Język Polski
English
Bolesław Halewski (Heller) (1919–1999) – wyjątkowo okrutny czy typowy funkcjonariusz UB?
Mirosław Pietrzyk
https://orcid.org/0000-0002-2836-1540
Biogram
(ur. 1964), doktor nauk humanistycznych, historyk, absolwent KUL. Zajmuje się dziejami PRL, w szczególności historią Kujaw Zachodnich w XIX i XX w. Autor i współautor dziesięciu książek oraz ponad stu artykułów naukowych i popularnonaukowych. Najważniejsze z nich: Dmowskiego związki z Kujawami, „Dziennik Kujawski”. Jednodniówka wydana z okazji stulecia powstania „Dziennika Kujawskiego” (Inowrocław 1993); Inowrocławski Słownik Biograficzny, red. E. Mikołajczak, t. 2–4 (Inowrocław 1994–2000); Przewodnik po podziemiu, „Goniec Kujawski” 1997, nr 3; Sierpień był we wrześniu. Strajk w HSG „Irena” w 1980 roku, „Goniec Kujawski” 2000, nr 1; Powiat inowrocławski w Powstaniu Styczniowym (Inowrocław 2004); Wybrane postawy oporu kobiet wobec systemu władzy w latach 1945–1957 w Inowrocławiu i na terenie Kujaw Zachodnich (Inowrocław 2006); Drukarstwo inowrocławskie w XIX i XX wieku (Inowrocław 2012); Więzienie w Inowrocławiu w latach 1945–1956 (Bydgoszcz 2014); Jak naprawdę zginął? Trzydzieści jeden lat po śmierci ks. Jerzego Popiełuszki
(Toruń 2015 [e-book]); razem z Patrykiem Pleskotem: W cieniu Kaina. Ofiary aparatu represji w Inowrocławiu i okolicach w okresie PRL (Inowrocław 2019)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 18 (2020), strony: 647-684
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL201822
PDF
Abstrakt
Po zakończeniu II wojny światowej liczna grupa osób pochodzenia żydowskiego rozpoczęła służbę w wymiarze sprawiedliwości, propagandzie i aparacie bezpieczeństwa PRL-u. Jednym z nich był Bolesław (Heller) Halewski, który po spędzeniu wojny na terenie ZSRR powrócił do Polski w 1944 r. Po kilkumiesięcznym kursie dla oficerów politycznych wojska został skierowany do służby w MBP. Jako funkcjonariusz UB wykazywał się szczególną brutalnością i bezwzględnością, co doprowadziło do śmierci kilku osób. Uczestniczył także w zacieraniu śladów zbrodni. Po kilku latach został usunięty ze służby i skazany za przestępstwa kryminalne popełnione w związku z wykonywaniem obowiązków. Śledztwo wszczęte przeciw niemu po Październiku ’56, a dotyczące zbrodni, w których brał udział, zostało umorzone. Dopiero po 1989 r. wymiar sprawiedliwości wszczął przeciw niemu kolejne śledztwo w tej sprawie. Halewski uniknął jednak odpowiedzialności, gdyż legalnie wyjechał do Izraela, gdzie pozostał do śmierci. Był jednym z kilkusetosobowej formacji żydowskiego pochodzenia, która po 1945 r. szczególnie negatywnie zapisała się w świadomości Polaków ze względu na swe zaangażowanie po stronie komunizmu.
