View No. 3 (2022)

No. 3 (2022)

ISSN:
2719-4086

eISSN:
2957-1413
Section: Źródła

THE ACTIVITY OF WŁADYSŁAW GÜNTHER-SCHWARZBURG, ENVOY OF THE REPUBLIC OF POLAND IN ATHENS, TO HELP POLISH AND JEWISH REFUGEES IN GREECE IN 1939–1941

Polish-Jewish Studies, No. 3 (2022), pages: 322-377

Publication date: 2023-04-05

https://doi.org/10.48261/pjs220312

Abstract

This article deals with the activities of the Polish Legation in Athens from 1939 to 1941, i.e. until the post was shut down and its staff evacuated in the face of the German occupation of the Greek state. The diplomatic mission was then headed by Władysław Günther-Schwarzburg (1885–1974), who had held office in Greece since April 1936. His main task was to protect Polish citizens – Poles and Jews. In 1941, their evacuation in the face of the escalating German threat became paramount. The efforts to ensure that this evacuation was carried out efficiently and effectively are the main content of this article. The main obstacle proved to be the position of Great Britain and its representation in Greece, which hindered or even blocked the departure of Polish citizens and contributed to the chaos. This put at risk the health and lives not only of Polish citizens but also of British citizens, among others. The article contributes to the analysis of the Allied refugee policy during the Second World War and the links between this policy and the issue of the extermination of the Jews. The envoy and his colleagues managed to transport out of Greece a group of
300 people of various nationalities (including Poles, Jews and Britons) on the ship Warsaw without the help of the Allies.


Archiwum Akt Nowych, Konsulat RP w Salonikach, sygn. 6, 41, 58; Poselstwo RP w Atenach, sygn. 228, 367, 457

Yad Vashem Archive, Abraham Silberschein Archive, file 107 (3687294); Testimonies, Diaries and Memoirs Collection, file 9693

Hoover Institution, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, box 5, f. 5, f. 7, f. 8; 38, f. 11; 40, f. 9; 212, f. 10; 214, f. 8, f. 9 f. 10, f. 11; 224, f. 2, f. 2; 226, f. 7, f. 8; 515, f. 5; 516, f. 11; 522, f. 7, f. 8

Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 1-G-463a

[brak tytułu], „Polska Zbrojna” 1938, nr 164.

[brak tytułu], „Ziemia Lubelska” 1931, nr 181.

refugees arrived here from Greece, „The Palestinian Post” 1941, t. 4553.

-lecie LOTU w Salonikach, „Polska Zbrojna” 1934, nr 123.

Adres Polskiej Akademii Umiejętności dla Tow. Archeologicznego w Atenach, „Czas” 1938, nr 302.

Ateny w sierpniu, „Kurjer Warszawski” 1939, nr 240.

Ateny, „Biuletyn Ogólny Polskiej Agencji Prasowej” 1938, nr 164.

Avni Ch., Spanish Nationals in Greece and their Fate during the Holocaust, „Yad Vashem Studies” 1970, t. 8.

Bartoszewicz H., Misja dyplomatyczna Romana Knolla w Rzymie, „Dzieje Najnowsze” 2011, nr 1.

Batowski H., Walka dyplomacji hitlerowskiej przeciw Polsce 1939–1945, Kraków–Wrocław 1984.

Batowski H., Z dziejów dyplomacji polskiej na obczyźnie wrzesień 1939 – lipiec 1941 r., Kraków–Wrocław 1984.

Białogród, „Kurjer Warszawski” 1938, nr 108.

Biegański W., Juchniewicz M., Okęcki S., Stachurski E., Antyhitlerowska działalność Polaków na Węgrzech i Bałkanach, Warszawa 1971.

Biegański W., Wojsko Polskie we Francji 1939–1940, Warszawa 1967.

„Biuletyn Ogólny PAT” 1936, nr 126.

„Biuletyn Ogólny Polskiej Agencji Telegraficznej” 1938, nr 166.

Chadzinikolau A., Polsko-greckie związki społeczne, kulturalne i literackie w ciągu wieków, Poznań 2001.

