Język Polski
English
Bolesław Halewski (Heller) (1919–1999) – Exceptionally Cruel or a Typical Security Service Officer?
Mirosław Pietrzyk
https://orcid.org/0000-0002-2836-1540
Bio
(b. 1964), PhD, historian, graduate of the Catholic University of Lublin. His research interests include the history of the Polish People’s Republic, particularly the region of Western Kuyavia in the 19th and 20th cc. Author and co-author of ten books and more than one hundred research papers and popular
articles, notably including: ‘Dmowskiego związki z Kujawami’, Dziennik Kujawski in a centennial publication celebrating the establishment of Dziennik Kujawski (Inowrocław, 1993); Inowrocławski Słownik Biograficzny ed. by E. Mikołajczak, vols 2–4 (Inowrocław, 1994–2000); ‘Przewodnik po podziemiu’, Goniec Kujawski, no. 3 (1997); "Sierpień był we wrześniu. Strajk w HSG “Irena” w 1980 roku", Goniec Kujawski, no. 1 (2000); Powiat inowrocławski w Powstaniu Styczniowym (Inowrocław,
2004); Wybrane postawy oporu kobiet wobec systemu władzy w latach 1945–1957 w Inowrocławiu i na terenie Kujaw Zachodnich (Inowrocław, 2006); Drukarstwo inowrocławskie w XIX i XX wieku (Inowrocław, 2012); Więzienie w Inowrocławiu w latach 1945–1956 (Bydgoszcz, 2014); Jak naprawdę zginął? Trzydzieści jeden lat po śmierci ks. Jerzego Popiełuszki (Toruń 2015 [e-book]); with Patryk Pleskot, W cieniu Kaina. Ofiary aparatu represji w Inowrocławiu i okolicach w okresie PRL (Inowrocław 2019)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 18 (2020), pages: 647-684
Publication date: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL201822
PDF (Język Polski)
Abstract
Following the end of World War II, a large group of people with a Jewish background joined the justice system, the propaganda apparatus and the security services in the Polish People’s Republic. Bolesław (Heller) Halewski was one case in point. He spent the war in the Soviet Union and returned to Poland in 1944. After a several months of training as a political army officer, he was assigned to work for the Ministry of Public Security. During his time as an officer in the Security Department, he exhibited exceptional brutality and callousness. This led to several deaths, which he was also involved in covering up. After several years he was expelled from service and sentenced for criminal offences committed while in service. An investigation into his crimes was launched after October 1956, then discontinued. The criminal justice system did not investigate his crimes again until after 1989. However, Halewski avoided liability by legally emigrating to Israel, where he remained until his death. He was one of a group of several hundred Jewish people who left a particularly negative mark on the Polish public opinion after 1945 as a result of their involvement in the Communist regime.
Keywords
Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy • członkowie Armii Krajowej na Pomorzu po 1945 r. • zbrodnie UB • ofiary systemu komunistycznego • funkcjonariusze UB w Bydgoszczy • Żydzi w UB Voivodeship Office of Public Security in Bydgoszcz • members of the Home Army in Pomerania after 1945 • Security Department Crimes • victims of communism • Security Department officers in Bydgoszcz • Jews in the Security Department
References
Archiwum Akt Nowych (AAN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy (AIPN By)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi (AIPN Ld)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
Golgota wrocławska 1945–1956, oprac. K. Szwagrzyk, Wrocław 1996
Lista bezpieczniaków, „Gazeta Polska”, 6 VI 1996, 13 VI 1996, 20 VI 1996, 27 VI 1996, 18 VII 1996, 25 VII 1996, 1 VIII 1996, 26 IX 1996
Polska w dokumentach z archiwów rosyjskich, 1949–1953, wybór i oprac. A. Kochański et al., przeł. E. Rosowska, Warszawa 2000
Proces Romana Romkowskiego, Józefa Różańskiego i Anatola Fejgina w 1957 roku, cz. 1–2, wybór, oprac. i przygotowanie do druku M.Jabłonowski, W.Janowski, Warszawa 2011
