Szefowie Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza. Szkic do portretu zbiorowego
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 19 (2021), strony: 132-212
Data publikacji: 2023-03-29
Abstrakt
Artykuł prezentuje dziesięciu szefów Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza, którzy w czasie istnienia tej formacji (1945–1991) sprawowali w niej jedną z najwyższych funkcji służbowych. Siedmiu z nich (Mikołaj Sajko, Stefan Sobczak, Józef Waluk, Jan Romańczuk, Edward Tarała, Edmund Warda i Józef Rudawski) otrzymało nominację na stanowisko zastępcy dowódcy (szefa) WOP do spraw zwiadu (specjalnych), natomiast trzech (Włodzimierz Karpiński, Jakub Leibler i Hipolit Sławiński) pełniło tylko te obowiązki w określonym czasie, niejako w zastępstwie. Wyraźnie widać, że osoba Włodzimierza Karpińskiego była w tym zestawieniu odmienna od pozostałych za sprawą jego działalności w II RP i w czasie okupacji niemieckiej. Droga życiowa i służbowa Karpińskiego była zupełnie inna niż ta, którą podążali wszyscy pozostali. Można powiedzieć, że Karpiński był ostatnim w tym gronie żołnierzem niepodległej, wolnej i demokratycznej Polski. Jego usunięcie z WOP zbiegło się w czasie z początkiem 45-letniej budowy państwa totalitarnego, rządzonego przez partię komunistyczną. Zamiarem autora było przybliżenie wiedzy o Zwiadzie WOP i jego funkcjonariuszach, mających wpływ na losy wielu Polaków.
Słowa kluczowe
Wojska Ochrony Pogranicza • Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza • szefowie Zwiadu WOP • służby specjalne PRL • działalność Zwiadu WOP Border Protection Troops • reconnaissance of the Border Protection Troops • chiefs of the reconnaissance of the Border Protection Troops • special services of the People’s Republic of Poland • activities of the reconnaissance of the Border Protection Troops
Bibliografia
Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
Archiwum Ministerstwa Obrony Narodowej w Modlinie (AMON)
Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie (ASG)
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie--Rembertowie (CAW WBH)
Delegatura IPN w Bydgoszczy Wydział Archiwalny (AIPN By)
Oddziałowe Archiwum IPN w Gdańsku (AIPN Gd)
Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954–1956. Taktyka, strategia, metody, wyb. i oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski, Warszawa 2011
Aparat bezpieczeństwa wobec żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza i funkcjonariuszy Straży Granicznej, wstęp P. Skubisz, wyb. i oprac. A. Chrzanowska, S. Koller, M. Kościańska i in., Warszawa 2013
Archiwalia komunistycznego aparatu represji – zagadnienia źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2012
Bieniecki I., Działalność operacyjno-rozpoznawcza Zwiadu nadmorskich Brygad Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1965–70, cz. 1–2, "Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej” 2007, nr 3 i 4
Bieniecki I., Przestępczość graniczna na polskim wybrzeżu w drugiej połowie XX wieku, Słupsk 2012
Bieniecki I., Wojska Ochrony Pogranicza w systemie ochrony i obrony granicy morskiej Polski w latach 1965–1991, Słupsk 2015
Bieniecki I., Zwiad nadmorskich brygad Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1965–1991. Zadania – struktura – działalność [w:] Służby specjalne w systemie bezpieczeństwa państwa. Praktyczne aspekty bezpieczeństwa. Edukacja dla bezpieczeństwa, red. M. Ilnicki, A. Piotrowski, t. 1, Poznań 2012
Bortlik-Dźwierzyńska M., Niedurny M., Uciekinierzy z PRL, Katowice–Warszawa 2009
Bułhak W., Kunert A.K., Kontrwywiad podziemnej Warszawy. Struktura, zadania i obsada personalna Kontrwywiadu Komendy Głównej, Obszaru Warszawa i Okręgu Warszawa ZWZ-AK w latach 1939–1944 [w:] Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. W. Bułhak, Warszawa 2008
Dominiczak H., Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1995, Warszawa 1985
