okladka

Nr 1 (2020)

ISSN:
2719-4086

eISSN:
2957-1413
Dział: Studia

Proces z dekretu sierpniowego policjantów granatowych z Wodzisławia oskarżonych o popełnienie zbrodni na Żydach

Tomasz Domański

https://orcid.org/0000-0002-9992-4160

Instytut Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach

Polish-Jewish Studies, Nr 1 (2020), strony: 77-105

Data publikacji: 2020-04-28

https://doi.org/10.48261/pjs200104

Abstrakt

Po przegranej wojnie obronnej w 1939 r. okupanci niemieccy utworzyli na terenie Generalne-go Gubernatorstwa nową formację policyjną składającą się z przedwojennych funkcjonariuszy Policji Państwowej. Nadali jej nazwę Polnische Polizei (Policja Polska). Od koloru mundu-rów nowa służba zyskała miano policji granatowej i pod tą nazwą przeszła do świadomości społecznej i literatury historycznej. Funkcjonariusze Polnische Polizei mieli realizować cele nałożone przez niemieckich przełożonych. Wśród tych zadań ważną rolę odgrywały akcje antyżydowskie. Przedstawiony tekst dotyczy udziału policjantów Polnische Polizei w wysiedleniu Żydów z Wodzisławia w powiecie jędrzejowskim w 1942 r. oraz jednocześnie jest próbą weryfikacji postawionych na powojennym procesie zarzutów. Przeprowadzona analiza niezbicie dowodzi, że w czasie wysiedlania Żydów co najmniej dwóch policjantów, w tym Józef Machowski, brało udział w mordowaniu Żydów. Ponadto ten sam policjant wraz z Józefem Klepką z posterunku w Wodzisławiu brał udział w zabójstwie rodziny Rajzmanów, przy czym Machowski powyższe osoby rozstrzelał. Za czyny te funkcjonariusz został skazany na karę śmierci, a wyrok wykonano.

Archiwum Akt Nowych, Akta Funkcjonariuszy PP

Archiwum Akt Nowych, Armia Krajowa

Archiwum Akt Nowych, Archiwum Środowiska Żołnierzy Armii Krajowej Obwód Jędrzejów

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, Żydowska Samopomoc Społeczna

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Der Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD für den Distrikt Radom Der Stadt- und Kreishauptmann Kielce

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Zbiór Akt Policji Polskiej

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, Kolekcja Mateusza Mielniczuka

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, Sąd Apelacyjny w Kielcach

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, Sąd Okręgowy w Kielcach

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Kielcach

Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie, Dokumentacja śledztwa

Archiwum Państwowe w Kielcach, Armia Krajowa Obwód Jędrzejów

Archiwum Państwowe w Kielcach, Związek Bojowników o Wolność i Demokrację

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo kieleckie, Warszawa 1980.

Wokół procesu biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka. Wspomnienia nazaretanki s. Iza-belli Machowskiej, oprac. T. Domański, D. Kozieł, Kielce 2013.

Adamczyk E., „Wiktor”, Mój udział w kontrwywiadzie Armii Krajowej, Warszawa 2007.

Artymiak A., Ofiary zbrodni niemieckich w powiecie jędrzejowskim w latach 1939–1945, Jędrzejów 1947.

Berendt G., Żydzi zbiegli z gett i obozów śmierci [w:] Zagłada Żydów na polskiej prowincji, red. M. Trębacz, A. Sitarek, E. Wiatr, Łódź 2012.

Curilla W., Der Judenmord in Polen und die deutsche Ordnungspolizei 1939–1945, Verlag: Ferdinand Schöningh, Paderborn – München – Wien – Zürich 2011.

Czarny W., Ruch oporu na ziemi wodzisławskiej, „Przyjaciel Wodzisławia” 1986, nr 2.

Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018.