Słowa kluczowe
Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy • członkowie Armii Krajowej na Pomorzu po 1945 r. • zbrodnie UB • ofiary systemu komunistycznego • funkcjonariusze UB w Bydgoszczy • Żydzi w UB Voivodeship Office of Public Security in Bydgoszcz • members of the Home Army in Pomerania after 1945 • Security Department Crimes • victims of communism • Security Department officers in Bydgoszcz • Jews in the Security Department
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych (AAN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy (AIPN By)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi (AIPN Ld)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
Golgota wrocławska 1945–1956, oprac. K. Szwagrzyk, Wrocław 1996
Lista bezpieczniaków, „Gazeta Polska”, 6 VI 1996, 13 VI 1996, 20 VI 1996, 27 VI 1996, 18 VII 1996, 25 VII 1996, 1 VIII 1996, 26 IX 1996
Polska w dokumentach z archiwów rosyjskich, 1949–1953, wybór i oprac. A. Kochański et al., przeł. E. Rosowska, Warszawa 2000
Proces Romana Romkowskiego, Józefa Różańskiego i Anatola Fejgina w 1957 roku, cz. 1–2, wybór, oprac. i przygotowanie do druku M.Jabłonowski, W.Janowski, Warszawa 2011
Protokoły z odpraw, zjazdów i narad kierownictwa Departamentu Więziennictwa Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego z naczelnikami więzień i obozów pracy (1944–1954),wybór, oprac. i przygotowanie do druku M.Jabłonowski, W.Janowski, Warszawa 2006
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu i Kujawach (luty–grudzień 1945), red. nauk. B. Binaszewska, P. Rybarczyk, Warszawa–Bydgoszcz–Gdańsk 2010
Służba Bezpieczeństwa Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w latach 1944–1978, Warszawa 1978 (wydawnictwo wewnętrzne MSW)
Struktury aparatu bezpieczeństwa w województwach pomorskim/ bydgoskim, toruńskim i włocławskim [w:] Twarze bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwie pomorskim/bydgoskim, toruńskim i włocławskim. Informator personalny, oprac. K. Churska et. al., red. M. Szymaniak, Bydgoszcz–Gdańsk 2010
Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944–1946, oprac. T. Cariewskaja et al., przeł. E. Rosowska, Warszawa 1998
Armia Krajowa w Borach Tucholskich, Bydgoszcz 1993
Cała A., Mniejszość żydowska [w:] Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów politycznych (1944–1989), red. P. Madajczyk, Warszawa 1998
Chrzanowski B., Delegatura Rządu RP na Kraj na Pomorzu. Nieznane karty z frontu walki cywilnej podczas okupacji niemieckiej i po jej zakończeniu, Toruń 2011
Chrzanowski B., Lipski Bolesław [w:] Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, cz. 2, red. E. Zawacka, Toruń 1996
Chrzanowski B., Tragiczne losy Leszka Białego w 1945 roku – szefa Wydziału V (Łączności) Komendy Okręgu Pomorskiego Armii Krajowej, „Biuletyn Fundacji Gen. E. Zawackiej” 2012, nr 62
Drozdowski K., Ostatnia droga Leszka Białego, „Biuletyn Fundacji Gen. E. Zawackiej” 2011, nr 60/61
Fijałkowska B., Borejsza i Różański. Przyczynek do dziejów komunizmu w Polsce, Olsztyn 1995
Gutman I., Krakowski S., Unequal Victims. Poles and Jews During World War Two, New York 1986
Hurwic-Nowakowska I., Żydzi polscy (1947–1950). Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej, Warszawa 1996
Krzyżanowski M.J., Kurierzy AK, „Pomerania” 1989, z. 11. Lewińska A., Stankiewicz A., Od prochu do wybuchu, „Gazeta Wyborcza. Magazyn bydgoski”, 2 II 2018
Nowicka H. – Jagielska, Okręgowa Delegatura Rządu na Pomorzu kryptonim „Zatoka” i jej powojenne losy [w:] Powojenne losy konspiracji na Pomorzu, red. E. Zawacka, R. Kozłowski, Toruń 1995
Osiński K., Leszek Biały „Jakub” (1919–1945), Warszawa 2017
Paczkowski A., Żydzi w UB. Próba weryfikacji stereotypu [w:] Komunizm. Ideologia, System, Ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001
Różycki P., Kontrolowany upadek stalinowskich oprawców, „Gazeta Wyborcza”, dodatek „Ale Historia”, 25 IX 2017
Sadowski J., Mówi numer 31806. Wspomnienia więźnia obozu koncentracyjnego w Mauthausen i kaźni komunistycznych w PRL, Warszawa 1999.
Szejnert M., Śród żywych duchów, Londyn 1990
Szwagrzyk K., Kadry aparatu bezpieczeństwa [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. nauk. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
Wolsza T., W cieniu Wronek, Jaworzna i Piechcina… 1945–1956. Życie codzienne w polskich więzieniach, obozach i ośrodkach pracy więźniów, Warszawa 2003
Zakrzewska A., Biały Leszek Kazimierz [w:] Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, cz. 2, red. E. Zawacka, Toruń 1996
http://froondalux.pl/bartosz-kapusciak-dzialalnosc-wywiadu-ikontrwywiadu-wojskowego-w-indochinach-w-okresie-polski-ludowej, dostęp 23 IX 2020 r.
https://billiongraves.pl/grave/%D7%91%D7%95%D7%9C%D7%A1%D7%9C%D7%91-7%94%D7%9C%D7%91%D7%A1%D7%A7%D7%99/16525564, dostęp 20 XI 2020 r.
www.pomorska.pl/serwisy/album-bydgoski/art/7257816,mord-na-kresowym-pralacie/id.html, dostęp 15 XII 2016 r.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Mirosław Pietrzyk, Zbrodnia wewnątrz resortu. Zabójstwo funkcjonariusza PUBP w Inowrocławiu Wincentego Mückego (1901–1945) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(15) (2017)
- Mirosław Pietrzyk, Szefowie inowrocławskiej bezpieki w latach 1945–1965 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(13) (2015)