Ewidencja operacyjna i archiwum organów bezpieczeństwa PRL w latach 1944–1990. Zbiór normatywów, oprac. M. Komaniecka-Łyp, Kraków 2017
Frazik W., Kopka B., Majchrzak B., Dzieje aparatu represji w Polsce Ludowej (1944–1989). Stan badań, Warszawa–Kraków 2004
Frontczak K., Siły Zbrojne Polski Ludowej. Przejście na stopę pokojową 1945–1947, Warszawa 1974
Garlicki A., Z tajnych archiwów, Warszawa 1993
Goryński G., Czystki w Wojskach Ochrony Pogranicza w latach 1946–1949 [w:] Amor Patriae Nostra Lex. Losy funkcjonariuszy i żołnierzy polskich formacji granicznych w czasie II wojny światowej i okresie powojennym, red. A. Gosławska-Hrychorczuk, Warszawa–Kętrzyn 2008
Goryński G., Dyscyplina i praktyka dyscyplinarna w Wojskach Ochrony Pogranicza (1945–1965). Zarys problematyki, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2018, nr 1(16)
Goryński G., Formowanie korpusu oficerskiego Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1945–1956,„Problemy Ochrony Granic. Biuletyn Centrum Szkolenia Straży Granicznej” 2001, nr 17
Goryński G., Podpułkownik Czesław Kaczmarz. Model kariery „zasłużonego w utrwalaniu władzy ludowej” na Dolnym Śląsku oficera zwiadu Sudeckiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza, "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2019, nr 17
Goryński G., Ppłk Ignacy Krakus – realizator komunistycznych represji w Wojskach Ochrony Pogranicza wobec żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej [w:] U polskich stali granic. W 90. rocznicę utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza, red. A. Ochał, M. Ruczyński, P. Skubisz, Szczecin–Warszawa 2018
Goryński G., Pułkownik Stefan Sobczak (Sobczuk) w służbie komunistycznego aparatu bezpieczeństwa [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, red. W. Skóra, P. Skubisz, t. 2, Szczecin 2015
Goryński G., Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1965. Próba oceny, cz. 1–2, „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej” 2011, nr 1
Goryński G., Zbrodnia, której nie było. Wpływ oficerów Informacji Wojskowej na postępowanie dowodowe oskarżonych w 1952 r. o zdradę ojczyzny żołnierzy 15 Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza w Koszalinie,„Scripta Historica” 2019, nr 25
Goryński G., Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza widziany oczami jego szefa, płk. Stefana Sobczaka. Ocena zaprezentowana na odprawie kadry kierowniczej tej formacji na początku 1955 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2012, nr 1(10)
Grabowski Ł., Hipolit Władysław Sławiński – żołnierz Polskiego Samodzielnego Batalionu Specjalnego, oficer Zarządu Informacji KBW i zastępca szefa Zarządu Zwiadu WOP, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2018, nr 1(16)
Grabowski Ł., Maruszak M., Zarys struktur oraz zadania Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza i Kontroli Ruchu Granicznego w latach 1945–1991, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 11/2(20)
Grabowski Ł., Referat szefa Zarządu VII Zwiadowczego Dowództwa WOP płk. Stefana Sobczaka oceniający sytuację w pionie zwiadu WOP w pierwszym półroczu 1955 r., „Przegląd Archiwalny IPN” 2015, t. 8
Grabowski Ł., Zasady współpracy Wojsk Ochrony Pogranicza i Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w latach 1954–1956 w ujęciu oficera Zarządu II Zwiadowczego WOP ppłk. Hipolita Sławińskiego, „Przegląd Archiwalny IPN” 2016, t. 9
Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013
Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989), oprac. i wstęp T. Ruzikowski, Warszawa 2004 (Materiały Pomocnicze Biura Edukacji Publicznej IPN)
Iwaneczko D., Teodor Duda (1914–1986). Model kariery w aparacie represji Polski Ludowej, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2014, nr 1(12)
Jackiewicz Z., Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1991. Krótki informator historyczny, Kętrzyn 1998
