Język Polski
English
Technika w pracy Służby Bezpieczeństwa. Wokół monografii Ryszarda Kawalca, Departament Techniki MSW (1971–1990), Toruń 2024
Monika Komaniecka-Łyp
https://orcid.org/0000-0002-1645-2939
Instytut Pamięci Narodowej
BiogramMonika Komaniecka-Łyp (ur. 1975) – historyczka, doktor nauk humanistycznych, zatrudniona w Oddziałowym Biurze Badań Historycznych IPN w Krakowie. Zajmuje się badaniami nad aparatem bezpieczeństwa PRL, historią najnowszą Polski oraz historią dyplomacji. Zainteresowania badawcze: piony techniczno-operacyjne Służby Bezpieczeństwa, ewidencja i archiwum SB, problematyka katyńska, historia Solidarności oraz placówek dyplomatycznych Francji w Polsce. Stypendystka rządu francuskiego (2003, 2015). Autorka wielu artykułów naukowych i popularnonaukowych z historii najnowszej. Opublikowała m.in. monografię Pod obserwacją i na podsłuchu. Rzeczowe środki pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1945–1990 (2014) nominowaną w konkursie „Książka Historyczna Roku” (2014) oraz w Konkursie im. prof. Tomasza Strzembosza (2015). Redaktorka naukowa kilku publikacji źródłowych, m.in. Ewidencja operacyjna i archiwum organów bezpieczeństwa PRL w latach 1944–1990. Zbiór normatywów (2017).
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 23 (2025), strony: 647-662
Data publikacji: 2025-12-23
https://doi.org/10.48261/ARPRL252323
PDF
Abstrakt
Książka Departament Techniki MSW (1971–1990) Ryszarda Kawalca podejmuje zagadnienie techniki operacyjnej, którą zajmował się jeden z pionów techniczno-operacyjnych MSW – Departament Techniki. Publikacja składa się z dwóch części: teoretycznej, omawiającej środki techniczne (podsłuchy, podglądy i tajne przeszukania), i praktycznej (przykłady wykorzystania tych środków w sprawach operacyjnych). Niezwykle wartościowe są fragmenty, które wprowadzają do obiegu naukowego nowe informacje nt. rodzaju sprzętu wykorzystywanego przy instalacji i użytkowania podsłuchów, metod wykrywania podsłuchu w placówkach dyplomatycznych PRL i dane statystyczne dotyczące środków technicznych. Autor nie ustrzegł się jednak błędów, ponieważ zbyt pobieżnie potraktował temat agentury, a przede wszystkim uznał, że niepodawanie nazwisk, a nawet sygnatur akt omawianych spraw może uchronić przed „wzbudzaniem sensacji”. Wątpliwości budzi również baza źródłowa, w pracy nie zostały bowiem uwzględnione materiały z tzw. zbioru zastrzeżonego. Mimo wskazanych mankamentów monografia jest wartościowa i napisana dobrym językiem, czyta się ją z przyjemnością. Wnosi również nowe informacje do badań nad aparatem bezpieczeństwa PRL.
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Ustawa z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów, DzU 2006, nr 218, poz. 1592.
Ustawa z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz niektórych innych ustaw, DzU 2016, poz. 749.
Bruno Kowalsky w rozmowie z Krzysztofem Pyzią. Ile oni wiedzą o tobie?, Warszawa 2019. Ewidencja operacyjna i archiwum organów bezpieczeństwa PRL w latach 1944–1990. Zbiór normatywów, oprac. i red. M. Komaniecka-Łyp, Kraków 2017 („Normatywy Aparatu Represji”, t. 6).
Instrukcje i przepisy wywiadu cywilnego PRL z lat 1953–1990, red. W. Bagieński, wybór i oprac. W. Bagieński, A.K. Piekarska, Warszawa 2020.
Instrukcje pracy kontrwywiadowczej Wojskowej Służby Wewnętrznej wraz z instrukcjami prowadzenia dokumentacji i ewidencji (1957–1990), red. B. Kapuściak, Kraków 2010 („Normatywy Aparatu Represji”, t. 2).
Instrukcje pracy pionów pomocniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (1945–1989), wybór, wstęp i oprac. M. Komaniecka, Kraków 2010 („Normatywy Aparatu Represji”, t. 1).
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017 („Normatywy Aparatu Represji”, t. 5).
