Język Polski
English
Предложения о сотрудничестве органов военной контрразведки. Próba zacieśnienia współpracy kontrwywiadu Sił Zbrojnych PRL z III Zarządem KGB w okresie kierowania Wojskową Służbą Wewnętrzną przez gen. bryg. Aleksandra Kokoszyna
Bartosz Kapuściak
https://orcid.org/0000-0002-9820-6140
Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL (w organizacji), Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego
BiogramBartosz Kapuściak (ur. 1983) – doktor nauk humanistycznych, historyk, archiwista. W latach 2007–2023 pracownik Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie i Katowicach. Obecnie pracuje w Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL w Warszawie oraz w Centralnym Archiwum Wojskowym Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie. Autor kilkunastu artykułów oraz edycji źródłowej dotyczącej wojskowego aparatu represji. Od 2019 r. członek redakcji periodyku „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989”.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 21 (2023), strony: 255-282
Data publikacji: 2024-01-10
https://doi.org/10.48261/arprl232109
PDF
Abstrakt
Gdy w 1943 r. uformowano „odrodzone” Wojsko Polskie, musiało także zostać zorganizowane kontrwywiadowcze zabezpieczenie sił zbrojnych. W pierwszych latach szeregi organów kontrwywiadu zapełniali oficerowie Smierszu. W późniejszym czasie Sowieci zajmowali kierownicze funkcje w organach Informacji Wojskowej i zapoznawali polskich komunistów z warsztatem pracy kontrwywiadowczej. Lata 1953–1956 to okres powrotu oficerów sowieckich do ZSRS, współpraca między nowo sformowaną Wojskową Służbą Wewnętrzną a III Zarządem KGB została przerwana. Dopiero rok 1960 przyniósł zmiany. Szef WSW gen. Aleksander Kokoszyn miał ambicję stworzenia prawdziwych służb kontrwywiadowczych, brakowało mu jednak doświadczenia i wiedzy. Sytuacja międzynarodowa spowodowała, że Moskwa zgodziła się na rozpoczęcie ścisłej współpracy ze swoimi „bratnimi narodami”. Niniejsza edycja źródła traktuje o rozpoczęciu formalnej współpracy między organami WSW a KGB.
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych (AAN).
Archiwum Państwowe w Warszawie, Oddział w Milanówku (APW, OM). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego (CAW WBH).
Anders A., Ścigając Księżyc. Naród, politycy i obietnica, która przeniosła USA w erę kosmiczną, tłum. M. Młynarz, Oświęcim 2019.
Andrew Ch., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina II. KGB i świat, tłum. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Poznań 2006.
Babula J., Wojsko Polskie 1945–1989. Próba analizy operacyjnej, Warszawa 1998.
Beschloss M.R., Mayday. The U-2 Affair. The Untold Story of the Greatest US–USRR Spy Scandal, New York 1987.
Bissell Jr. R.M., Lewis J.E., Pudlo F.T., Reflection of Cold Warrior. From Yalta to the Bay of Pigs, Yale 1996.
Bown C., Mooney P.J., Cold War to Detente 1945–80, wyd. 2, London 1981.
Brzeziński M., Wschód czerwonego Księżyca. Wyścig supermocarstw o dominację w kosmosie, tłum. A. Sak, Kraków 2009.
Cadbury D., Space Race. The Epic Battle between American and the Soviet Union for Dominion of Space, New York 2006.
Chocha B., Kaczmarek J., Wojna i doktryna wojenna. Wybrane problemy, Warszawa 1980.
Chęciński M.M., Jedenaste przykazanie: nie zapomnij, Toruń 2004.
Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.
Durman K., Popely ještě žhave. Velka politika 1938–1991, cz. 1: Světova valka a nuklearni mir 1938–1964, Praha 2004.
Eisler J., Marzec 1968. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 1991.
Freedman L., Kennedy’s Wars. Berlin, Cuba, Laos, and Vietnam, New York – Oxford 2000.
Historyczno-prawna analiza struktur bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013.
Jędrysiak J., Początki i założenia studiów operacyjnych Zachodniego Teatru Działań Wojennych w Siłach Zbrojnych PRL, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2019, nr 34.
Jones H., The Bay of Pigs, Oxford 2008.
Kamiński Z., Tropiciele. Wspomnienia oficera kontrwywiadu wojskowego, Warszawa [1999].
Kapuściak B., Misja wojskowa gen. dyw. Teodora Kufla w Berlinie Zachodnim w latach 1979–1981. Przyczynek do biografii szefa Wojskowej Służby Wewnętrznej [w:] Attaché i przedstawiciele Misji Wojskowych w Wojsku Polskim II RP i Siłach Zbrojnych PRL, red. B. Kapuściak, Katowice–Warszawa 2021.
Kapuściak B., Sprawa Adama Kaczmarzyka, szpiega brytyjskiego złapanego przez Wojskową Służbę Wewnętrzną [w:] Szpiedzy, dezerterzy, renegaci. Wykroczenia i przestępstwa żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych w latach 1918–1989, red. J. Jędrysiak, K. Widziński, Wrocław–Warszawa 2021.
Kissinger H., Dyplomacja, tłum. S. Głąbiński, G. Woźniak, I. Zych, Warszawa 2016.
Kosk P.H., Generalicja Polska. Popularny słownik biograficzny, t. 1: A–Ł, Pruszków 1998.
Kostecki Z., Kryzys berliński 1958–1961, Warszawa 1989.
