Język Polski
English
Operational Control of Large Industrial Plants by the Security Apparatus of the Polish People’s Republic. The Example of the Częstochowa Steelworks during 1950–1990
Mirosław Sikora
https://orcid.org/0000-0002-8623-9228
Bio
(b. 1981), independent historian, employee of the Branch Historical Research Office of the Institute of National Remembrance in Katowice between 2005 and 2022. He deals with economic history and technological modernisation in the context of secret service activities in the 20th century. Author of several monographic books: Black Box. Wywiad jako instrument transferu technologii i wsparcia decyzji ekonomicznych w PRL 1955–1990 [Black Box. Intelligence as an Instrument of Technology Transfer and Economic Decision Support in the People’s Republic of Poland 1955–1990] (2021); Die Waffenschmiede des “Dritten Reiches”. Die Rüstungsindustrie in Oberschlesien während des Zweiten Weltkrieges [The armourers of the “Third Reich”. The arms industry in Upper Silesia during the Second World War] (translated by D. Skrabania, 2014); Niszczyć, by tworzyć. Germanizacja Żywiecczyzny przez narodowosocjalistyczne Niemcy 1939–1944/45 [Destroy to Create. Germanisation of the Żywiec Region by National Socialist Germany 1939–1944/45] (2010)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 20 (2022), pages: 15-81
Publication date: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/arprl222001
PDF (Język Polski)
Abstract
The subject of this article is the protection by the Ministry of the Interior’s Security Service of an industrial facility that was important for the economy of the Polish People’s Republic, namely the Bolesław Bierut Steelworks in Częstochowa. The actions taken by the Security Service against the Steelworks’ staff, the legal basis for these actions and the surveillance methods used are presented. The author’s overview of the Security Service’s activity begins with the Stalinist era and leads the reader through the social revolts of the late 1960s and early 1970s as well as the year 1976 to the turbulent 1980s. Thanks to the documents preserved in the Archive of the Institute of National Remembrance, we can follow the unrest in the workers’ environment, the opposition of its representatives to the authorities of the Polish People’s Republic, and the mutual friction within the triangle of the steelwork’s blue-collar workers, supervisors and administration. Irregularities and ‘threats’ of a political, social (strikes) and economic (especially mismanagement) nature, including economic crime and espionage incidents, were the main areas of the analytical, operational and investigative activities of the communist security and repression apparatus. A reconstruction of the history of the operational control of the HBB Steelworks allows us to draw several general conclusions. These include the conclusion that the Security Service’s tasks in large state-owned workplaces were part of the range of tasks posed to secret services in modern states in general (including democratic ones), which were related to the protection of the economic interests of the state as such. At the same time, the Secret Service was also determined to carry out its political police function, persecuting workers for their views. A surprising conclusion from the author’s statistical measurements is the low rate of reclassification of exploratory cases into investigative cases. The Secret Service was generally unable to gather convincing evidence for the prosecution or the court, so convictions for hostile activities (with the exception of martial law) and for criminal and economic offences were rare.
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka)
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1957–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008
Bortlik-Dźwierzyńska M., Ochrona przemysłu [w:] Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945–1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009
Chumiński J., Strukturalne uwarunkowania nieefektywności gospodarki socjalistycznej [w:] Modernizacja czy pozorna modernizacja. Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. J. Chumiński, Wrocław 2010
Dobrogoszcz S., Zadania SB w zakresie ochrony gospodarki narodowej, Warszawa 1972
Domański H., Klasa robotnicza w tle innych klas, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1998, R. 60, z. 3–4
Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Kraków 2014
Dziuba A., Jeden z frontów walki o Plan Sześcioletni. O działalności Referatów Ochrony Przemysłu w Gliwicach [w:] Władza, polityka i społeczeństwo w Gliwicach w latach 1939–1989, red. B. Tracz, Katowice–Gliwice 2010
Dziuba A., Totalitaryzacja. Polska Partia Robotnicza na scenie politycznej województwa śląskiego (1945–1948), Katowice 2016
Eisler J., Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2020
Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006
Fördős Z., Zrozumieć Feliksa, t. 1–2, Warszawa 2020
Gąsiorski A., Politechnika Częstochowska 1949–2019. Siódme dziesięciolecie, Częstochowa 2019
Górniok O., Przestępstwa gospodarcze (rozdział XXX kodeksu karnego), Warszawa 1981
Grala D.T., Reformy gospodarcze w PRL (1982–1989). Próba uratowania socjalizmu, Warszawa 2005
Huta „Częstochowa” 1886–2002, oprac. K. Franusiak, T. Malarski, J. Bala, I. Mandrysz, Częstochowa 2002
Hutnictwo na ziemiach polskich, red. J. Czermiński, Katowice 1992
Hutnictwo w Polsce na początku XXI wieku, red. E. Rączka, Katowice 2003
Jarosz D., Częstochowa w 1956 roku [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego, t. 4: Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku, red. K. Kersten, Częstochowa 2007
Kaliński J., Gospodarka w PRL, Warszawa 2012
