Niemiecka administracja gminna w Generalnym Gubernatorstwie i jej pozostałość aktowa do badań nad relacjami polsko-żydowskimi. Przykład dystryktu radomskiego
Polish-Jewish Studies, Nr 4 (2023), strony: 147-176
Data publikacji: 2024-01-03
Abstrakt
Artykuł omawia spuściznę aktową, wytworzoną przez niemieckie organy administracyjne szczebla gminnego w Generalnym Gubernatorstwie, pod kątem przydatności do badań relacji polsko-żydowskich na przykładzie jednego z dystryktów w GG. W licznej korespondencji kierowanej przez starostwa do gmin można odnaleźć różne przykłady konkretnych zarządzeń mających na celu zastraszanie ludności podbitej i zmuszanie jej do udziału w realizowaniu niemieckiej polityki antyżydowskiej. Dowodzi tego tworzenie przez Niemców wart chłopskich lub czynienie sołtysa odpowiedzialnym za rejestrowanie ruchu ludności wiejskiej. Analiza zachowanej dokumentacji dowodzi również, że działania, które miała podjąć ludność polska wobec Żydów, wpisywały się w ciąg normatywów zmierzających – przez odpowiednie zarządzanie strachem – do uczynienia z ludności podbitej bezwolnego narzędzia do osiągania celów okupanta.
Słowa kluczowe
administracja niemiecka • okupacja • sołtysi • gmina • • relacje polsko-niemieckie German administration • occupation • village leaders • municipality • Polish-German relations
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Radomiu, Sąd Okręgowy Radom, 108/138. Archiwum Państwowe w Kielcach, Akta gminy Busko, 1067; Akta gminy Boszczynek, 482; Akta gminy Czarnocin, 1366; Akta gminy Duraczów, 305, 679; Akta gminy Końskie, 214, 313; Akta gminy Niewachlów, 47; Akta gminy Suchedniów, 47; Akta gminy Zagość, 19.
Archiwum Państwowe w Kielcach – Oddział w Sandomierzu, Akta gminy Rytwiany, 27.
Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Akta gminy Dmenin, 679, 680; Akta gminy Gidle, 32; Akta gminy Gorzkowice, 531, 634; Akta gminy Pławno, 121; Akta gminy Przerąb, 85; Akta gminy Woźniki, 833.
Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim – Oddział w Tomaszowie Mazowieckim, Akta gminy Będków, 42, 579; Akta gminy Czerniewice, 61; Akta gminy Długie, 323; Akta gminy Lubochnia, 796; Akta gminy Łazisko, 223; Akta gminy Mikołajów, 448.
Czarny rok… czarne lata…, oprac. i przypisy W. Śliwowska, słowo wstępne W. Śliwowska, K. Meloch, słowo końcowe M. Turski, Warszawa 1996.
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018.
Domański T., „Sierpniówki” jako źródło do dziejów Armii Krajowej w Okręgu Radomsko-Kieleckim na przykładzie procesów przed Sądem Okręgowym, Sądem Apelacyjnym i Sądem Wojewódzkim w Kielcach. Wybrane problemy badawcze [w:] Z dziejów Polskiego Państwa Podziemnego na Kielecczyźnie 1939–1945, red. J. Gapys, T. Domański, Kielce 2016.
Domański T., Postępowania sądowe z dekretu z 31 sierpnia 1944 r. jako źródło do dziejów relacji polsko-żydowskich ze szczególnym uwzględnieniem procesów tzw. sierpniówkowych na przykładzie powiatu kieleckiego [w:] Relacje polsko-żydowskie w XX wieku. Badania – kontrowersje – perspektywy, red. T. Domański, E. Majcher-Ociesa, Kielce–Warszawa 2021.
Domański T., Prześladowania Żydów na prowincji Kreishauptmannschaft Kielce w latach 1939–1941, „Res Historica” 2022, nr 54.
Domański T., Z historii oddziału „Wybranieckich”, czyli o wiarygodności materiałów śledczych i operacyjnych UB, „Arcana” 2012, nr 106–107 (cz. 1); „Arcana” 2013, nr 109, (cz. 2).