Jarmoliński T., Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945–1990, Warszawa–Koszalin 2013
Kister A.G., Pretorianie. Polski Samodzielny Batalion Specjalny i Wojska Wewnętrzne 18 X 1943 – 26 III 1945, Warszawa 2010
Kłodziński M., Wydział II Kaszubskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza wobec „Solidarności” oraz opozycji antykomunistycznej (1980–1983), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2013, nr 1(11)
Kowalski L., Bezpieka pogranicza. Historia zwiadu WOP 1945–1990, Warszawa 2020
Królikowski J., Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990,t. 1, 3 i 4, Toruń 2010
Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944–1956), wyb. i oprac. B. Kopka, Warszawa 2011
Kula H., Granica morska PRL 1945–1950, Warszawa 1979
Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa (1944–1956), t. 1, red. W. Bagiński, M. Dźwigał, Warszawa 2020
Ławski Ł., Ochrona granic Polski Ludowej 1945–1948, Warszawa 1974
Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2007 (wyd. 2, 2015)
Musiał F., Stan badań nad dziejami komunistycznego aparatu represji za lata 2000–2013, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2015, nr 1(13)
Osobowe środki pracy operacyjnej – zagadnienia źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2013
Palski Z., Kadry organów Informacji Wojska Polskiego, „Przegląd Historyczny” 1993, t. 84, nr 4
Parus W., Zakres pracy operacyjnej zwiadu WOP na przełomie lat ’80 i ’90 [w:] Służby specjalne w systemie bezpieczeństwa państwa. Praktyczne aspekty bezpieczeństwa. Edukacja dla bezpieczeństwa, red. M. Ilnicki, A. Piotrowski, t. 1, Poznań 2012
Parus W., Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza w strukturach służb specjalnych PRL, „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej” 2013, nr 4
Politycznie obcy!” Żołnierze Wojska Polskiego w zainteresowaniu komunistycznego aparatu represji i propagandy w latach 1944–1956, red. B. Polak, P. Skubisz, Szczecin 2016
Skubisz P., Wojska Pograniczne ZSRS na odcinku z Polską w świetle materiałów wywiadu II Rzeczypospolitej (1921–1939). Struktura i dyslokacja – Działalność wywiadowcza – Regulamin służby, Szczecin 2010
Sobór-Świderska A., Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa 2009
Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014
Tkaczew W., Organa Informacji Wojska Polskiego 1943–1956. Kontrwywiad wojskowy, Warszawa 2007
Wygoda J., Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza jako organ bezpieczeństwa państwa w rozumieniu ustawy lustracyjnej, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2011, nr 1(8–9)
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Grzegorz Goryński, Podpułkownik Czesław Kaczmarz. Model kariery „zasłużonego w utrwalaniu władzy ludowej” na Dolnym Śląsku oficera zwiadu Sudeckiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(17) (2019)
- Grzegorz Goryński, Komandor Henryk Romanek, zastępca dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza do spraw morskich, dowódca Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza, attach wojskowy, lotniczy i morski ambasady PRL w Socjalistycznej Republice Wietnamu. Model kariery oficera ludowej Marynarki Wojennej , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(17) (2019)
- Grzegorz Goryński, Działania służb bezpieczeństwa wobec siostry Orencji (Ireny Imbery) ze Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego w Krakowie , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(14) (2016)
- Grzegorz Goryński, Dyscyplina i praktyka dyscyplinarna w Wojskach Ochrony Pogranicza (1945–1965). Zarys problematyki , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(16) (2018)
- Grzegorz Goryński, Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza widziany oczami jego szefa, płk. Stefana Sobczaka. Ocena zaprezentowana na odprawie kadry kierowniczej tej formacji na początku 1955 r. , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(10) (2012)