Domański T., „Sierpniówki” jako źródło do dziejów Armii Krajowej w Okręgu Radomsko-Kieleckim na przykładzie procesów przed Sądem Okręgowym, Sądem Apelacyjnym i Sądem Wojewódzkim w Kielcach. Wybrane problemy badawcze [w:] Z dziejów Polskiego Państwa Podziemnego na Kielecczyźnie 1939–1945, red. J. Gapys, T. Domański, Kielce 2016.

Domański T., Z dziejów policji granatowej. Proces Edwarda Krepskiego [w:] 225 lat policji w Polsce. Geneza i ewolucja policji, red. P. Majer, M. Seroka, Olsztyn 2017.

Domański T., Z historii oddziału „Wybranieckich”, czyli o wiarygodności materiałów śledczych i operacyjnych UB,cz. 1, „Arcana” 2012, nr 106–107; cz. 2, „Arcana” 2013, nr 109.

Domański T., Jankowski A., Represje niemieckie na wsi kieleckiej 1939–1945, Kielce 2011.

Hempel A., Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa 1990.

Kraemer J., Wodzisław [w:] Encyclopedia of camps and ghettos 1939–1945, t. 2, cz. A: Ghettos in german-occupied Eastern Europe, red. M. Dean, M. Hecker, b.m.w., 2012.

Laskowski Julian, Karbowniczek Józefa [w:] Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holokaustu. Polska, red. I. Gutman, Kraków 2009.

Litwiński R., Komisja rehabilitacyjno-kwalifikacyjna dla byłych policjantów (1946‒1952), „Dzieje Najnowsze” 2004, nr 1.

Litwiński R., Policja granatowa w okupacyjnej Warszawie w obronie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Od podległości wobec okupanta do współpracy z Polskim Państwem Podziemnym [w:] Porządek publiczny i bezpieczeństwo w okupacyjnej Warszawie, red. R. Spałek, Warszawa 2018.

Młynarczyk J.A., Judenmord in Zentralpolen. Der Distrikt Radom im Generalgouvernement 1939–1945, Darmstadt 2007.

Młynarczyk J.A., Pomiędzy współpracą a zdradą. Problem kolaboracji w Generalnym Gu-bernatorstwie – próba syntezy, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, nr 1.

Nowak M.K., Z nurtem i pod prąd. 100 lat OSP Wodzisław na tle historii ruchu strażackiego w regionie, Wodzisław–Kraków 2004.

Ropelewski A., W jędrzejowskim obwodzie AK, Warszawa 1986.

Ropelewski A., W służbie wywiadu Polski Walczącej (na przykładzie Obwodu ZWZ-AK Jędrzejów), Gdańsk 1994.

Seidel R., Deutsche Besatzungspolitik in Polen. Der Distrikt Radom, Paderborn – München – Wien – Zürich 2006.

Szymańska-Smolkin S., Fateful Decisions: The Polish Policemen and the Jewish Population of Occupied Poland, 1939–1945, b.m., 2017.

The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos during the Holocaust, red. G. Miron, S. Sul-hani, t. 2, Jerusalem 2009.

Urbański K., Gminy żydowskie małe w województwie kieleckim w okresie międzywojennym, Kielce 2006.

Dz.U. 1946, nr 69, poz. 377 z późn. zm. (tekst jednolity).

Domański T., Korekta obrazu? Refleksje źródłoznawcze wokół książki „Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski”, https://pamiec.pl/pa/biblioteka--cyfrowa/publikacje/33085,Korekta-obrazu-Refleksje-zrodloznawcze-wokol-ksiazki--Dalej-jest-noc-Losy-Zydow-w.html

Grabowski J., The Polish Police Collaboration in the Holocaust https://www.ushmm.org/m/pdfs/20170502-Grabowski_OP.pdf

http://andreovia.pl/publikacje/zydzi-z-jedrzejowa/item/35-yad-vashem

okladka

Nr 1 (2020)

ISSN:
2719-4086
eISSN:
2957-1413

Data publikacji:
2020-04-28

Dział: Studia