Chajn L., Polskie wolnomularstwo 1920–1938, Warszawa 1984.

Czech D., Deportacja i zagłada Żydów greckich w KL Auschwitz (w świetle tzw. „Ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”), „Zeszyty Oświęcimskie” 1969, nr 11.

Dokumenty Rządu RP na Uchodźstwie. Suplementy do tomów I–VIII. Protokoły posiedzeń Rady Ministrów październik 1939 – sierpień 1945, oprac. W. Rojek, A. Suchcitz, Kraków 2010.

Drywa D., Poselstwo RP w Bernie. Przemilczana historia, Warszawa–Oświęcim 2020.

„Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej” 1927, nr 4.

„Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej” 1929, nr 12.

Echa wypadku polskiego samolotu komunikacyjnego, „Czas” 1936, nr 335.

Gontarek A., Dyplomacja polska a pomoc udzielana Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką w latach 1939–1943 [w:] Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką – przegląd piśmiennictwa, red. T. Domański, A. Gontarek, Warszawa 2022.

Gontarek A., Działalność Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Hiszpanii na rzecz pomocy uchodźcom żydowskim w czasie II wojny światowej (w świetle akt Ministerstwa Spraw Zagranicznych przechowywanych w Archiwum Instytutu Hoovera). Zarys problemu, „Almanach Historyczny” 2022, t. 13.

Gontarek A., Polish Diplomatic and Consular Representation in Havana and the Case of Jewish Refugees in Cuba during the World War II, „Polish-Jewish Studies”, 2020, nr 1.

Goście zagraniczni w uzdrowiskach polskich, „Kurjer Warszawski” 1933, nr 276.

Grabowski W., Polska Misja Morska w rejonie Morza Śródziemnego w czasie II wojny światowej, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2015, nr 16.

Grecja, „Czas” 1938, nr 248.

Greek king slept in a hut, „Evening Dispatch” 1941, nr 15 564.

Günther W., Pióropusz i szpada. Wspomnienia ze służby zagranicznej, Paryż 1963.

Günther-Schwarzburg Władysław [w:] Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J.M. Majchrowski, G. Mazur, K. Stepan, Warszawa 1994.

Hagouel P.I., History of the Jews of Salonika and the Holocaust: An Exposé, „Sephardic Horizons” 2013, t. 3 (3).

Hass L., Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, Warszawa 1996.

Jabłczyńska-Jędrzejewska H., Walka o równouprawnienie w taternictwie, „Start” 1930, nr 20.

Jakoel J., Haszwaah w’hachurban [w:] Saloniki: Ir va-em be-Israel, Jeruszalajim 1967.

Jasiński G., „Grupa autochtonów o profaszystowskim nastawieniu zostanie pozbawiona kierowniczego czynnika…”. Okoliczności aresztowania księdza Jerzego Sachsa, Emila Leyka i Waltera Późnego w 1950 r., „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2010, nr 4.

Juźków J., Tagma thanatu. Wspomnienia z greckiej partyzantki, Warszawa 1977.

Kaliszewicz L.A.B., „Grzegorz”. Placówka Wojskowej Łączności w Grecji, „Zeszyty Historyczne” 1983, z. 63.

Kallis A.A., The Jewish Community of Salonica under Siege: The Antisemitic Violence of the Summer 1931, „Holocaust and Genocide Studies” 2006, t. 20 (1).

Kerem Y., Dar'chej hacalah szel j'hudijm b' jawan b'mil'chemet-haolam hasz'nijah, „Pe’amim: Studies in Oriental Jewry” 1986, nr 27.

Kerem Y., The Greek Government-in-exile and the Rescue of Jews from Greece, „Holocaust Studies” 2012, t. 2–3.

King’s Escape, „Belfast News-Letter”, 26 V 1941.

Knopek J., Nowożytna Grecja w najnowszej historii polskiej, „Dzieje Najnowsze” 1998, nr 2.

Knopek J., O kontaktach wybrzeża gdańskiego z Grecją, „Nautologia” 1995, nr 1.

