Język Polski
English
Portret zbiorowy funkcjonariuszy komunistycznej Służby Bezpieczeństwa w Polsce odpowiedzialnych za porwanie i zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki (do 1984 roku)
Paweł Sztama
https://orcid.org/0000-0002-1268-0432
Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Warszawie, UMCS w Lublinie
Biogram(ur. 1985), historyk, doktorant UMCS w Lublinie, pracownik Biura Badań Historycznych IPN. Interesuje się historią aparatu bezpieczeństwa w Polsce Ludowej i krajach bloku wschodniego, historią wojskową XX w. oraz biografistyką. Jest autorem książki Generał August Emil Fieldorf. Biografia wojskowa (2016) oraz kilkudziesięciu opracowań naukowych i popularnonaukowych. Pełni także funkcję II sekretarza redakcji wielotomowego wydawnictwa Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956) (2020)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 20 (2022), strony: 295-328
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/arprl222009
PDF
Abstrakt
Opracowanie ma przybliżyć czytelnikowi zbiorowy zarys biograficzny czterech funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa PRL, którzy w 1985 r. zostali skazani przez sąd na kary pozbawienia wolności za zamordowanie kapelana warszawskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” ks. Jerzego Popiełuszki. Morderstwo to stało się jedną z najgłośniejszych zbrodni, dokonanych przez oficerów komunistycznej policji politycznej w Polsce w okresie istnienia PRL. Choć na temat samego mordu powstało bardzo wiele opracowań, zarówno naukowych, jak i popularnonaukowych czy publicystycznych, to w polskiej historiografii brakuje publikacji pokazujących, kim byli ludzie odpowiedzialni za dokonanie tego czynu. Artykuł przedstawia drogę życiową Waldemara Chmielewskiego, Leszka Pękali, Adama Pietruszki i Grzegorza Piotrowskiego od momentu ich narodzin do października 1984 r., kiedy to dopuścili się mordu na ks. Popiełuszce bądź byli jego inspiratorami. W tekście poddano analizie wiele elementów życia funkcjonariuszy.
Słowa kluczowe
aparat represji • Waldemar Chmielewski • Departament IV MSW • Kościół katolicki • Leszek Pękala • Adam Pietruszka • Grzegorz Piotrowski • Jerzy Popiełuszko • proces toruński 1985 • Służba Bezpieczeństwa PRL • zbrodnia PRL repression apparatus • Waldemar Chmielewski • Department IV of the Ministry of the Interior • Catholic Church • Leszek Pękala • Adam Pietruszka • Grzegorz Piotrowski • Jerzy Popiełuszko, 1985 Toruń trial • Security Service of the Polish People’s Republic • crime of the Polish People’s Republic
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie (AIPN Kr)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi (AIPN Łd)
Archiwum Politechniki Wrocławskiej (APWr)
Archiwum Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu (AUAM)
Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego (AUŁ)
Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki 1982–1984, t. 1, red. J. Mysiakowska, Warszawa 2009
Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki, t. 2: Śledztwa w sprawie uprowadzenia i zabójstwa ks. Jerzego Popiełuszki, oprac. J. Gołębiewski, Warszawa 2014
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017
Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 1972–1979, wybór i oprac. M. Biełaszko, A.K. Piekarska, P. Tomasik, C. Wilanowski, Warszawa 2007
Proces o uprowadzenie i zabójstwo księdza Jerzego Popiełuszki, cz. 1: Wyjaśnienia oskarżonych. Akt oskarżenia przeciwko generałom W. Ciastoniowi i Z. Płatkowi, oprac. M. Bielska, I. Kowalska, Warszawa 1992
Fredro-Boniecki T., Zwycięstwo księdza Jerzego. Rozmowy z Grzegorzem Piotrowskim, Warszawa 1991
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008
Branach Z., Piętno księżobójcy. Operacja Popiełuszko. Rzecz o zbrodni „czterdziestolecia”, Toruń 2005
Branach Z., Zlecenie na Popiełuszkę. Czar hipotez, mit „nowej prawdy”, Chrostowski, Toruń 2012
Brien B., Jerzy Popiełuszko. Prawda przeciw totalitaryzmowi, Kraków 2018
Czaczkowska E. K., Wiścicki T., Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Wiara, nadzieja, miłość. Biografia błogosławionego, Warszawa 2017
Daszkiewicz K., Kulisy zbrodni. Dziesiąty rok od morderstwa ks. Jerzego Popiełuszki,
Poznań 1994.
Daszkiewicz K., Sprawa morderstwa księdza Jerzego Popiełuszki raz jeszcze,
Poznań 2004.
