Język Polski
English
„Rok pierwszy”. Struktura oraz kadra kierownicza pionu śledczego centrali Resortu/ Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (sierpień 1944 – wrzesień 1945 r.)
Paweł Sztama
https://orcid.org/0000-0002-1268-0432
Instytut Pamięci Narodowej i UMCS w Lublinie
Biogram(ur. 1985), historyk, doktorant UMCS w Lublinie, pracownik Biura Badań Historycznych IPN. Interesuje się historią aparatu bezpieczeństwa w Polsce „ludowej” oraz krajach bloku wschodniego, historią wojskową XX w. oraz biografistyką. Autor książki Generał August Emil Fieldorf. Biografia wojskowa (Warszawa 2016). Ponadto jest autorem kilkudziesięciu opracowań naukowych oraz popularnonaukowych. Jest również II sekretarzem redakcji wydawnictwa Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956) (Warszawa 2020–)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 19 (2021), strony: 498-524
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL211911
PDF
Abstrakt
Opracowanie ma przybliżyć Czytelnikowi historię struktury pionu śledczego, czyli jednej z najważniejszych komórek komunistycznego aparatu represji w Polsce w pierwszym okresie jego istnienia, tj. od sierpnia 1944 do września 1945 r. W tamtym czasie pion ten był początkowo maleńką sekcją, która miała odpowiadać za prowadzenie postępowań przygotowawczych. W kolejnych miesiącach istnienia był jednak stopniowo rozbudowywany przez kierownictwo Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Artykuł pokazuje, w jaki sposób były przeprowadzane poszczególne zmiany strukturalne, z czego one wynikały i jaki przyniosły efekt. Ponadto w drugiej części artykuł przybliża sylwetki wszystkich szefów komórki śledczej centrali aparatu bezpieczeństwa. Tak się bowiem złożyło, że jednostką śledczą w pierwszym okresie jej istnienia kierowało aż pięciu funkcjonariuszy. Ostatni z nich, Józef Różański, przejął szefostwo tego pionu latem 1945 r. i funkcję tę sprawował przez blisko dekadę, niemal do końca działalności tej komórki w centrali resortu. W pierwszej kolejności zostały zarysowane pojedyncze biogramy tych funkcjonariuszy, a następnie przedstawiono ich portret zbiorowy.
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych (AAN)
Archiwum IPN (AIPN)
Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 1: Lata 1945–1947, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 30 października 1944 r. o ochronie Państwa, Dz.U., 1944, nr 10, poz. 50
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, Dz.U., 1944, nr 4, poz. 16
Dekret z 23 czerwca 1945 r. Kodeks wojskowego postępowania karnego, Dz.U., 1945, nr 36, poz. 216
Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa Resortu Bezpieczeństwa Publicznego (1944–1956), wyb. i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Lubelszczyźnie (lipiec 1944 – czerwiec 1945), wyb. i oprac. L. Pietrzak, S. Poleszak, R.Wnuk, M. Zajączkowski, Warszawa 2004
Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944–1946, oprac. T. Cariewskaja i in., tłum. E. Rosowska, Warszawa 1998
Węgrzyn D., Wytyczne do pracy operacyjnej Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Częstochowie z 1945 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2004, nr 1
Korkuć M., „Kujbyszewiacy” – awangarda UB, „Arcana” 2002, nr 4/5
Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961,t. 1, Warszawa 2017
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997
Dudek A., Paczkowski A., Polska [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku wschodniego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010
Dźwigał M., Dominik Władysław [w:] Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956),t. 1, red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2020
Fijałkowska B., Borejsza i Różański. Przyczynek do dziejów stalinizmu w Polsce, Olsztyn 1995
Krasucki E., Międzynarodowy komunista Jerzy Borejsza. Biografia polityczna, Warszawa 2009
Kulesza C., Sędzia śledczy w modelu postępowania przygotowawczego na tle porównawczym, Białystok 1991
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Kaczmarczyk W., Funkcjonowanie organów śledczych MBP, KdsBP i MSW w latach 1945–1990, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2011, nr 1
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Kaczmarczyk W., Funkcjonowanie organów śledczych Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w latach 1945–1956 [w:] Piony śledcze aparatu bezpieczeństwa publicznego 1944–1990, red. M. Dźwigał, P. Skubisz, Warszawa–Szczecin 2017
Nawrocki Z., Struktura aparatu bezpieczeństwa [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
Pakier P., Prasa frontowa Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1967, nr 6/1
Piątek P., Przestępcze wymuszenie zeznań w postępowaniach przygotowawczych prowadzonych przez organa bezpieczeństwa publicznego w latach 1944–1956
Studium kryminologiczno-prawne, Katowice–Warszawa 2018
Pleskot P., „Tarcza partii i narodu”. Kontrwywiad Polski Ludowej 1945–1956. Zarys struktur i wybór źródeł, Warszawa 2010
Poleszak S., Pion śledczy WUBP w Lublinie. Struktura i ludzie (sierpień 1944 – kwiecień 1947), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2005, nr 1
Przewodnik po Szlaku Pamięci Żołnierzy Wyklętych w Lublinie, oprac. R. Drabik, W. Rowiński, B.Wołek, K.Wołek, Lublin 2015
Raszkowska Z., Dominik Władysław [w:] Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1: A–D, red. F. Tych, Warszawa 1978Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Poznań–Warszawa 2014
Terlecki R., Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Kraków 2007
Wnuk R., Lubelski Okręg AK 1944–1947, Warszawa 2000
https://www.twoja–praga.pl/praga/zabytki/1354.html, dostęp 16 XII 2020 r.
Kurek R., Roman Romkowski [w:] Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956), t. 3, red. W. Bagieński, M. Dźwigał
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