„Karnawał” po amerykańsku. Placówki dyplomatyczne USA w PRL wobec polskich wydarzeń od sierpnia 1980 do grudnia 1981 r., wprowadzenie, wybór i oprac. P. Pleskot, Warszawa 2020.
Normatywy Departamentu III oraz Departamentu Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa MSW (1956–1990), red. i oprac. C. Wilanowski, wybór dok. W. Frazik, C. Wilanowski, Warszawa 2020.
Normatywy Wojskowej Służby Wewnętrznej (1957–1990), red. B. Kapuściak, Katowice 2019.
Podsłuchy zgodnie z prawem. Przepisy o wykorzystywaniu środków technicznych w pracy operacyjnej jako akty wykonawcze do ustawy z 14 lipca 1983 r. o Urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych, oprac. M. Komaniecka-Łyp, „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja” 2018, nr 7.
Wyniki pracy wywiadu naukowo-technicznego MSW PRL 1971–1989, oprac. M. Sikora, Katowice–Warszawa 2021.
A Handbook of the Communist Security Apparatus in East Central Europe 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2005.
Andrew Ch., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina I. KGB w Europie i na Zachodzie, tłum. M.M. Brzeska, R. Brzeski, Poznań 2015 (wyd. 2, popr.).
Awłasewicz T., Niewidzialni. Największa tajemnica służb specjalnych PRL, Warszawa 2021.
Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017.
Bednarek J., Zakres standaryzacji opisu archiwalnego w „Cyfrowym Archiwum” Instytutu Pamięci Narodowej [w:] Standaryzacja opisu archiwalnego, red. J. Bednarek, P. Pierzyna, Warszawa–Łódź 2016 („Symposia Archivistica”, t. 1).
Bułhak W., Wywiad PRL a Watykan 1962–1978, Warszawa 2019.
Ciupa R., Komaniecka M., Szpiegowski arsenał bezpieki. Obserwacja, technika operacyjna, perlustracja korespondencji jako środki pracy Służby Bezpieczeństwa PRL, Katowice–Kraków 2011.
Ciupa R., Małachowska E., Oczy i uszy bezpieki. Metody inwigilacji społeczeństwa przez Służbę Bezpieczeństwa za pomocą środków technicznych: tajnej obserwacji, dokumentacji fotograficznej, perlustracji korespondencji i podsłuchów w latach 1956–1989. Katalog wystawy, Katowice 2009.
Ciupa R., Wykorzystanie aparatów fotograficznych w pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w latach 1970–1980 [w:] Obserwacja w służbie SB. Studia i szkice, red. M. Komaniecka-Łyp, Kraków 2022.
Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku wschodniego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.
Dąbrowski F., Cyfrowe Archiwum – system informacji archiwalnej i środowisko pracy archiwisty w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, „Rocznik Antropologii Historii” 2019, R. 9, nr 12.
Grabowska-Siwiec A., Kontrwywiad a władza. Od Departamentu II MSW do Zarządu Kontrwywiadu UOP, Warszawa 2024.
Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013.
Jaskułowski T., Przyjaźń, której nie było. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD wobec MSW 1974–1990, Warszawa 2014.
Jaskułowski T., Życie na podsłuchu. Ocena treści filmu w świetle praktyki działania Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego NRD. Głos w dyskusji, „Studia Filmoznawcze” 2023, nr 44.
Jezierski M., Płaska K., Zbiór zastrzeżony – odtajnianie na raty, „Biuletyn IPN” 2017, nr 1–2.
Kawalec R., Departament Techniki MSW (1971–1990), Toruń 2024.
Kawalec R., Legalizacja w komunistycznych organach bezpieczeństwa w Polsce (1944–1990), „Dzieje Najnowsze” 2012, R. 44, z. 2.
Komaniecka M., Agentura pionów techniczno-operacyjnych aparatu bezpieczeństwa na przykładzie KW MO / WUSW w Krakowie w latach 1956–1990 [w:] Antropologia donosu, red. J. Syrnyk, R. Klementowski, Wrocław–Warszawa 2017.
Komaniecka M., Pod obserwacją i na podsłuchu. Rzeczowe środki pracy operacyjnej w województwie krakowskim w latach 1945–1990, Kraków 2014.
Komaniecka M., Wprowadzenie [w:] Instrukcje pracy pionów pomocniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (1945–1989), wybór, wstęp i oprac. M. Komaniecka, Kraków 2010 („Normatywy Aparatu Represji”, t. 1).