Lebowitz M.A., Beyond Capital. Marx’s Political Economy of the Working Class, London 1992
Lukács G., Historia i świadomość klasowa. Studia o marksistowskiej dialektyce, tłum. i wstęp M.J. Siemek, oprac. K. Ślęczka, Warszawa 2013
Madej K., Bezradność lub represja. Władze wobec przestępczości gospodarczej w PRL (1956–1970), Warszawa 2010
Miroszewski K., „Solidarność” częstochowska [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i Klasztoru Jasnogórskiego, t. 4: Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku, red. K. Kersten, Częstochowa 2007
Miszewski B., Zarys ekonomii politycznej socjalizmu, Warszawa 1984
Modernizacja czy pozorna modernizacja. Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. J. Chumiński, Wrocław 2010
Normatywy Departamentu III oraz Departamentu Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa MSW (1965–1990), wybór dokumentów W. Frazik,
C. Wilanowski, wstęp, red. i oprac. C. Wilanowski, Warszawa 2020 (PDF). Nowakowska-Majcher M., Opozycja w regionie częstochowskim 1981–1989, Częstochowa 2009
Opozycja w PRL 1976–1989, t. 3, red. G. Waligóra et al., Warszawa 2019
Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008
Paczkowski A., Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981 – 22 VII 1983, Warszawa 2006
Pawelec T., Dzieje i nieświadomość. Założenia teoretyczne i praktyka badawcza psychohistorii, Katowice 2004
Piketty T., Ekonomia nierówności, tłum. A. Bilnik, Warszawa 2015
Polska w RWPG, red. W. Trzeciakowski, Wrocław etc. 1986 („Studia Ekonomiczne PAN”, t. 13). Poznański Czerwiec 1956. Wybór dokumentów, wybór i oprac. S. Jankowiak, R. Kościański, E. Makowski, R. Reczek, Poznań 2012
Rotarski W., NSZZ „Solidarność” Region Częstochowa [w:] Solidarność 1980–1989, t. 6: Polska południowa, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010
Rotarski W., Huta im. Bolesława Bieruta w Częstochowie [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 3, red. G. Waligóra et al., Warszawa 2019
Sasanka P., Czerwiec 1976. Geneza – przebieg – konsekwencje, Warszawa 2006
Semkow J., Karola Marksa teoria ekonomiczna. Zarys, Warszawa 1983
Seppmann W., Die verleugnete Klasse. Arbeiterklasse heute, Berlin 2011
Sikora M., „ATOM”. Nukleonika polska z perspektywy SB w 1964 r., „Biuletyn IPN” 2008, nr 4 (87)
Sikora M., Chorzowska Wytwórnia Konstrukcji Stalowych „Konstal” jako przykład ochrony obiektów gospodarki narodowej przez aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej, „Zeszyty Chorzowskie” 2021, t. 21
Sikora M., Kierunki działań operacyjnych Służby Bezpieczeństwa wobec inteligencji technicznej na przykładzie kadry naukowej Politechniki Śląskiej i Politechniki Częstochowskiej, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2007, nr 1 (5)
Sikora M., Służba Bezpieczeństwa MSW a system bankowy PRL w dobie przekształceń gospodarczych drugiej połowy lat osiemdziesiątych XX w. Wstęp do analizy zagadnienia, „Studia Polityczne” 2013, nr 30
Sikora M., Służba Bezpieczeństwa SS jako instrument pomiaru opinii publicznej w III Rzeszy. Wstępne ustalenia z perspektywy prowincji górnośląskiej [w:] Polska pod okupacją 1939–1945, t. 1, Warszawa 2015
Sikora M., Służba Bezpieczeństwa wobec przekształceń ekonomicznych w Polsce 1980–1989. Przyczynek do badań nad ingerencją polskich służb specjalnych w gospodarkę, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 2 (20)
Sitkowski R., Dzieje częstochowskiej dzielnicy. Dziedzictwo historyczne i kulturowe na przestrzeni wieków, t. 1–2, Częstochowa 2018
Sobalski F., Przemysł częstochowski (1882–1914), Częstochowa 2009
„Solidarność”, opozycja i opór społeczny w Regionie Częstochowskim w dokumentach Służby Bezpieczeństwa (1980–1990), wstęp, wybór i oprac. W.P. Wlaźlak, Częstochowa 2012
Stalinizm i rok 1956 na Górnym Śląsku, red. A. Dziurok, B. Linek, K. Tarka, Katowice–Opole– Kraków 2007
Staniszkis J., Postkomunizm. Próba opisu, Gdańsk 2001
Urbanowicz B., Huta w Częstochowie na łamach gazety zakładowej (1951–1989), Częstochowa 2017
W stronę antropologii „bezpieki”. Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej, red. J. Syrnyk, A. Klarman, M. Mazur, E. Kłosek, Wrocław 2014
Wilczynski Josef, Technology in Comecon. Acceleration of Technological Progress through Economic Planning and the Market, London–Basingstoke 1974
Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2006
Wolsza T., Częstochowa w latach 1957–1970 [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego, t. 4: Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku, red. K. Kersten, Częstochowa 2007
Woźniczka Z., Częstochowa w latach siedemdziesiątych [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego, t. 4: Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku, red. K. Kersten, Częstochowa 2007
Wójcik J.W., Wywiad i kontrwywiad gospodarczy, Warszawa 2018
Zawistowski A., Polska Ludowa. Wzrost podporządkowany doktrynie politycznej [w:] Polskie osiągnięcia gospodarcze, red. J. Kaliński, Warszawa 2010
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Mirosław Sikora, Scientific and Technical Intelligence of the Polish People’s Republic and Military Technologies – Selected Issues , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 19 (2021)
- Mirosław Sikora, Kierunek działań operacyjnych Służby Bezpieczeństwa wobec inteligencji technicznej na przykładzie kadry naukowej Politechniki Śląskiej i Politechniki Częstochowskiej , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(5) (2007)
- Mirosław Sikora, Edmund Ryszard Ronowicz (1915–2003), sędzia WSR w Katowicach , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 2(4) (2006)
- Mirosław Sikora, Information support of civilian intelligence for heavy industry and energy of the Polish People's Republic (1970-1990) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: No. 1(17) (2019)
