Pokaż  Nr 5 (2024)

Nr 5 (2024)

ISSN:
2719-4086

eISSN:
2957-1413
Dział: Studia

„W domu nazywaliśmy ją Hanką”. Z problematyki udzielania schronienia żydowskim dzieciom przez Polaków po tzw. aryjskiej stronie w dystrykcie krakowskim

Polish-Jewish Studies, Nr 5 (2024), strony: 161-201

Data publikacji: 2024-12-18

https://doi.org/10.48261/PJS240505

Abstrakt

W artykule zaprezentowano wybrane aspekty tematyki udzielania schronienia żydowskim dzieciom przez Polaków po tzw. aryjskiej stronie w dystrykcie krakowskim w okresie okupacji niemieckiej. Na podstawie losów kilkudziesięciu żydowskich dzieci omówiono charakter udzielonej im pomocy na tle szerszego kontekstu opisywanych zdarzeń. Wskazano sposoby, w jakie dzieci docierały do nowych opiekunów, krótko scharakteryzowano ich pobyt po „aryjskiej” stronie. Losy opisanych dzieci pokazują, że decyzje o udzieleniu im pomocy wynikały z różnorodnych uwarunkowań, jednak przyjęcie pod opiekę żydowskich podopiecznych zawsze wiązało się z nowymi wyzwaniami i zagrożeniami wypływającymi z rzeczywistości stworzonej przez niemieckiego okupanta na ziemiach polskich w latach II wojny światowej.


Archiwum Narodowe w Krakowie, Prokuratura Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie, 1945–1947.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1949–1984.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie, Zespół prokuratorskich i sądowych akt „sierpniowych”.

Archiwum Yad Vashem w Jerozolimie, Dokumentacja Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, Centralny Komitet Żydów w Polsce, Wydział Oświaty, 1945–1950; Wydział Opieki Społecznej, 1944–1950; Zbiór relacji Żydów ocalałych z Zagłady.

Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Krakowie, Dokumentacja śledztw.

Dzieci Holocaustu mówią, t. 1, oprac. W. Śliwowska, Warszawa 1993; t. 2, oprac. J. Gutenbaum, A. Latała, Warszawa 1993; t. 3, oprac. K. Meloch, H. Szostkiewicz, Warszawa 2008; t. 4, oprac. K. Meloch, H. Szostkiewicz, Warszawa 2012; t. 5, oprac. A. Kołacińska-Gałązka, Warszawa 2014.

Dzieci oskarżają, oprac. M. Hochberg-Mariańska, N. Grüss, Kraków 1947.

Iwaszkiewicz J., Wtedy kwitły forsycje, Warszawa 2002.

Orzeł O., Dzieci żydowskie w czasach Zagłady. Wczesne świadectwa, Warszawa 2014.

Radoń A., Lala. Kartki z dziejów Bystrej Podhalańskiej i okolic, [b.m.w.] 2022.

Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 2: Dystrykt krakowski Generalnego Gubernatorstwa, wybór i oprac. S. Piątkowski, Lublin–Warszawa 2020.

Berendt G., Cena życia – ekonomiczne uwarunkowania egzystencji Żydów po „aryjskiej stronie”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.

Bogner N., At the Mercy of Strangers. The Rescue of Hidden Jewish Children in Poland, Jerusalem 2009.

Brożek A., Losy żydowskiej rodziny Künstlichów z Jadownik Mokrych w latach 1939–1946. Przyczynek do relacji polsko-żydowskich na obszarze przedwojennego powiatu Dąbrowa Tarnowska, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2019, nr 49/50.

Czocher A., Okupacyjne uwarunkowania pomocy ukrywającym się Żydom w Generalnym Gubernatorstwie [w:] Kościół, Żydzi, jezuici. Wokół pomocy Żydom w czasie II wojny światowej, red. M. Wenklar, Kraków 2021.

Domański T., Gontarek A., Wstęp [w:] Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką – przegląd piśmiennictwa, red. T. Domański, A. Gontarek, Warszawa–Kielce 2022.

Domański T., Korekta obrazu? Refleksje źródłoznawcze wokół książki „Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski”, t. 1–2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa 2018, Warszawa 2019.

Gieroń R., Zarys problematyki pomocy udzielanej Żydom podczas okupacji niemieckiej w aktach postępowań karnych wszczętych na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 r. na obszarze powojennego województwa krakowskiego, „Polish-Jewish Studies” 2021, nr 2.

Grądzka M., Kościół katolicki w okupowanym Krakowie w pomocy Żydom. Zarys problematyki badawczej [w:] Kościół krakowski 1939–1945, red. Ł. Klimek, Kraków 2014.

Grądzka-Rejak M., „Chrońmy dziecko przed ulicą!”. Miesiąc Dziecka w getcie krakowskim w świetle publikacji „Gazety Żydowskiej” [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na los dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017.

