Pokaż  Nr 21 (2023)

Nr 21 (2023)

ISSN:
1733-6996

eISSN:
2957-1707
Dział: Artykuły i studia

Współpraca Biura „B” MSW z jego odpowiednikami w służbach bezpieczeństwa bloku sowieckiego (przypadek ZSRS, NRD, CSRS i WRL). Metody pracy i „wymiana doświadczeń operacyjnych”

Monika Komaniecka-Łyp

https://orcid.org/0000-0002-1645-2939

Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Krakowie

Monika Komaniecka-Łyp (ur. 1975) – doktor nauk historycznych, pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Krakowie. Zainteresowania badawcze: aparat bezpieczeństwa PRL, historia najnowsza Polski oraz historia dyplomacji. Zajmuje się badaniami nad pionami techniczno-operacyjnymi Służby Bezpieczeństwa, ewidencją i archiwum SB, problematyką katyńską, historią Solidarności oraz placówek dyplomatycznych Francji w Polsce. Stypendystka rządu francuskiego (2003, 2015). Autorka wielu artykułów naukowych i popularnonaukowych z historii najnowszej. Opublikowała m.in. album Szpiegowski arsenał bezpieki (wspólnie z Robertem Ciupą, 2011) oraz monografię Pod obserwacją i na podsłuchu. Rzeczowe środki pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1945–1990 (2014) nominowaną w konkursie „Książka Historyczna Roku” (2014) oraz w konkursie im. prof. Tomasza Strzembosza (2015). Redaktorka naukowa kilku publikacji źródłowych, m.in. książki Ewidencja operacyjna i archiwum organów bezpieczeństwa PRL w latach 1944–1990. Zbiór normatywów (2018) oraz tomu Obserwacja w służbie SB. Studia i szkice (2022).

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 21 (2023), strony: 69-110

Data publikacji: 2024-01-10

https://doi.org/10.48261/arprl232103

Abstrakt

Artykuł dotyczy relacji między pionami obserwacji resortów bezpieczeństwa PRL i jej głównych partnerów: Związku Sowieckiego, NRD, Czechosłowacji i Węgier. Ta tematyka nie była dotąd przedmiotem osobnych studiów – ani w kontekście relacji bilateralnych między poszczególnymi służbami, ani w ramach badań nad służbą obserwacyjną PRL. Ze względu na zachowaną dokumentację w artykule w sposób szczególny skupiono się na latach osiemdziesiątych. Bazę źródłową tekstu stanowią materiały Biura „B” MSW: sprawozdania pionu „B”, raporty i sprawozdania kierownictwa Biura „B” do ministra spraw wewnętrznych z wizyt przedstawicieli bratnich służb w MSW lub delegacji kierownictwa biura w krajach demokracji ludowej. W końcu lat osiemdziesiątych Biuru „B” MSW udało się przekształcić wzajemne kontakty we współpracę. Dotyczyła ona głównie dwóch zagadnień: szkolenia oraz sprzętu. W kwestii szkoleń najwięcej do zaoferowania miał KGB. Jeśli chodzi o sprzęt, to najbardziej pożądane były urządzenia produkcji zachodniej, następnie ZSRS i NRD. Na tym etapie badań można stwierdzić, że Biuro „B” MSW chętnie korzystało z doświadczeń służb sowieckich i wschodnioniemieckich, samo natomiast było wzorem do naśladowania dla służb czechosłowackich i węgierskich.


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).

A Handbook of the Communist Security Apparatus in East Central Europe 1944– 1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2005.

Aktivity NKVD/KGB a spolupráca s tajnými službami v strednej a východnej Európe 1945–1989, red. A. Grúňová, Bratislava 2007.

Andrew Ch., Gordijewski O., KGB. The Inside Story of Its Foreign Operations from Lenin to Gorbachev, London 1990.

Andrew Ch., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina I. KGB w Europie i na Zachodzie, tłum. M.M. Brzeska, R. Brzeski, wyd. 2 popr., Poznań 2015.

Andrew Ch., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina II. KGB i świat, tłum. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Poznań 2014.

