Język Polski
English
„Wymieniona prezentuje nieprzejednanie wrogi stosunek do ustroju socjalistycznego”. . Represje aparatu bezpieczeństwa wobec opozycjonistki i samotnej matki oraz sposoby przeciwstawiania się działaniom bezpieki na przykładzie Elżbiety Potrykus w latach 1980–1987
Przemysław Benken
https://orcid.org/0000-0002-1385-3016
Instytut Pamięci Narodowej
BiogramPrzemysław Benken (ur. 1985) – doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie historii, pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Szczecinie; autor przeszło stu publikacji naukowych poświęconych m.in. dziejom historii najnowszej Polski, ze szczególnym uwzględnieniem komunistycznego aparatu bezpieczeństwa. W 2022 r. laureat Nagrody im. Janusza Kurtyki za najlepszą monografię poświęconą dziejom Armii Krajowej.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 23 (2025), strony: 394-420
Data publikacji: 2025-12-23
https://doi.org/10.48261/ARPRL252314
PDF
Abstrakt
W artykule opisano działania podejmowane przeciwko znanej koszalińskiej działaczce NSZZ „Solidarność” Elżbiecie Potrykus przez funkcjonariuszy miejscowej bezpieki oraz to, w jaki sposób próbowała im się przeciwstawić. Postać tytułowej bohaterki jest szczególna nie tylko dlatego, że była to jedyna kobieta w Krajowej Komisji Porozumiewawczej (KKP). W okresie swego zaangażowania w podziemną działalność opozycyjną wychowywała ona także samodzielnie syna, co koszalińska bezpieka próbowała bezwzględnie wykorzystać. Aby pokazać przyczyny działań wymierzonych w Potrykus, ich skalę oraz skutki, w artykule zaprezentowano najważniejsze informacje o jej opozycyjnej działalności prowadzonej w okresie inwigilacji i podano podstawowe fakty na temat funkcjonariuszy, z którymi miała do czynienia po wprowadzeniu stanu wojennego – w trakcie przeszukań mieszkania, rozmów ostrzegawczych i pobytu w areszcie.
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku (AIPN Gd).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie (AIPN Sz).
Dokumenty Krajowej Komisji Porozumiewawczej i Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” (1980–1981), wybór M. Owsiński, wstęp i oprac. T. Kozłowski, Warszawa 2012.
Kryptonim „Klan”. Służba Bezpieczeństwa wobec NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, t. 1: Wrzesień 1980 – wrzesień 1981, wybór i oprac. M. Kruk, R. Żydonik, współpraca S. Cenckiewicz, Warszawa–Gdańsk 2010.
Narodziny „Solidarności”. Krajowa Komisja Porozumiewawcza 17 września – 10 listopada 1980, wstęp i oprac. T. Kozłowski, Warszawa 2013.
Potrykus E., Dzieciństwo w cieniu stanu wojennego. Wspomnienia matki, Gdynia 2022.
Japońska wizyta „Solidarności”, „Tygodnik Solidarność” 1981, nr 8.
Wyszkowski K., Spruć i przerobić, „Tygodnik Solidarność” 1981, nr 9.
Benken P., Opór społeczny wobec stanu wojennego w województwie koszalińskim w optyce lokalnego aparatu bezpieczeństwa i władz partyjnych (wybrane aspekty), „Przegląd Archiwalny IPN” 2023, nr 16.
Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2–3, red. G. Waligóra et al., Warszawa 2012–2019.
Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 4–5, red. J. Olaszek et al., Warszawa 2020–2023.
Friszke A., Rewolucja Solidarności 1980–1981, Kraków 2014.
Frydrysiak A., Solidarność w województwie koszalińskim 1980–1989, Koszalin 2006.
Kościelny R., Kubaj A., NSZZ „Solidarność” Region Pobrzeże [w:] NSZZ Solidarność 1980–1989, t. 3: Polska Północna, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010.
Paczkowski A., Solidarność wobec perspektywy rozwiązania siłowego [w:] Czas przełomu. Solidarność 1980–1981, red. W. Polak, P. Ruchlewski, J. Kufel, Gdańsk 2010.
Archiwum Emigranta, Zapis wywiadu z Elżbietą Potrykus, b.d., https://archiwumemigranta.pl/ elzbieta-potrykus/, dostęp 23 VII 2024 r.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Przemysław Benken, Piotr Hac, Rzeczywistość równoległa. Plany dotyczące wprowadzenia w Polsce w latach 1987–1989 stanu wyjątkowego na tle rozmów rządzących z opozycją, Katowice–Warszawa 2023, 392 s. , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 22 (2024)
- Przemysław Benken, „Drogi Stefku…” Historia współpracy Stefana Sumleta, żołnierza Polskich Kompanii Wartowniczych przy armii amerykańskiej, z komunistycznym aparatem bezpieczeństwa. Studium przypadku , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 20 (2022)
- Przemysław Benken, „Jestem gotów na wszystko, aby mieć sposobność życia w wolnym i demokratycznym kraju”. Historia ucieczki kpt. Stanisława Szymonika, szyfranta Stałego Przedstawicielstwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przy Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(14) (2016)
- Przemysław Benken, Aparat bezpieczeństwa a geneza wypadków gryfickich w 1951 r. , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(11) (2013)
- Przemysław Benken, Funkcjonariusze w roli ofiar zachodnich kapitalistów? Nieprawidłowości przy zakupach sprzętu realizowanych przez Wydział Zaopatrzenia Technicznego Zarządu Łączności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w latach 1957–1964 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(12) (2014)
- Przemysław Benken, Kulisy działalności TW „Zaręby” (Donata Czerewacza) wymierzonej w środowisko Zgrupowania Armii Krajowej „Radosław” w latach 1947–1949 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(13) (2015)
- Przemysław Benken, Agnieszka Pietrzak, Żołnierze Batalionu Armii Krajowej „Zośka” represjonowani w latach 1944–1956, Warszawa 2016 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(14) (2016)
- Przemysław Benken, Marcin Stefaniak, Michał Siedziako, Marian Jurczyk (1935–2014). Biografia polityczna szczecińskiej legendy „Solidarności”, Gdańsk 2024, 912 s. , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 23 (2025)