Komaniecka-Łyp M., Współpraca Biura „B” MSW z jego odpowiednikami w służbach bezpieczeństwa bloku sowieckiego (przypadek ZSRS, NRD, CSRS i WRL). Metody pracy i „wymiana doświadczeń operacyjnych”, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2023, nr 21.
Krzaczkowska A., Likwidacja „zetki”, „Biuletyn IPN” 2017, nr 1–2.
Larecki J., Wielki leksykon służb specjalnych świata. Organizacje wywiadu, kontrwywiadu i policji politycznych świata. Terminologia profesjonalna i żargon operacyjny, Warszawa 2007.
Leśkiewicz R., Pieczunko A., Inwentarz archiwalny IPN w sieci, „Pamięć.pl” 2013, nr 1.
Majchrzak G., Podsłuchy w sprawach operacyjnych [w:] Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008.
Mączka A., System „Cyfrowe Archiwum” jako narzędzie obsługi użytkownika archiwów Instytutu Pamięci Narodowej [w:] Archiwa, historia, pamięć. Bilans 15 lat działalności archiwalnej Instytutu Pamięci Narodowej, red. nauk. J. Bednarek, R. Leśkiewicz, P. Perzyna, Łódź–Warszawa 2018.
Melton H.K., Alekseenko V., Hasco M.M., Vreisleben D., The Secret History of KGB Spy Cameras 1945–1995, Berlin 2018.
Melton H.K., Vreisleben D., Hasco M.M., The Secret History of STASI Spy Cameras 1950–1990, Berlin 2020.
Oči státní bezpečnosti. Organizace, přislušnici akce Správy sledováni StB. Eyes of the State Security. Structure, People and Operations of the Czechoslovak Communist State Security Surveillance Administration, red. P. Blažek, Praha 2024.
Perzyna P., Zasada strukturalna w praktyce Instytutu Pamięci Narodowej. Refleksje po opublikowaniu inwentarza archiwalnego [w:] Zasada strukturalna jako podstawa opisu archiwaliów w zintegrowanych systemach informacji archiwalnej, red. R. Leśkiewicz, A. Żeglińska, Warszawa 2015.
Pleskot P., „Włamywacze z SB”. Akcje penetracyjne kontrwywiadu PRL w Konsulacie USA w Krakowie (lata osiemdziesiąte XX w.) – szkic źródłoznawczy, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2022, nr 20.
Schmole A., Abteilung 26. Telefonkontrolle, Abhörmaßnahmen und Videoüberwachung, Berlin 2009.
Siemiątkowski Z., Wywiad a władza. Wywiad cywilny w systemie sprawowania władzy politycznej PRL, Warszawa 2009.
Sikora M., Black Box. Wywiad jako instrument transferu technologii i wsparcia decyzji ekonomicznych w PRL 1955–1990, Katowice–Warszawa 2021.
Sikora M., Współpraca Departamentu I MSW z Hauptverwaltung Aufklärung MfS w zakresie tajnego pozyskiwania nowych technologii dla przemysłu PRL i NRD w latach 1975–1990, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 29.
Wyszczelski L., Recenzja książki: Ryszard Kawalec, Departament Techniki (1945–1990), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2024, ss. 619, „Copernicus Political and Legal Studies” 2024, t. 3, nr 4.
Życie na podsłuchu: materiały pomocnicze dla nauczycieli, oprac. Ł. Kamiński, Warszawa 2007.
Blisko 7 tysięcy jednostek archiwalnych opuściło w 2015 r. zbiór zastrzeżony, https://ipn.gov.pl/pl/ dlamediow/komunikaty/12204,Blisko-7-tysiecy-jednostek-archiwalnych-opuscilo-w-2015-r-zbior-zastrzezony.html, dostęp 31 VII 2025 r.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Monika Komaniecka-Łyp, Flota samochodowa Biura „B” MSW. Transport jako warunek pracy pionu obserwacyjnego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 22 (2024)
- Monika Komaniecka-Łyp, Współpraca Biura „B” MSW z jego odpowiednikami w służbach bezpieczeństwa bloku sowieckiego (przypadek ZSRS, NRD, CSRS i WRL). Metody pracy i „wymiana doświadczeń operacyjnych” , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
- Monika Komaniecka-Łyp, Działalność Wojewódzkich Urzędów Cenzury w okresie stanu wojennego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
