Język Polski
English
Français (France)
Italiano
Deutsch
Idąc polskim śladem – wojskowa współpraca Polski z ruchem syjonistów-rewizjonistów przed II wojną światową
Polish-Jewish Studies, Nr. 3 (2022), pages: 15-48
Publication date: 2023-04-05
https://doi.org/10.48261/pjs220302
PDF (Język Polski)
Abstract
Kontakty polsko-żydowskie trwają już ponad 1000 lat. Jednym z najciekawszych, a zarazem najmniej znanych epizodów jest współpraca wojskowa przed II wojną światową i w jej trakcie. Polacy, którym udało się wybić na niepodległość w 1918 r., stali się wzorem do naśladowania dla grupy syjonistów skupionych wokoło Włodzimierza Żabotyńskiego – lidera ruchu rewizjonistycznego. Rewizjoniści, których głównym celem było odbudowanie niepodległego państwa żydowskiego na terytorium brytyjskiego Mandatu Palestyny, a dzięki temu stworzenie miejsca do masowej emigracji Żydów z europejskiej diaspory, byli wymarzonymi partnerami dla rządu polskiego. Tożsamy cel – emigracja Żydów z Polski – był wzmacniany wspólnotą ideologiczną opartą na podobnym kanonie wartości. Wspierając się na doświadczeniach polskich sprzed I wojny światowej, rewizjoniści w diasporze powołali masowy ruch młodzieżowy – Betar. Zadanie organizacji, bardzo podobnej do Związku Strzeleckiego, polegało na stworzeniu nowego modelu Żyda oraz przygotowaniu diaspory do wywalczenia i utrzymania własnego państwa. Fundamentem tej pracy było porozumienie z rządem RP, który pozwolił na udział oficerów i żołnierzy polskich w szkoleniu młodych betarczyków. W ramach rozwijającej się współpracy szkoleniowej w 1938 r. do Polski zaczęli przyjeżdżać członkowie Irgunu, zbrojnego ramienia rewizjonistów w Palestynie. Oprócz wsparcia szkoleniowego Polska przekazywała również narzędzia niezbędne do walki o niepodległość – broń i amunicję, która była przemycana do Palestyny. Polska stała się więc naturalnym, a co najważniejsze, pewnym zapleczem dla żydowskich planów niepodległościowych. Potwierdzeniem tego stanu rzeczy był projekt wysunięty przez rewizjonistów w 1939 r. – idea morskiej inwazji na brytyjską Palestynę. Jednak jedynym realnym sposobem walki organizacji żydowskich z potężnym imperium brytyjskim pozostały działania nieregularne, do których przygotowania współpraca ze stroną polską była nieodzowna.
Literaturhinweise
Archiwum Instytutu Żabotyńskiego w Tel Awiwie, Kolekcja Ze’ewa Żabotyńskiego
Archiwum Instytutu Żabotyńskiego w Tel Awiwie, Kolekcja Żydowskiego Związku Wojskowego
Archiwum Instytutu Żabotyńskiego w Tel Awiwie, Kolekcja Prezydium Nowej Organizacji Syjonistycznej w Londynie
Anders W., Bez ostatniego rozdziału, Londyn 1950.
Begin M., Czas białych nocy, Kraków 2006.
Drymmer W., W służbie Polsce, Warszawa 1998.
Eliav Y., Wanted, New York 1984.
Lankin E., The Story of Altalena Commander, Tel Aviv 1954.
Lankin E., To Win the Promised Land. Story of a Freedom Fighter, Walnut Creek 1992.
Sławoj-Składkowski F., Kwiatuszki administracyjne i inne, Łomianki 2001.
Chrust J., Regulamin Bejtaru, Lwów 1939.
Lewandowski J., Terenoznawstwo i kartografia wojskowa. Podręcznik dla organizacji wojskowych i drużyn skautowych, Warszawa 1916.
Podręcznik przysposobienia wojskowego, red. L. Kolbuszewski, Warszawa 1928.
Regulamin działań wojsk lądowych, Warszawa 2008.
Schelles J., Praca kulturalno-wychowawcza w Bejtarze, Lwów 1934.
Śliwiński W.J., Sygnalizacja. Podręcznik dla harcerzy, Warszawa 1921.
Avishai B., The Tragedy of Zionism. How Its Revolutionary Past Haunts Israeli Democracy, New York 2002.
Beller S., Herzl, London 2012.
Bendavid-Val A., The Heavens Are Empty. Discovering the Lost Town of Trochenbrod, New York 2010 [wyd. polskie: Niebiosa są puste, tłum. M. Szubert, Warszawa 2012].
Benken P., Dzieje Żydów w polskich strukturach wojskowych w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich na podstawie „Historii złudzeń…” Klemensa Nussbauma [w:] Relacje polsko-żydowskie w XX wieku. Badania – kontrowersje – perspektywy, red. T. Domański, E. Majcher-Ociesa, Warszawa–Kielce 2021.
Deszczyński M., Mazur W., Na krawędzi ryzyka. Eksport polskiego sprzętu wojskowego w okresie międzywojennym, Warszawa 2004.