Aparat bezpieczeństwa wobec mniejszości narodowościowych w Polsce w latach 1944–1956, red. J. Syrnyk, Warszawa 2019.

Aparat bezpieczeństwa, propaganda a Praska Wiosna. Zbiór materiałów z konferencji międzynarodowej. Praga, 7–9 września 2008, red. M.M. Szwykowska-Rey, Praha 2009.

Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017.

Bereś W., Skoczylas J., Generał Kiszczak mówi… prawie wszystko, Warszawa 1991.

Blažek P., Czechosłowacja a kryzys w Polsce w latach 1980–1981 [w:] Świat wobec „Solidarności” 1980–1989, red. P. Jaworski, Ł. Kamiński, Warszawa 2013.

Blažek P., Służba Bezpieczeństwa Państwowego a Polacy w Czechosłowacji na początku lat osiemdziesiątych XX w. [w:] Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), red. J. Hytrek-Hryciuk, G. Strauchold, J. Syrnyk, Wrocław−Warszawa 2011.

Blažek P., Žáček P., Czechosłowacja [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku wschodniego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.

Borodziej W., Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwa NRD wobec PRL. Wstępny zarys problematyki [w:] Polska – Niemcy – Europa. Księga jubileuszowa z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin Profesora Jerzego Holzera, Warszawa 2000.

Casey M., Tajemnica Kremla. Podejrzane zgony, pobłażliwość Waszyngtonu i niewidzialna broń Moskwy, https://wiadomosci.onet.pl/politico/niewidzialna-bron-moskwy-przez-lata-atakowala-promieniowaniem/6e4cmnl, dostęp 2 XI 2023 r.

Cenckiewicz S., Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011.

Childs D., Popplewell R., The Stasi. The kast German Intelligence and Security Service, Springer 2016.

Churáň M. et al., Encyklopedie špionáže. Ze zákulisí tajnych služeb, zejména Státní bezpečnosti, Praha 2000.

Ciupa R., Komaniecka M., Szpiegowski arsenał bezpieki. Obserwacja, technika operacyjna, kontrola korespondencji jako środki pracy Służby Bezpieczeństwa PRL, Katowice–Kraków 2011.

Ciupa R., Wykorzystanie aparatów fotograficznych w pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w latach 1970–1980 [w:] Obserwacja w służbie SB. Studia i szkice, red. M. Komaniecka-Łyp, Kraków 2022.

Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku wschodniego 1944– 1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.

Danyi G., Szuka obdarowywania. Praktyki kulturowe wczesnego samizdatu na przykładzie węgierskiego czasopisma artystycznego [w:] Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, red. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek, Warszawa 2016.

Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, red. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek, Warszawa 2016.

Działania komunistycznych organów bezpieczeństwa przeciwko duchowieństwu greckokatolickiemu w Polsce (1944–1956) (dokumenty), oprac. I. Hałagida, Warszawa 2012.

Essen A., Stosunki polsko-czeskie (czechosłowackie) w polskiej historiografii po 2000 r., „Historia Slavorum Occidentis” 2011, nr 1 (1).

Frazik W., Kopka B., Majchrzak G., Dzieje aparatu represji PRL (1944–1989). Stan badań, Warszawa–Kraków 2004.

Gańczak F., Jaskułowski T., Knoch K., Abryszeński P., Pejaś E., Raporty Stasi 1981– 1989, t. 1: W przededniu stanu wojennego. Czerwiec–grudzień 1981, Szczecin–Warszawa 2020.

Gańczak F., Polski nie oddamy. Władze NRD wobec wydarzeń w PRL 1980–1981, Warszawa 2017.

Gasztold P., PRL, blok sowiecki i międzynarodowy terroryzm: uwarunkowania tajnych relacji w okresie zimnej wojny, „Terroryzm. Studia, analizy, prewencja” 2022, nr 3.

Gieseke J., Niemiecka Republika Demokratyczna [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku wschodniego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.

Gieseke J., Persak K., Kamiński Ł., Handbuch der kommunistischen Geheimdienste in Osteuropa 1944–1991, Göttingen 2009.

