacki

    Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 239-275

    Abstrakt

    Przedwojenny powiat łomżyński w czasie okupacji niemieckiej stanowił część Okręgu Białystok. Gdy 2 listopada 1942 r. Niemcy zapoczątkowali deportację Żydów do obozów zagłady, wielu z nich zbiegło i podjęło próbę przetrwania. Mimo zaszłości z okresu okupacji sowieckiej znaleźli się Polacy, którzy udzielali im pomocy. W powiecie łomżyńskim niemal wszyscy ratujący byli chłopami, a okazywana przez nich pomoc miała charakter indywidualny. Na wzmiankowanym obszarze zdarzyło się łącznie kilkadziesiąt przypadków ratowania Żydów. W artykule zostały opisane motywacje ratujących oraz represje, jakie ich spotkały, oraz relacje między nimi a ratowanymi.

  • Opór i walka o przetrwanie Żydów z Garbatki podczas okupacji niemieckiej

    Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki

    Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 276-336

    Abstrakt

    Celem artykułu jest przedstawienie postaw i zachowań żydowskich mieszkańców Garbatki wobec niemieckiego okupanta, szczególnie postaw oporu. Omówione zostały uwarunkowania wynikające z okupacyjnej rzeczywistości oraz relacje polsko-żydowskie. Opór Żydów, zarówno indywidualny, jak i grupowy, występował w formie różnorodnych przedsięwzięć łamiących przepisy okupacyjnego prawa, od przemytu żywności (oraz innych artykułów pierwszej potrzeby), przygotowywaniu kryjówek i zdobywaniu fałszywych dokumentów (np. metryk kościelnych) do udziału w akcjach o charakterze sabotażowym i dywersyjnym. Niektóre działania, jak uczestnictwo w „nielegalnych” akcjach politycznych czy udział w napadach na pociągi niemieckie, wykraczały poza priorytetową walkę o fizyczne przetrwanie. Manifestowanie wspólnie z polskimi mieszkańcami Garbatki postaw patriotycznych było wyrazem dużej odwagi cywilnej. Jeszcze większej odwagi wymagał udział, nawet pośredni, w akcjach o charakterze sabotażowym na kolei (rabunek mienia wojsk niemieckich). Te ostatnie działania wyróżniają postawę Żydów z Garbatki wśród innych znanych form oporu ludności żydowskiej w powiecie radomskim okresu okupacji niemieckiej. Obecny stan badań nie daje możliwości dokładnego określenia skali zaangażowania ludności żydowskiej z Garbatki w różne formy oporu antyniemieckiego. Można jednak przyjąć, że świadomie i aktywnie brało w nich udział kilkudziesięciu Żydów. Nie wydaje się, aby stworzyli lokalną grupę przetrwania, jednak nie można wykluczyć udziału pojedynczych osób w polskiej partyzantce. Zebrany materiał pozwala postawić hipotezę o istnieniu w Garbatce przed pacyfikacją miejscowości 12 lipca 1942 r. środowiska konspirujących Żydów o poglądach lewicowych (komunizujących?), którzy współpracowali z miejscowymi Polakami o podobnych zapatrywaniach. Zapewne dużą rolę odegrały przedwojenne kontakty i sympatie polityczne. Po pacyfikacji i zabiciu najaktywniejszych osób większość ludności żydowskiej przebywającej w getcie przyjęła postawę bierną wobec niemieckich planów. W tym czasie przystosowanie stanowiło podstawową taktykę postępowania w nadziei na przetrwanie. Ukazując relacje między Żydami a Polakami w kontekście dramatycznych doświadczeń czasów II wojny światowej, artykuł poszerza wiedzę o najnowszej historii Garbatki i wpisuje się w rozwój badań nad dziejami lokalnych społeczności.

  • Codzienność oraz warunki funkcjonowania ludności żydowskiej w getcie w Nowym Sączu w latach 1940–1942

    Łukasz Połomski

    Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 337-365

    Abstrakt

    Artykuł przedstawia codzienność oraz warunki funkcjonowania ludności żydowskiej w getcie w Nowym Sączu w latach 1940–1942. Po zaprezentowaniu procesu powstawania tzw. żydowskiej dzielnicy omówiono warunki mieszkaniowe i sanitarne, wyżywienie i sposoby pozyskiwania żywności, okoliczności pracy Żydów, życie religijne oraz towarzyskie. Zasadniczym elementem życia codziennego osadzonych w getcie Żydów był wszechobecny niemiecki terror – zorganizowany lub spontaniczny.


Źródła


Recenzje/Polemiki



Wyświetl wszystkie wydania

Ostatnio opublikowane

Więcej artykułów

Najczęściej czytane

Więcej artykułów

Punktacja Ministerstwa Edukacji i Nauki
20 (2024 r.) (40 - 2023 r., 20 - w wykazie z 2021 r.) 

Dziedziny: historia i archiwistyka
Dyscypliny: historia, nauki o bezpieczeństwie, nauki o polityce i administracji, stosunki międzynarodowe

Redaktor naczelny: dr hab. Grzegorz Berendt

Zespół redakcyjny

Licencja CC BY-NC-ND 

  • INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ
    Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
    ul. Janusza Kurtyki 1
    02-676 Warszawa
    NIP: 525-21-80-487

Deklaracja dostępności strony   •   Polityka prywatności IPN   •   Ochrona danych osobowych
© 2023 IPN