Protokoły z odpraw, zjazdów i narad kierownictwa Departamentu Więziennictwa Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego z naczelnikami więzień i obozów pracy (1944–1954),wybór, oprac. i przygotowanie do druku M.Jabłonowski, W.Janowski, Warszawa 2006
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu i Kujawach (luty–grudzień 1945), red. nauk. B. Binaszewska, P. Rybarczyk, Warszawa–Bydgoszcz–Gdańsk 2010
Służba Bezpieczeństwa Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w latach 1944–1978, Warszawa 1978 (wydawnictwo wewnętrzne MSW)
Struktury aparatu bezpieczeństwa w województwach pomorskim/ bydgoskim, toruńskim i włocławskim [w:] Twarze bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwie pomorskim/bydgoskim, toruńskim i włocławskim. Informator personalny, oprac. K. Churska et. al., red. M. Szymaniak, Bydgoszcz–Gdańsk 2010
Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944–1946, oprac. T. Cariewskaja et al., przeł. E. Rosowska, Warszawa 1998
Armia Krajowa w Borach Tucholskich, Bydgoszcz 1993
Cała A., Mniejszość żydowska [w:] Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów politycznych (1944–1989), red. P. Madajczyk, Warszawa 1998
Chrzanowski B., Delegatura Rządu RP na Kraj na Pomorzu. Nieznane karty z frontu walki cywilnej podczas okupacji niemieckiej i po jej zakończeniu, Toruń 2011
Chrzanowski B., Lipski Bolesław [w:] Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, cz. 2, red. E. Zawacka, Toruń 1996
Chrzanowski B., Tragiczne losy Leszka Białego w 1945 roku – szefa Wydziału V (Łączności) Komendy Okręgu Pomorskiego Armii Krajowej, „Biuletyn Fundacji Gen. E. Zawackiej” 2012, nr 62
Drozdowski K., Ostatnia droga Leszka Białego, „Biuletyn Fundacji Gen. E. Zawackiej” 2011, nr 60/61
Fijałkowska B., Borejsza i Różański. Przyczynek do dziejów komunizmu w Polsce, Olsztyn 1995
Gutman I., Krakowski S., Unequal Victims. Poles and Jews During World War Two, New York 1986
Hurwic-Nowakowska I., Żydzi polscy (1947–1950). Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej, Warszawa 1996
Krzyżanowski M.J., Kurierzy AK, „Pomerania” 1989, z. 11. Lewińska A., Stankiewicz A., Od prochu do wybuchu, „Gazeta Wyborcza. Magazyn bydgoski”, 2 II 2018
Nowicka H. – Jagielska, Okręgowa Delegatura Rządu na Pomorzu kryptonim „Zatoka” i jej powojenne losy [w:] Powojenne losy konspiracji na Pomorzu, red. E. Zawacka, R. Kozłowski, Toruń 1995
Osiński K., Leszek Biały „Jakub” (1919–1945), Warszawa 2017
Paczkowski A., Żydzi w UB. Próba weryfikacji stereotypu [w:] Komunizm. Ideologia, System, Ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001
Różycki P., Kontrolowany upadek stalinowskich oprawców, „Gazeta Wyborcza”, dodatek „Ale Historia”, 25 IX 2017
Sadowski J., Mówi numer 31806. Wspomnienia więźnia obozu koncentracyjnego w Mauthausen i kaźni komunistycznych w PRL, Warszawa 1999.
Szejnert M., Śród żywych duchów, Londyn 1990
Szwagrzyk K., Kadry aparatu bezpieczeństwa [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. nauk. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
Wolsza T., W cieniu Wronek, Jaworzna i Piechcina… 1945–1956. Życie codzienne w polskich więzieniach, obozach i ośrodkach pracy więźniów, Warszawa 2003
Zakrzewska A., Biały Leszek Kazimierz [w:] Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, cz. 2, red. E. Zawacka, Toruń 1996
http://froondalux.pl/bartosz-kapusciak-dzialalnosc-wywiadu-ikontrwywiadu-wojskowego-w-indochinach-w-okresie-polski-ludowej, dostęp 23 IX 2020 r.
https://billiongraves.pl/grave/%D7%91%D7%95%D7%9C%D7%A1%D7%9C%D7%91-7%94%D7%9C%D7%91%D7%A1%D7%A7%D7%99/16525564, dostęp 20 XI 2020 r.
www.pomorska.pl/serwisy/album-bydgoski/art/7257816,mord-na-kresowym-pralacie/id.html, dostęp 15 XII 2016 r.
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Mirosław Pietrzyk, A crime inside the Ministry. Murder of PUBP officer in Inowrocław Wincenty Mücke (1901–1945) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(15) (2017)
- Mirosław Pietrzyk, Leaders of Bezpieka (Security Force) in Inowrocław in 1945–1965 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(13) (2015)