Gieseke J., The History of The Stasi. Kast Germany’s Secret Police, 1945–1990, Oxford, NY, 2014.

Hałagida I., „A-O”, „Zakon”, „Wichrzyciele” − działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec duchowieństwa greckokatolickiego w latach 1944/1945 − 1956/1957 [w:] Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), red. J. Hytrek-Hryciuk, G. Strauchold, J. Syrnyk, Wrocław−Warszawa 2011.

Hermański S., Struktura organizacyjna i zakres działania Biura „B” (obserwacji) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w latach osiemdziesiątych, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2009, nr 1 (7).

Hilger A., Związek Sowiecki 1945–1991 [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku wschodniego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.

Hytrek-Hryciuk J., Syrnyk J., Mniejszości narodowe w Polsce wobec fenomenu „Solidarności” [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 7: Wokół „Solidarności”, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010.

Instrukcje pracy pionów pomocniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (1945–1989), oprac. M. Komaniecka, Kraków 2010.

Jaskułowski T., „Praca jest czasochłonna, monotonna i nie przynosi konkretnych rezultatów” – nasłuch wywiadowczy Stasi w PRL w latach 1980–1981 na tle współpracy MSW i MfS, „Rocznik Polsko-Niemiecki” 2011, nr 19.

Jaskułowski T., Przyjaźń, której nie było. Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD wobec MSW 1974–1990, Warszawa 2014.

Jusupović A., Ośrodki kształcenia chorążych w MSW. Na przykładzie Szkoły Chorążych pionu obserwacji, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2012, nr 1 (10).

Kamiński Ł., Czeska historiografia dziejów najnowszych, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 1 (5).

Klio ohne Fesseln? Historiographie im östlichen Europa nach dem Zusammenbruch des Kommunismus, red. A. Ivanševič, A. Kappeler, W. Luka, A. Suppan, Frankfurt am Main 2002.

Komaniecka M., Informatyzacja Biura „B” MSW – koncepcje, realizacja, efekty [w:] High-tech za żelazną kurtyną. Elektronika, komputery i systemy sterowania w PRL, red. M. Sikora, współpraca P. Fuglewicz, Katowice–Warszawa 2017.

Komaniecka-Łyp M., Drzewiecki Michał Antoni [w:] Leksykon ludzi bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956), red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2022.

Komaniecka-Łyp M., Metody i zasady działania Biura „B” Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (1957–1990). Przegląd najważniejszych zagadnień [w:] Obserwacja w służbie SB. Studia i szkice, red. M. Komaniecka-Łyp, Kraków 2022.

Kopyś T., Stosunki polsko-węgierskie w latach 1945–1970, Kraków 2015.

Kopyś T., Współpraca polskiej i węgierskiej opozycji w latach osiemdziesiątych XX w., „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 2 (16).

Korkuć M., „Kujbyszewiacy” – awangarda UB, „Arcana” 2002, nr 46–47.

Kormilec S., Schyłek PRL w oczach oficera KGB. Dziennik niedokończony 1985–1988, oprac. A. Sobór-Świderska, Warszawa 2020.

Koudelka E., Státní bezpečnosti 1954–1968. Základní údaje, Praha 1993.

Koutek O., Działania Służby Bezpieczeństwa wobec Ukraińców w Czechosłowacji w latach 1945–1989 [w:] Służby bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989). Z warsztatów badawczych, red. G. Motyka, Warszawa 2005.

Kurkiewicz M., Noszczak B., Okiem sowietnika – raport doradcy z Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego ZSRS o pracy polskiego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (8 czerwca 1951 r.), „Przegląd Archiwalny IPN” 2010, t. 3.

Larecki J., Wielki leksykon służb specjalnych świata. Organizacje wywiadu, kontrwywiadu i policji politycznych świata. Terminologia profesjonalna i żargon operacyjny, Warszawa 2007.

Melton H.K., Alekseenko V., Hasco M.M., Vreisleben D., The Secret History of KGB Spy Cameras 1945–1995, Atglen, PA, 2018.