Flisiak D., Ideologiczne podstawy organizacji młodzieżowej Betar działającej w II Rzeczypospolitej Polskiej [w:] Endecja wczoraj i jutro. Studia z zakresu myśli nacjonalistycznej XX i XXI, red. K. Kofin, M. Kofin, Łódź 2017.
Flisiak D., Memorandum organizacji Irgun Cwai Leumi dotyczące stworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Przyczynek do badań nad działalnością syjonistów-rewizjonistów w powojennej Polsce, „Studia Żydowskie – Almanach” 2018, nr 7/8.
Flisiak D., Polityczna działalność Włodzimierza Żabotyńskiego do lat dwudziestych XX wieku: ideologiczne podstawy syjonizmu rewizjonistycznego, „Almanach Historyczny” 2017, t. 19.
Frank G., The Deed, New York 1963.
Golany B., Statehood and Zionism. What the Herut-Revisionist Movement Stands for, New York 1958.
Heller D.K., Jabotinsky’s Children. Polish Jews and the Rise of Right-Wing Zionism, Princeton–Oxford 2017.
Hughes M., Britain’s Pacification of Palestine. The British Army, the Colonial State and Arab Revolt, 1936–1939, Cambridge 2019.
Izrael zaczął się w Polsce, reż. J. Grzyb, TVP, Warszawa 2018.
Katz S., Jabu. Biography of Ze’ev Jabotinsky, Jerusalem 1993.
Klugman A., Pomoc Polski dla żydowskiego ruchu narodowego w Palestynie, „Więź” 1997, nr 5 (463).
Kossoy E., Żydowskie podziemie zbrojne w Palestynie i jego polskie powiązania, „Zeszyty Historyczne” 2006, z. 3 (157).
Łazor J., Brama na Bliski Wschód. Polsko-palestyńskie stosunki gospodarcze w okresie międzywojennym, Warszawa 2016.
Łubieński M., Włodzimierz Żabotyński, „Zeszyty Historyczne” 1968, z. 8.
Medoff R., Waxman C.I., The A to Z of Zionism, Toronto–Plymouth 2009.
Nicosia F.R., The Third Reich and the Palestine Question, Austin 1985.
Nussbaum K., Historia złudzeń. Żydzi w Armii Polskiej w ZSRR 1943–45, Warszawa 2015.
Ochman J., Polski rodowód „wojowniczości” syjonizmu, „Res Politicae” 2015, t. 7.
Przybylak M., Imperium włoskie po II wojnie światowej według Mussoliniego, „Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej” 2015, nr 3 (15).
Przybylak M., Polsko-żydowska współpraca w przygotowaniu działań nieregularnych przed rokiem 1939 [w:] Działania nieregularne w dziejach wojskowości polskiej, red. R. Parafianowicz, Warszawa 2018.
Regan B., The Balfour Declaration. Empire, the Mandate and Resistance in Palestine, London–New York 2018.
Reinharz J., Shavit Y., The Road to September 1939. Polish Jews, Zionists, and the Yishuv on the Eve of World War II, Boston 2018.
Schechtman J., Fighter and Prophet. The Vladimir Jabotinsky Story, t 3: The Last Years, New York 1961.
Shavit Y., Jabotinsky and the Revisionist Movement 1925–1948, Tel Aviv 2005.
Shindler C., Israel, Likud and the Zionist Dream. Power, Politics and Ideology from Begin to Netanyahu, London–New York 1995.
Shindler C., Ploughshares Into Swords? Israelis and Jews in the Shadow of the Intifada, London–New York 1991.
Shindler C., The Land Beyond Promise. Israel, Likud and the Zionist Dream, London 1995.
Shindler C., The Rise of the Israeli Right. From Odessa to Hebron, New York 2015.
Shindler C., The Triumph of Military Zionism, London–New York 2006.
Smoliński J., Sprawa dezercji Żydów z Armii Polskiej na Wschodzie w latach 1942–1944 [w:] Żydzi i Wojsko Polskie w XIX i XX wieku, red. T. Domański, E. Majcher-Ociesa, Warszawa 2020.
Sołtysik A., Uwagi na temat koncepcji politycznych Bejtaru, „Studia Żydowskie” 2016, nr 6 (6).
Sroka Ł., Sroka M., Polskie korzenie Izraela, Kraków 2015.
Staending T., Zarys nauki o państwie, Lwów 1933.
Trębacz Z., Nie tylko Palestyna. Polskie plany emigracyjne wobec Żydów 1935–1939, Warszawa 2018.
Wagner S.B., Statecraft by Stealth. Secret Intelligence and British Rule in Palestine, London 2019.
Wańkowicz M., Ziemia za wiele obiecana, Warszawa 2011.
Weinbaum L., A Marriage of Convenience. The New Zionist Organization and the Polish Government 1936–1939, New York 1993.
Wyrobek Z., Harcerz w polu. Ćwiczenia w terenie, Lwów 1926.
Żabotyński W., Nowa Organizacja Syjonistyczna, Kraków 1935.
Żabotyński W., War and Jew, New York 1942.
The Irgun Abroad, http://www.etzel.org.il/english/ac16.htm
Zychowicz P., Żydowscy komandosi z II RP, https://dorzeczy.pl/55236/1/zydowscy-komandosi-z-ii-rp.html