Daszkiewicz K., Śmierć księdza Jerzego Popiełuszki, Toruń 2000.
Dudek A., Paczkowski A., Polska [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944–1989, red. Ł. Kamiński, K. Persak, Warszawa 2010
Gawryszczak P., Otwarte śledztwo, nowe dokumenty, dostępne informacje [w:] Obrońca prawdy. Materiały z konferencji „O prawdzie w życiu publicznym. Błogosławiony ks. Jerzy Popiełuszko w 30. rocznicę zbrodni” zorganizowanej przez Fundację Niepodległości i Instytut Europeistyki KUL Jana Pawła II 21 listopada 2014 r. oraz „Błogosławiony ks. Jerzy Popiełuszko obrońca prawdy o człowieku” zorganizowanej przez KU NSZZ „Solidarność” KUL przy współudziale Katedry Pedagogiki Chrześcijańskiej KUL Jana Pawła II 14 kwietnia 2015 r., [oprac. E. Różycka], Lublin 2015
Golimont A., Generałowie bezpieki, Warszawa 1992
Kąkolewski K., Ksiądz Jerzy w rękach oprawców. Rzeczywiste przyczyny i przebieg porwania i zamordowania ks. Jerzego Popiełuszki, Warszawa 2004
Kindziuk M., Jerzy Popiełuszko. Biografia, Kraków 2018
Kindziuk M., Ksiądz Jerzy zwyciężał dobrem, Warszawa 2009
Kindziuk M., Wizerunek medialny ks. Jerzego Popiełuszki w polskiej prasie w latach 1980–1984, Warszawa 2014
Kisielewski T.A., Zabić księdza. Sowiecki ślad w sprawie śmierci Jerzego Popiełuszki, Poznań 2015
Kunicka-Goldfinger A., Kunicki-Goldfinger M., Janusz Krupski [w:] Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989,t. 1, red. J. Skórzyński, Warszawa 2000
Lasota M., O raporcie sejmowej komisji poświęconym Samodzielnej Grupie „D” w MSW, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2003, nr 1 (24)
Litka P., Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Dni, które wstrząsnęły Polską, Kraków 2010
Litka P., Prowokacje Służby Bezpieczeństwa wobec ks. Andrzeja Bardeckiego i ks. Jerzego Popiełuszki [w:] Obrońca prawdy. Materiały z konferencji „O prawdzie w życiu publicznym. Błogosławiony ks. Jerzy Popiełuszko w 30. rocznicę zbrodni” zorganizowanej przez Fundację Niepodległości i Instytut Europeistyki KUL Jana Pawła II 21 listopada 2014 r. oraz „Błogosławiony ks. Jerzy Popiełuszko obrońca prawdy o człowieku” zorganizowanej przez KU NSZZ „Solidarność” KUL przy współudziale Katedry Pedagogiki Chrześcijańskiej KUL Jana Pawła II
kwietnia 2015 r., [oprac. E. Różycka], Lublin 2015
Nitecki P., Znak zwycięstwa. Ksiądz Jerzy Popiełuszko 1947–1984, Warszawa 1989
Pleskot P., Zabić. Mordy polityczne w PRL, Kraków 1991
Polak W., Porwanie i zabójstwo błogosławionego księdza Jerzego Popiełuszki – wątpliwości [w:] Śmierć bł. ks. Jerzego Popiełuszki z perspektywy 30 lat, red. M. Kindziuk, Warszawa 2016
Poniński A., Proces. Zabójcy ks. Jerzego Popiełuszki przed sądem w Toruniu, Poznań 2005
Raina P., Ks. Jerzy Popiełuszko. Męczennik za wiarę i ojczyznę, cz. 1: W służbie kościoła, cz. 2: Proces toruński, Olsztyn 1990
Skwara M., Grajewski A., Agca nie był sam. Wokół udziału komunistycznych służb specjalnych w zamachu na Jana Pawła II, Katowice 2015.
Sumliński W., Kto naprawdę Go zabił?, Warszawa 2005
Sumliński W., Teresa, Trawa, Robot. Największa operacja komunistycznych służb specjalnych, Warszawa 2009
Tomasik P., Adam Pietruszka (ur. 1938), zastępca dyrektora Departamentu IV MSW, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2007, nr 5
Żarnowski J., Inteligencja [w:] Społeczeństwo polskie w XX wieku, red. idem, Warszawa 2003
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/metrologia;3940142.html, dostęp 20 V 2021 r.
https://sjp.pwn.pl/doroszewski/radiogoniometr;5488486.html, dostęp 21 V 2021 r.
https://straty.pl/pl/szukaj, dostęp 21 V 2021 r.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