Melton H.K., Hasco M.M., Vreisleben D., The Secret History of STASI Spy Cameras. 1945–1989, Schiffer Publishing Ltd. 2020.

Między przymusową przyjaźnią a prawdziwą solidarnością. Czesi – Polacy – Słowacy 1938/39–1945–1989, cz. 1–2, red. P. Blažek, P. Jaworski, Ł. Kamiński, Warszawa 2007.

Mitrovits M., Zakazane kontakty. Współpraca opozycji polskiej i węgierskiej 1976–1989, tłum. S. Brzeziński, Warszawa 2022.

Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2007.

Olaszek J., Drugi obieg wydawniczy w PRL i samizdat w innych państwach bloku sowieckiego: podobieństwa, różnice, wzajemne wpływy [w:] Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, red. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek, Warszawa 2016.

Operacja „Podhale”. Służba Bezpieczeństwa wobec wydarzeń w Czechosłowacji 1968–1970, oprac. Ł. Kamiński, G. Majchrzak, Warszawa 2008.

Pajórek L., Polska a Praska Wiosna. Udział Wojska Polskiego w interwencji zbrojnej w Czechosłowacji w 1968 roku, Warszawa 1998.

Pawlikowicz L., Organizacja, zadania oraz wybrane problemy funkcjonowania legalnych rezydentur zagranicznych wywiadu KGB w latach 1954–1991, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wydanie specjalne”, Warszawa 2013.

Pawlikowicz L., Tarcza i miecz – od rozkwitu do upadku. Podstawowe funkcje, struktury, potencjał kadrowy oraz obsada personalna Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (przy Radzie Ministrów) ZSRR w latach 1975–1991, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2012, nr 1 (10).

Piotrowski P., W objęciach wielkiego brata. Sowieci w Polsce 1944–1993, Warszawa 2009.

Pleskot P., Dyplomata, czyli szpieg? Działalność służb kontrwywiadowczych PRL wobec zachodnich placówek dyplomatycznych w Warszawie (1956–1989), cz. 1: Generalia, Warszawa 2013.

Poboży R., „Byliśmy filmowcami…” Film w resorcie spraw wewnętrznych [w:] Obserwacja w służbie SB. Studia i szkice, red. M. Komaniecka-Łyp, Kraków 2022.

Próba dokonania bilansu współpracy KGB–SB w latach 1970–1990. Cz. I, oprac. R. Osek, M. Grabowiecki, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2010, nr 3 (2).

Próba dokonania bilansu współpracy KGB–SB w latach 1970–1990. Cz. II, oprac. R. Osek, M. Grabowiecki, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2011, nr 4 (3).

Przed i po 13 grudnia. Państwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 1980– 1982, t. 1–2, przyg. I. Baeva et al., oprac. Ł. Kamiński, Warszawa 2009.

River Ch., The Stasi. The History and Legacy of kast Germany’s Secret Police Agency, CreateSpace Independent Publishing Platform 2018.

Sawicki W., Raport Kiszczaka dla Moskwy, czyli czego nie powiedział minister Widacki, Kraków 2002.

Sawicki W., Współpraca Wojciecha Jaruzelskiego z organami Informacji Wojskowej w świetle materiałów wschodnioniemieckiej Stasi. Studium źródłoznawcze, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 3 (10).

Schaefer B., Wschodnioniemiecka Stasi, Kościół katolicki i „Solidarność” w latach 1978–1989 [w:] Świat wobec „Solidarności” 1980–1989, red. P. Jaworski, Ł. Kamiński, Warszawa 2013.

Schmole A., Hauptabteilung VIII Beobachtung Ermittlung/ HA VIII, https://www.stasi-unterlagen-archiv.de/mfs-lexikon/detail/hauptabteilung-viii-beobachtung-ermittlungha-viii/, dostęp 13 VII 2023 r.

Służby bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989). Z warsztatów badawczych, red. G. Motyka, Warszawa 2005.

Szwagrzyk K., Kadry aparatu bezpieczeństwa [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.