Knopek J., Polacy w Grecji. Historia i współczesność, Bydgoszcz 1997.

Knopek J., Polscy górnicy w greckich kopalniach pirytu w okresie II Rzeczypospolitej, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1995, nr 3–4.

Knopek J., Repatriacja polskich uchodźców cywilnych i wojskowych z Rosji przez Grecję i Cypr w latach 1920–1922, „Nautologia” 1996, nr 3–4.

Knopek J., Z dziejów kontaktów polsko-greckich, „Słupskie Studia Historyczne” 1993, nr 2.

Konsulowie honorowi nad morzem, „Kurjer Warszawski” 1933, nr 254.

Kornat M., Polityka zagraniczna Polski 1938–1939. Cztery decyzje Józefa Becka, Gdańsk 2012.

Król grecki dokonał otwarcia wystawy sztuki polskiej w Atenach, „Czas” 1938, nr 13.

Król Jerzy grecki przyjął wiceministra Bobkowskiego na specjalnej audiencji, „Chwila” 1936,

nr 6303a.

Landowski J., Jeden przeciwko Niemcom, Nowy Jork 1946.

Łojek A., Pionierskie wyczyny Polek na górskich szlakach i skalnych ścianach, „Słupskie Prace Geograficzne” 2008, nr 5.

Łyczko-Grodzicka A., Dyplomacja polska a Ententa Bałkańska 1933–1936, Wrocław 1981.

Łyczko-Grodzicka A., Polska, Turcja, Grecja w latach międzywojennych, Kraków 1985.

Machalski T., Co widziałem i przeżyłem, Londyn 1980.

Malinowski G., Hellenopolonica. Miniatury z dziejów polsko-greckich, Wrocław 2019.

Medale greckie dla Krakowa, „Czas” 1938, nr 211.

Michalopoulos G.D., The Judeo-Bolshevik conspiracy and the persecution of Jews in interwar Salonica, „Studia Krytyczne” 2015, nr 1.

Międzynarodowy Kongres Teologii Prawosławnej, „Kurjer Warszawski” 1936, nr 330.

Miszewski D., Aktywność polityczna mniejszości polskiej w Czechosłowacji w latach 1920–1938, Poznań 2002.

Nawik W., Prawdziwy Kloss mieszka w Szczytnie, „Argumenty” 1969, nr 42.

Nehama J., The Jews of Salonika and the Rest of Greece under Hellenic Rule: The Death of a Great Community [w:] The Western Sephardim, t. 2, red. R.D. Barnett, W.M. Schwab, Giblartar Books, Grendon 1989.

News from Palestine, „The Australian Jewish Post” 1941, nr 21.

Nowak Z., Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997.

Okęcki S., Na ziemi duńskiej [w:] W. Biegański, M. Juchniewicz, S. Okęcki, Polacy w ruchu oporu narodów Europy 1939–1945, Warszawa 1977.

Okęcki S., Polacy w greckim ruchu oporu [w:] W. Biegański, M. Juchniewicz, S. Okęcki, Polacy w ruchu oporu narodów Europy 1939–1945, Warszawa 1977.

Olbrzymi 2-motorowy Douglas leci po raz wtóry do Palestyny, „Dziennik Polski” 1936, nr 309.

Patek A., Żydzi w drodze do Palestyny 1934–1944. Szkice z dziejów aliji bet nielegalnej imigracji żydowskiej, Kraków 2009.

Pepłoński A., Wywiad Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1945, Warszawa 1995.

Pertek J., Rummel Julian Eugeniusz (1879–1954) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 32, Wrocław 1989–1991.

Pierwszy lot do Palestyny, „Czas” 1936, nr 286.

Polski Krzyż Zasługi dla wioski greckiej, „Wieczorna Gazeta Wileńska” 1937, nr 137.

Polsko-brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej, t. 1–2, red. T. Dubicki,

D. Nałęcz, T. Stirling, Warszawa 2004.

Poseł Rzplitej u króla Grecji, „Czas” 1936, nr 119.

