Język Polski
English
Français (France)
Italiano
Deutsch
Zeznanie Elżbiety Kowner vel Wandy Bieńkowskiej w sprawie działalności Emilii Dyny i Elżbiety Gajewskiej – źródło do dziejów Polaków ratujących Żydów
Polish-Jewish Studies, Nr 3 (2022), strony: 378-399
Data publikacji: 2023-04-05
https://doi.org/10.48261/pjs220313
PDF
Abstrakt
Opracowanie, które powstało na podstawie zeznania złożonego 26 września 1945 r. w Katowicach przez Elżbietę Kowner, zawiera opublikowany dokument i komentarz do niego. Zeznanie było składane w Miejskim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach, docelowo – dla Prokuratury Sądu Okręgowego w Warszawie, prowadzącej w 1945 r. śledztwo przeciwko Emilii Dynie, na podstawie dekretu z 31 sierpnia 1944 r. oskarżanej przez władze komunistyczne o współpracę z Niemcami. Dochodzenie zakończyło się umorzeniem sprawy. Zeznanie Elżbiety Kowner wprowadza w świat osoby ukrywanej, w tym wypadku – zasymilowanej Żydówki. Autorka szczegółowo opisuje warunki, w których żyła: od momentu wyprowadzenia przez Emilię Dynę z getta warszawskiego, przez tułaczkę po miejscowościach w dystrykcie krakowskim (Krakowie i okolicach), po ukrywanie się u różnych osób. Elżbieta Kowner poświęca wiele miejsca na omówienie relacji towarzyskich, panujących w domu Emilii Dyny i Elżbiety Gajewskiej – urzędniczek Kripo, pracujących i mieszkających razem w Mińsku Mazowieckim. Była ważnym lokatorem w ich domu, w dodatku wtajemniczonym w wiele bieżących spraw okupacyjnych. Miała możność przyglądać się ich zaangażowaniu w działalność podziemia, a także sposobność do obserwowania pomocy innym Żydom – za sprawą spotkań obu kobiet z Marianem Gołajewskim, uciekinierem z Auschwitz, a także za sprawą rozmów toczonych o ich udziale w pracach pomocowych.
Słowa kluczowe
ratujący • Sprawiedliwi wśród Narodów Świata • relacje Żydów • pomoc Żydom Rescuers • Righteous among the Nations • Jews’ accounts • helping Jews • Aid to Jews
Bibliografia
Biernacki S., Okupant a polski ruch oporu. Władze hitlerowskie w walce z ruchem oporu w dystrykcie warszawskim 1939–1944, Warszawa 1989.
Bujan L., Zaopatrywanie w broń Gwardii Ludowej [w:] Z lat wojny, okupacji i odbudowy, red. M. Anusiewicz, L. Grot, t. 6, Warszawa 1973.
Dąbrowski S., W trójkącie Mińsk–Siedlce–Dęblin [w:] Czas wielkiej próby. Wspomnienia bojowników o Ojczyznę Ludową 1939–1945, red. M. Borkiewicz, Warszawa 1969.
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. 1944, nr 4, poz. 16).
Dymek B., Gwardia Ludowa i Armia Ludowa Okręgu Warszawa Prawa-Podmiejska [w:] Warszawa Prawa-Podmiejska 1942–1944. Z walk PPR, GL-AL, red. B. Dymek, Warszawa 1973.
Fularski M., Przysposobienie wojskowe w Polsce, Warszawa 1929.
Kazimierski J., PPR, GL-AL w dzielnicy Mińsk Mazowiecki (1942–1944) [w:] Warszawa Prawa-Podmiejska 1942–1944. Z walk PPR, GL-AL, red. B. Dymek, Warszawa 1973.
Komar M., Władysław Bartoszewski. Środowisko naturalne. Korzenie, Warszawa 2010.
Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, red. A. Kopciowski, S. Krakowski, D. Libionka, t. 1, Kraków 2009.
Kuligowski J., Życie polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturalne powiatu mińskomazowieckiego w latach 1918–1939, Mińsk Mazowiecki 2013.
Kuźniarski W., Stelmaszczyk A., Laskowski S., Dzielnica Mińsk Mazowiecki w walce [w:] Warszawa Prawa-Podmiejska 1942–1944. Z walk PPR, GL-AL, red. B. Dymek, Warszawa 1973.
Lissowski M., Zenon Juliusz Lissowski we wspomnieniach syna – Mirosława Lissowskiego, „Rocznik Mińskomazowiecki” 2014, t. 22.
Młynarczyk J.A., Piątkowski S., Cena poświęcenia. Zbrodnie na Polakach za pomoc udzielaną Żydom w rejonie Ciepielowa, Kraków 2007.
Mówiński F., Szumcie wierzby, Warszawa 1972.
Musiał B., Kto dopomoże Żydowi…, Poznań 2019.
Orliński J., Budowa dróg w powiecie mińskim w latach trzydziestych, „Rocznik Mińskomazowiecki” 2005, z. 13.
Permanent International Association of Road Congress. Sixth International Road Congress. Washington, D.C, 1930, Washington 1931.
Polacy–Żydzi 1939–1945, oprac. S. Wroński, M. Zwolakowa, Warszawa 1971.
Rada Pomocy Żydom w Polsce („Żegota”). Wspomnienia centralnych i terenowych RPŻ, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1968, nr 65–66.
Sitkiewicz D., Dyna Emilia [w:] Słownik biograficzny Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza, red. E. Piłatowicz, K. Maksymiuk, H. Świeszczakowska, t. 5, Siedlce 2020.
Sitkiewicz D., Wobec dwóch wrogów. Raporty kontrwywiadowcze obwodu „Jamnik” – „Kamień” Armii Krajowej kwiecień–lipiec 1944 r., „Rocznik Mińskomazowiecki” 2014, t. 22.
Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata w powiecie mińskim, „Mińskie Zeszyty Muzealne” 2013, z. 2.
Uchwała Krajowej Rady Narodowej z dnia 11 lipca 1946 r. (Monitor Polski 1947, nr 34, poz. 286).
Ważniewski W., Na przedpolach stolicy 1939–1945, Warszawa 1974.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Polish-Jewish Studies
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Inne teksty tego samego autora
- Damian Sitkiewicz , Żydzi w powiecie mińskim w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944. Stan badań, postulaty badawcze, źródła , Polish-Jewish Studies: Nr 2 (2021)