Tantzscher M., Grupy operacyjne Stasi w krajach bloku wschodniego, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2006, nr 1 (9).

Tantzscher M., Was in Polen geschieht, ist für die DDR eine Lebensfrage! – Das MfS und die polnische Krise 1980/1981 [w:] Materialien der Enquete Kommission. Aufarbeitung von Geschichte und Folgen der SED-Diktatur in Deutschland, Baden-Baden 1995.

Tantzscher M., „Zaczynamy tworzyć nowe, dobre tradycje we współpracy”. O kontaktach tajnych służb PRL i NRD na podstawie akt Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwa NRD [w:] Przyjaźń nakazana? Stosunki między NRD a Polską w latach 1949–1990, red. B. Kerski, A. Kotula, K. Ruchniewicz, K. Wóycicki, Wrocław 2009.

Terlecki R., Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Kraków 2007.

U. S. Embassy Moscow https://ru.usembassy.gov/embassy-consulates/moscow/, dostęp 4 XI 2023 r.

Ungváry K., Tabajdi G., Węgry [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku wschodniego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.

Veselý L., Kilka uwag na temat walki z tzw. banderowcami w powojennej Czechosłowacji [w:] Służby bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989). Z warsztatów badawczych, red. G. Motyka, Warszawa 2005.

Walczak J., Solidarność Polsko-Czechosłowacka (SPCz). Współpraca opozycji antykomunistycznej z Polski i Czechosłowacji w latach 1978–1990, „Zeszyty Naukowe Dolnośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Techniki. Studia z Nauk Społecznych” 2010, nr 3.

Weremiuk S., Specyfika stosunków polsko-radzieckich w latach 1944–1991, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2014, t. 6, nr 11. Widacki J., Czego nie powiedział gen. Kiszczak?, Warszawa 1992.

Wolf M., McElvoy A., Człowiek bez twarzy. Autobiografia szefa STASI, tłum. K. Dmoch, Warszawa 1999.

Współpraca SB MSW PRL z KGB ZSRR w latach 1970–1990. Próba bilansu, red. Z. Nawrocki et al., Warszawa 2013.

Žáček P., Štb na Slovensku za „normalizácie“. Agónia komunistickej moci v zvodkách tajne polície, Bratislava 2002.

Zavacká N., Słowacka historiografia dziejów najnowszych od 1990 r., „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 1 (3).

Zechenter A., Towarzysz Atłas donosi... Działania Stasi w PRL przeciwko Solidarności w 1981 r. Rola ambasady NRD w Warszawie (cz. 1), „Arcana” 2009–2010, nr 86–87.

Zechenter A., Towarzysz Atłas donosi... Działania Stasi w PRL przeciwko Solidarności w 1981 r. Rola ambasady NRD w Warszawie (cz. 2), „Arcana” 2010, nr 92–93.

Żebrowski A., Polskie służby specjalne w latach 1983–1996. Wybrane aspekty, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica X” 2011, nr 87.

Życie na podsłuchu, reż. F. Henckel von Donnersmarck, 2006.

Лубянка. Органы ВЧК-ОГПУ-НКВД-НКГБ-МГБ-МВД-КГБ, 1917–1991. Справочник, сост. А.И. Кокурин, Н.В. Петров, Москва 2003.

Север А., Колпакиди А., КГБ, Москва 2010.

Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Komaniecka-Łyp, M. (2024). Współpraca Biura „B” MSW z jego odpowiednikami w służbach bezpieczeństwa bloku sowieckiego (przypadek ZSRS, NRD, CSRS i WRL). Metody pracy i „wymiana doświadczeń operacyjnych”. Aparat Represji W Polsce Ludowej 1944-1989, (21), 69–110. https://doi.org/10.48261/arprl232103

Statystyki

Liczba pobrań PDF

Download data is not yet available.

Udostępnij

                            Pokaż  Nr 21 (2023)

Nr 21 (2023)

ISSN:
1733-6996
eISSN:
2957-1707

Data publikacji:
2023-12-28

Dział: Artykuły i studia