Prelekcja uczonego polskiego w Atenach, „Kurjer Wileński” 1936, nr 142.

Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, czerwiec 1940 – czerwiec 1941, t. 2, oprac. W. Rojek, Kraków 1995.

Przewoźnik A., Grecja [w:] Polsko-brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej, t. 1, red. T. Dubicki, D. Nałęcz, T. Stirling, Warszawa 2004.

Przymanowscy M. i J., Leonarda i jej synowie, Kraków 1980.

Ptakowska-Wyżanowicz H., Od krynoliny do liny, Warszawa 1960.

Rappaport L., Komitet Pomocy Uchodźcom Polakom w Wilnie (19 września 1939 – 1 stycznia 1941), oprac. A. Gontarek, Lublin 2020.

Reprezentanci życia gospodarczego Grecji na PWK, „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1929, nr 182.

Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej. Stan 1 czerwca 1939, Warszawa 1939.

Rosiak A., Brytyjska koncepcja militarnego wsparcia Grecji (styczeń–marzec 1941 r.), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1998, nr 61.

Royal „hunch” saved „Greek” king, „The Palestine Post” 1941, t. 4505.

Rozen M., Jews and Greeks Remember Their Past: The Political Career of Tzevi Koretz (1933–1943), „Jewish Social Studies” 2005, t. 12 (1).

Rummel J., Narodziny żeglugi, wybór, wstęp i przypisy M. Rdesiński, Gdańsk 1980.

Saloniki, ‘ir va-em be-Israel, Jerozolima–Tel Awiw 1967.

Shrougo S., The Thessaloniki Jewish Pioneers in the Haifa Waterfront 1929–1932, „Israel Affairs” 2020, t. 26.

Sir Michael Palairet, „Evening Despatch” 1941, nr 15 542.

Sir Michael Palairet, „Gloucestershire Echo”, 30 IV 1941.

Situation in Greece, „The Scotsman” 1941, nr 30 554.

Skóra W., Służba konsularna Drugiej Rzeczypospolitej. Organizacja, kadry, działalność, Toruń 2006.

Stępniak W., Potencjalna sojuszniczka czy drugorzędny partner? Grecja w polityce polskiej w latach 1920–1923, „Kwartalnik Historyczny” 1995, nr 3–4.

Still Resisting. Final Stand in Greece, „Birmingham Mail”, 30 IV 1941.

Strumph-Wojtkiewicz S., Agent nr 1, Warszawa 1959.

Tarasiewicz K., Cały wiek w Warszawie, Warszawa 2005.

The Holocaust in Greece, red. G. Antoniou, D. Moses, New York 2018.

Traczykowski J., „Elas” znaczyło wolność, Warszawa 1980.

Ulica Polska w Salonikach, „Czas” 1936, nr 23.

„Wiadomości Gospodarcze Izby Przemysłowo-Handlowej we Lwowie” 1928, nr 10.

Władysław Günther-Schwarzburg (1885–1974) [w:] Słownik biograficzny polskiej służby zagranicznej 1918–1945, oprac. K. Smolana, t. 1, Warszawa 2007.

Wręczenie insygniów Orderu Białego Orła królowi Grecji, „Czas” 1937, nr 116.

Współpraca polsko-grecka w dziedzinie lotniczej i kolejowej, „Polska Zbrojna” 1936, nr 275.

Wycieczka grecka w Krakowie, „Czas” 1928, nr 108.

Wysokie odznaczenie konsula polskiego w Salonikach, „Nowy Dziennik” 1936, nr 282.

Zaleski A., Wspomnienia, oprac. K. Kania, K. Kloc, P.M. Żukowski, Warszawa 2017.

Zichron Saloniki: gedulatah hurbanah szel Jeruszalajim de-Balkan, red. D. Recanati, t. 2, Tel Awiw 1971.

                            View No. 3 (2022)

No. 3 (2022)

ISSN:
2719-4086
eISSN:
2957-1413

Data publikacji:
2023-04-05

Dział: Źródła