OUTLINE OF THE ISSUE OF THE AID PROVIDED TO JEWS DURING THE GERMAN OCCUPATION OF POLAND IN THE FILES OF CRIMINAL PROCEEDINGS INITIATED ON THE BASIS OF THE POLISH COMMITTEE OF NATIONAL LIBERATION DECREE OF 31 AUGUST 1944 IN THE POST-WAR CRACOW VOIVODESHIP*
Polish-Jewish Studies, No. 2 (2021), pages: 220-250
Publication date: 2023-03-28
Abstract
The aim of this article was to present the significance of criminal proceedings files initiated on the basis of the Lublin Committee decree of 31 August 1944 (the so-called ‘Augustówka’ or August Decrees) in the post-war Cracow voivodeship as a source for research on aid provided to the Jewish population during the period of the German occupation of Poland. The materials subject to analysis have so far been widely used mainly in relation to research on negative behaviours of the Polish population during the German occupation. The work carried out here has shown that these files are also a useful source for research into the issue of aid. The information they contain is all the more important because the testimonies were given relatively soon after the crimes described in the decree had been committed, when many direct witnesses of these dramatic events were still alive. In some case files we find both detailed and well-documented instances of activities providing aid (especially the testimonies of survivors), as well as brief mentions of the subject and statements by defendants that are difficult to verify. For this reason, many records concerning aid need to be critically evaluated and verified based on other types of sources.
References
Archiwum Narodowe w Krakowie, Prokuratura Sądu Apelacyjnego w Krakowie
Archiwum Narodowe w Krakowie, Prokuratura Sądu Okręgowego w Krakowie
Archiwum Narodowe w Krakowie, Sąd Apelacyjny w Krakowie
Archiwum Narodowe w Krakowie, Sąd Okręgowy w Krakowie
Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie, Zespół prokuratorskich i sądowych akt „sierpniowych”
Dz.U. 1944, nr 4, poz. 16
Dz.U. 1945, nr 7, poz. 29
Dz.U. 1946, nr 69, poz. 376
Dz.U. 1947, nr 65, poz. 390
Dz.U. 1948, nr 18, poz. 124
Dz.U. 1949, nr 32, poz. 238
Dz.U. 1997, nr 88, poz. 554
Berenstein T., Rutkowski A., O ratownictwie Żydów przez Polaków w okresie okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn ŻIH” 1960, nr 35.
Berenstein T., Rutkowski A., Pomoc Żydom w Polsce 1939–1945, Warszawa 1963.
Bielawski W., Pilichowski C., Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzieloną Żydom, Warszawa 1981.
Bielawski W., Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1987.
Datner S., Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968.
Domański T., Udział Polaków w pomocy Żydom na wsi kieleckiej 1939–1945 [w:] Pomoc świadczona ludności żydowskiej przez Polaków w latach 1939–1945 ze szczególnym uwzględnieniem Kielecczyzny, red. J. Gapys, A. Dziarmaga, Kielce 2016.
Friedman P., Their Brother’s Keeper, New York 1957.
Gieroń R., Półmrok. Procesy karne w sprawie przestępstw okupacyjnych popełnionych przez chłopów wobec Żydów w województwie krakowskim, Kraków 2020.
Gilbert M., The Righteous. The Unsung Heroes of the Holocaust. New York 2004.
Grabowski J., Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Warszawa 2011.
Grabowski J., Społeczność wiejska, policja granatowa i ukrywający się Żydzi: powiat Dąbrowa Tarnowska 1942–1945 [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2011.
Grabowski J., Strażacy, wiejska straż nocna i granatowa policja a zagłada Żydów na obszarach wiejskich w dystrykcie krakowskim [w:] Zagłada Żydów na polskiej prowincji, red. A. Sitarek, M. Trębacz, E. Wiatr, Łódź 2012.
Ignatiew R., Komentarz do art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31.08.1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. R. Ignatiew, A. Kura, Warszawa 2008.
Ignatiew R., Praktyka śledztw OKŚZPNP w Białymstoku prowadzonych w sprawie zbrodni nazistowskich popełnionych na obywatelach polskich narodowości żydowskiej [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 3: Nazizm, red. R. Ignatiew, A. Kura, Warszawa 2009.
Iranek-Osmecki K., Kto ratuje jedno życie. Polacy i Żydzi 1939–1945, Londyn 1968.
Kobierska-Motas E., Ekstradycja przestępców wojennych do Polski z czterech stref okupacyjnych Niemiec 1946–1950, cz. 2, Warszawa 1992.
Korkuć M., Zostańcie wierni tylko Polsce… Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem [1944–1947], Kraków 2002.
Krochmal A., Pomoc Żydom w czasie II wojny światowej w świetle polskich i niemieckich źródeł archiwalnych [w:] Z dziejów stosunków polsko-żydowskich w XX wieku, red. E. Czop, E. Rączy, Rzeszów 2009.
Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, t. 1–2, red. I. Gutman, S. Bender, S. Krakowski, Kraków 2009.
Kubicki L., Zbrodnie wojenne w świetle prawa polskiego, Warszawa 1963.
Libionka D., Polskie piśmiennictwo na temat zorganizowanej i indywidualnej pomocy Żydom (1945–2008), „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.
Libionka D., Powiat miechowski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 2, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018.
Libionka D., ZWZ-AK i Delegatura Rządu RP wobec eksterminacji Żydów polskich [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i Materiały, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006.
Lityński A., O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999.