Kowalski L., Komitet Obrony Kraju (MON – PZPR – MSW), Warszawa 2011.
Kowalski L., Krótsze ramię Moskwy. Historia kontrwywiadu wojskowego PRL, Warszawa 2017.
Królikowski J., Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990 (I–M), Toruń 2010.
Lesiakowski K., Mieczysław Moczar „Mietek”. Biografia polityczna, Warszawa 1998.
Luňak P., Planning for Nuclear War. The Czechoslovak War Plan of 1964, „Cold War International History Project Bulletin” 2001, nr 12/13.
Normatywy Wojskowej Służby Wewnętrznej (1957–1990), wybór, wstęp i oprac. B. Kapuściak, Katowice–Krakowa 2019.
Pałka J., Polskie wojska operacyjne w Układzie Warszawskim, Warszawa 2022.
Pałka J., The Third World War as Envisaged by Polish Generals at the Turn of the 1950s and the 1960s, „Kwartalnik Historyczny” 2017, nr 1 (English-Language Edition).
Pawlikowicz L., Funkcje, struktura oraz naczelnicy Grupy Łącznikowej (Przedstawicielstwa) KGB w Warszawie w latach 1954–1991, „Secretum. Służby specjalne, bezpieczeństwo, informacja” 2015, nr 2 (3).
Piotrowski P., Kufel i jego kompania. Tajni współpracownicy wojskowych służb specjalnych, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2005, nr 3 (50).
Pióro T., Armia ze skazą. W Wojsku Polskim 1945–1968 (wspomnienia i refleksje), Warszawa 1994.
Potyrała B., Fudali R., Od zwycięstwa do upadku. Siły Zbrojne Związku Radzieckiego 1945–1991, Warszawa 2009.
Puchała F., Budowa potencjału bojowego Wojska Polskiego 1945–1990. Obszary szpiegowskich działań, Warszawa 2013.
Rasenberger J., The Brilliant Disaster. JFK, Castro, and America’s Doomed Invasion of Cuba’s Bay of Pigs, New York 2011.
Skrzypek A., Mechanizmy autonomii. Stosunki polsko-radzieckie 1956–1965, Pułtusk–Warszawa 2005.
Sloyan P.J., The Politics of Deception. JFK’s Secret Decisions on Vietnam, Civil Rights, and Cuba, New York 2015.
Sowińska „Barbara” S., Lata walki, wyd. 3 popr., Warszawa 1962.
Sowińska S., Gorzkie lata. Z wyżyn władzy do stalinowskiego więzienia, Warszawa 2017.
Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Warszawa 2014.
Spychalski M., Początek walki. Fragmenty wspomnień, Warszawa 1983.
Stern S.M., Averting „The Final Failure”. John F. Kennedy and the Secret Cuban Missile Crisis Meeting, Stanford 2003.
Stern S.M., The Cuban Missile Crisis in American Memory. Myths versus Reality, Stanford 2012.
Stępka S., Kryzys berliński 1961 r. w ocenie Władysława Gomułki, „Dzieje Najnowsze” 2002, nr 3.
Stola D., Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967–1968, Warszawa 2000.
Szumiło M., Gierek. Droga do władzy, Łódź–Lublin 2023.
Szumiło M., Szefowie Głównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego (1945–1956) [w:] „Politycznie obcy!” Żołnierze Wojska Polskiego w zainteresowaniu komunistycznego aparatu represji i propagandy w latach 1944–1956, red. B. Polak, P. Skubisz, Szczecin 2011.
T[arczyński] M., Gen. bryg. Aleksander Kokoszyn (1904–1979), „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1979, nr 1 (87).
Taylor F., The Berlin Wall. 13 August 1961 – 9 November 1989, London 2007.
The Bay of Pigs Invasion, https://www.cia.gov/stories/story/the-bay-of-pigs-invasion/, dostęp 16 III 2022 r.
Tkaczew W., Organa Informacji Wojska Polskiego 1943–1956. Kontrwywiad wojskowy, Warszawa 2007.
Wojsko Polskie na froncie wschodnim 1943–1945. Wybór materiałów źródłowych, wybór i oprac. C. Grzelak, H. Stańczyk, S. Zwoliński, Warszawa 1994.
Бондаренко А., Военная контрразведка 1918–2010. История советской и российской военной контрразведки, Москва 2011
Бондаренко А., Ефимов Н.Н., Военная контрразведка. От ≪Смерша≫ до контртеррористических операций, Москва 2010.
Лузан Н., Военная контрразведка. Вчера. Сегодня. Завтра, Москва 2019.
Терещенко A., Вдовин A., Из СМЕРШа в ГРУ. ≪Император спецслужб≫, Москва 2013.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Bartosz Kapuściak, Wywiad wojskowy PRL. JW 3362 i podległe jej jednostki , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(14) (2016)
- Bartosz Kapuściak, Przypadek płk. Jarosława Gintrowskiego jako przykład „ochrony” wojska przez Wojskową Służbę Wewnętrzną , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
- Bartosz Kapuściak, Od Redakcji , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Bartosz Kapuściak, Podsystem informatyczny ewidencji „DOWÓD-KW1” w Wojskowej Służbie Wewnętrznej , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(7) (2009)
- Bartosz Kapuściak, Czy Lech Wałęsa był agentem Wojskowej Służby Wewnętrznej? Glosa w sprawie pewnego zeznania, czyli kilka uwag o karcie osobowej tajnego współpracownika WSW , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(10) (2012)