Grądzka-Rejak M., Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939–1945), Kraków 2016.

Grądzka-Rejak M., „Zdobywczynie życia”. Wybrane aspekty codzienności dziewcząt i kobiet żydowskich podczas okupacji niemieckiej (1939–1942) [w:] Ciemności kryją ziemię. Wybrane aspekty badań i nauczania o Holokauście, red. M. Grądzka-Rejak, P. Trojański, Kraków – Nowy Sącz 2019.

Grądzka-Rejak M., Namysło A., Relacje polsko-żydowskie w okresie II wojny światowej. Kontekst i uwarunkowania [w:] Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, red. M. Grądzka-Rejak, A. Namysło, Warszawa 2019.

Heksel B., Krakowska Rada Pomocy Żydom [w:] K. Kocik, B. Heksel, Żegota. Ukryta pomoc, Kraków 2017.

Heksel B., Życie w ukryciu. Historie indywidualne z terenu Krakowa i województwa małopolskiego [w:] K. Kocik, B. Heksel, Żegota. Ukryta pomoc, Kraków 2017.

Jarkowska-Natkaniec A., Losy dzieci policjantów żydowskich w okupowanym Krakowie [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na los dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017.

Jarkowska-Natkaniec A., Wymuszona współpraca czy zdrada? Wokół przypadków kolaboracji Żydów w okupowanym Krakowie, Kraków 2018.

Kowalska-Leder J., Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego, Wrocław 2009.

Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, t. 1, red. I. Gutman, S. Bender, S. Krakowski, Kraków 2009.

Kurek E., Dzieci żydowskie w klasztorach. Udział żeńskich zgromadzeń zakonnych w akcji ratowania dzieci żydowskich w Polsce w latach 1939–1945, przedmowa J. Karski, Poznań 2012 (wyd. 1: E. Kurek, Gdy klasztor znaczył życie. Udział żeńskich zgromadzeń zakonnych w akcji ratowania dzieci żydowskich w Polsce w latach 1939–1945, Kraków 1992).

Melchior M., Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni „na aryjskich papierach”. Analiza doświadczenia biograficznego, Warszawa 2004.

Michlic J.B., Piętno Zagłady. Wojenna i powojenna historia oraz pamięć żydowskich dzieci ocalałych w Polsce, Warszawa 2020.

Musiał B., Kto dopomoże Żydowi…, Poznań 2019.

Nalewajko-Kulikov J., Strategie przetrwania Żydów po aryjskiej stronie Warszawy, Warszawa 2004.

Polończyk-Moskal E., „Świece zgasiła wojna…” Historia społeczności żydowskiej w Dobczycach / Candles were blown out by the war… History of the Jewish community in Dobczyce, Dobczyce 2020.

Rączy E., Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939–1945, Rzeszów 2008.

Rączy E., Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945, Rzeszów 2014.

Siwior G., Koniec drogi. Losy Dawida Kurzmanna i zagłada żydowskiego sierocińca w Krakowie [w:] Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na los dzieci, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2017.

Sokołowska K., I dziś jestem widzem. Narracje dzieci Holocaustu, Warszawa 2013.

Swałtek-Niewińska D., Powiat bocheński [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 2, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018.

Śliwa J., Cladestine Activities and Concealed Presence. A Case Study of Children in the Kraków Ghetto [w:] Jewish Families in Europe, 1939–Present. History, Representation, and Memory, red. J.B. Michlic, Waltham 2017.

Śliwa J., Coping with Distorted Reality. Children in the Kraków Ghetto, „Holocaust Studies” 2010, t. 16.

Śliwa J., Jewish childhood in Kraków. A microhistory of the Holocaust, New Brunswick 2021.

Śliwa J., Jewish Children Seeking Help in Catholic Institutions in Kraków during the Holocaust, „Polin. Studies in Polish Jewry” 2024, t. 36.

Śliwa J., „Ma’am, do you know that a Jew lives here?” The Betrayal of Polish Women and the Jewish Children They Hid during the Holocaust – the Case of Cracow [w:] If This Is A Woman. Studies on Women and Gender in the Holocaust, red. D. Nešťáková, K. Grosse-Sommer, B. Klacsmann, J. Drábik, Boston 2021.

Śliwa J., The Forced Relocation to the Kraków Ghetto as Remembered by Child Survivors [w:] The Young Victims of the Nazi Regime. Migration, the Holocaust and Postwar Displacement, red. S. Gigliotti, M. Tempian, London 2016.

Urynowicz M., Zorganizowana i indywidualna pomoc Polaków dla ludności żydowskiej eksterminowanej przez okupanta niemieckiego w okresie drugiej wojny światowej [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006.

                            Pokaż  Nr 5 (2024)

Nr 5 (2024)

ISSN:
2719-4086
eISSN:
2957-1413

Data publikacji:
2024-12-18

Dział: Studia