Musiał A.K., Lata w ukryciu, t. 1, Gliwice 2002.
Paldiel M., The Path of the Righteous: Gentile Rescuers of Jews Turing the Holocaust, Hoboken (NJ) 1993.
Pasek A., Przestępstwa okupacyjne w polskim prawie karnym z lat 1944–1956, Wrocław 2002.
Paulsson G.S., Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy (1940–1945), Kraków 2007.
Piątkowski S., Oprawcy, prześladowcy, ratownicy. Problematyka Zagłady w aktach radomskiej ekspozytury Prokuratora Specjalnego Sądu Karnego w Lublinie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4, s. 494–497.
Prekerowa T., Who Helped Jews During the Holocaust in Poland?, „Acta Poloniae Historica” 1997, t. 76.
Pyżewska A., Pomoc dla ludności żydowskiej w Okręgu Białystok w latach okupacji niemieckiej [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006.
Rączy E., Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939–1945, Rzeszów 2008.
Rączy E., Znaczenie dokumentacji sądowej w badaniach nad stosunkami polsko-żydowskimi w czasie II wojny światowej na przykładzie regionu podkarpackiego, „Humanities and Social Sciences” 2018, nr 25 (3).
Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 2: Dystrykt krakowski Generalnego Gubernatorstwa, oprac. S. Piątkowski, Lublin–Warszawa 2020.
Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, t. 1, red. M. Grądzka-Rejak, A. Namysło, Warszawa 2019.
Rzepliński A., Ten jest z ojczyzny mojej? Sprawy karne oskarżonych o wymordowanie Żydów w Jedwabnem w świetle zasady rzetelnego procesu [w:] Wokół Jedwabnego, t. 1: Studia, red. P. Machcewicz, K. Persak, Warszawa 2002.
Samsonowska K., Pomoc dla Żydów krakowskich w okresie okupacji hitlerowskiej [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały,red. A. Żbikowski, Warszawa 2006.
Schnepf-Kołacz Z., Pomoc Polaków dla Żydów na wsi w czasie okupacji niemieckiej. Próba opisu na przykładzie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2011.
Siepracka D., Postawy Polaków wobec ludności żydowskiej w Kraju Warty [w:] Zagłada Żydów na polskich terenach wcielonych do Rzeszy, red. A. Namysło, Warszawa 2008.
Siepracka D., Stosunki polsko-żydowskie w Łodzi podczas okupacji niemieckiej [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006.
Skibińska A., Źródła do badań nad zagładą Żydów na okupowanych ziemiach polskich. Przewodnik archiwalno-bibliograficzny, Warszawa 2007.
Swałtek D., Dla płaszcza, walizki i jabłka. Zbrodnie na Żydach ukrywających się we wsiach Falkowa, Wieniec i Janowice w świetle powojennych dokumentów procesowych, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.
Tec N., When Light Pierced the Darkness. Christian Rescue of Jews in Nazi-occupied Poland, New York 1986.
Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, red. R. Walczak, H. Muszyński, J.P. Śliwczyński, I. Borowicz, T. Prekerowa, Warszawa 1997.
Urynowicz M., Zorganizowana i indywidualna pomoc Polaków dla ludności żydowskiej eksterminowanej przez okupanta niemieckiego w okresie drugiej wojny światowej [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006.
Wojciechowska J., Przestępcy hitlerowscy przed specjalnym sądem karnym w Toruniu (1945–1946), Toruń 1965.
Wroński S., Zwolak M., Polacy–Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971.
Zajączkowski W., Martyrs of Charity, Washington 1988.
https://www.straty.pl/pl/szukaj
http://pamiecitozsamosc.pl/il/ignacy-fryda-i-jan-kurzawa-ze-wsi-falkowa#UNoZN1
Most read articles by the same author(s)
- Roman Gieroń, The Story of Rudolf Grossfeld’s Rescue during the German Occupation. A Reconstruction Attempt , Polish-Jewish Studies: No. 3 (2022)
- Roman Gieroń, The Trial of Willi Haase Before the Cracow Voivodeship Court in 1951 , Polish-Jewish Studies: No. 4 (2023)
- Roman Gieroń, Anti-Jewish Collective Violence in Rzeszów and Cracow in 1945: A Comparison in the Context of Criminal Prosecutions , Polish-Jewish Studies: No. 4 (2023)
- Roman Gieroń, REFLECTIONS ON THE MARGINS OF THE EXHIBITION ABOUT GERMAN ANTHROPOLOGICAL RESEARCH ON JEWISH FAMILIES IN TARNÓW IN 1942 , Polish-Jewish Studies: No. 3 (2022)
- Roman Gieroń, “Lest We Forget The Victims”. Report On The Activity Of The Institute Of National Remembrance Branch In Cracow In Connection With The Eightieth Anniversary Of The Aktion Reinhardt , Polish-Jewish Studies: No. 4 (2023)
- Roman Gieroń, „W domu nazywaliśmy ją Hanką”. Z problematyki udzielania schronienia żydowskim dzieciom przez Polaków po tzw. aryjskiej stronie w dystrykcie krakowskim , Polish-Jewish Studies: No. 5 (2024)
- Roman Gieroń, Wstęp , Polish-Jewish Studies: No. 5 (2024)
- Roman Gieroń, Czy to była trauma? Głos w sprawie psychologicznych kosztów ukrywania Żydów w czasie II wojny światowej , Polish-Jewish Studies: No. 5 (2024)