Dzieci Holokaustu mówią, do druku przygotowały K. Meloch, H. Szostkiewicz, Warszawa 2012.
Dzieci żydowskie oskarżają, oprac. K. Czarnota, Warszawa 1993.
Engelking B., Jest taki piękny słoneczny dzień. Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warszawa 2011.
Engelking B., Życie codzienne Żydów w miasteczkach dystryktu warszawskiego [w:] Prowincja noc. Zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. B. Engelking, J. Leociak, D. Libionka, Warszawa 2007.
Gieroń R., Półmrok. Procesy karne w sprawie przestępstw okupacyjnych popełnionych przez chłopów wobec Żydów w województwie krakowskim, Kraków 2020.
Grabowski J., Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium z dziejów pewnego powiatu, Warszawa 2011.
Grabowski J., Społeczność wiejska, policja granatowa i ukrywający się Żydzi – powiat Dąbrowa Tarnowska 1942–1945 [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, red. B. Engelking, J. Grabowski, wstęp K. Persak, Warszawa 2011.
Grabowski J., Strażacy, wiejska straż nocna i granatowa policja a Zagłada na obszarach wiejskich w dystrykcie krakowskim [w:] Zagłada Żydów na polskiej prowincji, red. A. Sitarek, M. Trębacz, E. Wiatr, Łódź 2012.
Guldon R., Guldon Ł., Akta z okresu okupacji hitlerowskiej w archiwach państwowych województwa świętokrzyskiego, „Almanach Historyczny” 2001, t. 3.
Guldon R., Źródła do historii Żydów w zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach [w:] Źródła archiwalne do dziejów Żydów w Polsce, red. B. Woszczyński, V. Urbaniak, Warszawa 2001.
Kornbluth A. „Jest wielu Kainów pośród nas”. Polski wymiar sprawiedliwości a Zagłada, 1944–1956, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2013, nr 9.
Kornbluth A., The August Trials. The Holocaust and Postwar Justice in Poland, Cambridge–London 2021.
Kotewicz R., Grabież i eksploatacja ekonomiczna przez okupanta hitlerowskiego na terenie powiatu tomaszowskiego, „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi Instytutu Pamięci Narodowej” 1997, t. 5.
Kozyra W., Okupacyjna administracja niemiecka na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939–1945, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia” 2013, 1 Sectio C, vol. 9.
Krochmal A., Pomoc Żydom podczas II wojny światowej w świetle źródeł archiwalnych, Przemyśl 2018.
Krochmal A., Pomoc Żydom w czasie II wojny światowej w świetle polskich i niemieckich źródeł archiwalnych [w:] Z dziejów stosunków polsko-żydowskich w XX wieku, red. E. Czop, E. Rączy, Rzeszów 2009.
Krochmal A., Problem pomocy Żydom w czasie II wojny światowej jako aktualny postulat badawczy, „Prace Historyczno-Archiwalne” 2006, t. 17.
Ługowski B., Funkcjonowanie urzędów gmin wiejskich w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1944, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2018, t. 21.
Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1, Warszawa 1970.
Mijal W., Realizacja programu INDEX w Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2006, t. 19.
Młynarczyk J.A., Piątkowski S., Cena poświęcenia. Zbrodnie na Polakach za pomoc udzielaną Żydom w rejonie Ciepielowa, Kraków 2007.
Musiał B., Musiał O. (współpraca), Kto dopomoże Żydowi…, Poznań 2019.
Piątkowski S., Okupacja i propaganda. Dystrykt radomski Generalnego Gubernatorstwa w publicystyce polskojęzycznej prasy niemieckiej, Lublin–Radom 2013.
Piątkowski S., Źródła do dziejów ludności żydowskiej w XVII–XX wieku w zasobie Archiwum Państwowego w Radomiu [w:] Źródła archiwalne do dziejów Żydów w Polsce, red. B. Woszczyński, V. Urbaniak, Warszawa 2001.
Pomoc Żydom podczas II wojny światowej w źródłach archiwalnych. Zbiór studiów, red. A. Krochmal, Przemyśl 2021.
Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 1: Dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa, wybór i oprac. S. Piątkowski, Lublin–Warszawa 2018.
Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 2: Dystrykt krakowski Generalnego Gubernatorstwa, wybór i oprac. S. Piątkowski, Lublin 2020
Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 3: Dystrykt lubelski Generalnego Gubernatorstwa, wybór i oprac. S. Piątkowski, Lublin–Warszawa 2020.
Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 4: Dystrykt radomski Generalnego Gubernatorstwa, wybór i oprac. S. Piątkowski, Warszawa 2020.
Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 5: Dystrykt Galicja Generalnego Gubernatorstwa i Wołyń, wybór i oprac. S. Piątkowski, Lublin–Warszawa 2021.
Skibińska A., „Dostał 10 lat, ale za co?”. Analiza motywacji sprawców zbrodni na Żydach na wsi kieleckiej w latach 1942–1944 [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, red. B. Engelking, J. Grabowski, wstęp K. Persak, Warszawa 2011.
Skibińska A., Źródła do badań nad zagładą Żydów na okupowanych ziemiach polskich. Przewodnik archiwalno-bibliograficzny, współpraca M. Janczewska et al., Warszawa 2007.
Snoch P., Materiały do dziejów Żydów w zasobie Archiwum Państwowego w Częstochowie [w:] Źródła archiwalne do dziejów Żydów w Polsce, red. B. Woszczyński, V. Urbaniak, Warszawa 2001.
Swałtek D., Żydzi i zagłada Żydów z Wawrzeńczyc w świetle akt gminnych [w:] Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, red. B. Engelking, J. Grabowski, wstęp K. Persak, Warszawa 2011.
Urzędowski K., Źródła do historii Żydów w Polsce w Archiwum Państwowym w Piotrkowie Trybunalskim [w:] Źródła archiwalne do dziejów Żydów w Polsce, red. B. Woszczyński, V. Urbaniak, Warszawa 2001.
Wrzyszcz A., Administracja terytorialna w ustawodawstwie okupanta niemieckiego w Generalnym Gubernatorstwie (1939–1944), cz. 1: 1.09.1939 – 31.07.1940, „Z Dziejów Prawa” 2019, t. 12 (20).
Wrzyszcz A., Sądownictwo SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie (stan badań), „Studia Iuridica Lublinensia” 2013, t. 19.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Polish-Jewish Studies
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Inne teksty tego samego autora
- Tomasz Domański, Wstęp , Polish-Jewish Studies: Nr 1 (2020)
- Tomasz Domański, Korekta obrazu? Refleksje źródłoznawcze wokół książki Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2018, t. 1–2 , Polish-Jewish Studies: Nr 1 (2020)
- Tomasz Domański, Alicja Gontarek, Wstęp , Polish-Jewish Studies: Nr 2 (2021)
- Tomasz Domański, Sprawozdanie z konferencji „Relacje polsko-żydowskie w XX wieku. Badania – kontrowersje – perspektywy”, Colloquium III: „Polacy i Żydzi w cieniu okupacji niemieckiej na ziemiach polskich”, Kielce 2019 , Polish-Jewish Studies: Nr 2 (2021)
- Tomasz Domański, Correcting the Picture? , Polish-Jewish Studies: Nr 1 (2020)
- Tomasz Domański, The Trial of the Polnische Polizei Functionaries from Wodzisław Accused of Crimes Against Jews (Held According to the Regulations of the 31 August 1944 Decree) , Polish-Jewish Studies: Nr 1 (2020)
- Tomasz Domański, Alicja Gontarek, Wstęp , Polish-Jewish Studies: Nr 3 (2022)
- Tomasz Domański, Introduction , Polish-Jewish Studies: Nr 1 (2020)
- Tomasz Domański, Alicja Gontarek, Wstęp , Polish-Jewish Studies: Nr 4 (2023)
- Tomasz Domański , Konwersje Żydów na katolicyzm w Generalnym Gubernatorstwie na przykładzie diecezji kieleckiej , Polish-Jewish Studies: Nr 2 (2021)