Pokaż  Nr 22 (2024)

Nr 22 (2024)

ISSN:
1733-6996

eISSN:
2957-1707
Dział: Artykuły i studia: Varia

Resortowy homo sovieticus w świetle obchodów 10 rocznicy PRL

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 22 (2024), strony: 375-403

Data publikacji: 2025-02-04

https://doi.org/10.48261/arprl242212

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest procesom upamiętnień funkcjonariuszy resortu bezpieczeństwa w pierwszej dekadzie powojennej – od powstania Resortu Bezpieczeństwa Publicznego w 1944 r. do obchodów 10 rocznicy PRL. Rozważania poświęcone są odpowiedzi na pytanie o to, do jakiego stopnia można mówić o aparacie bezpieczeństwa jako instytucji polityki pamięci historycznej, do kogo skierowane były działania upamiętniające funkcjonariuszy resortu, jakie formy przybierały przed przełomem 1956 r. oraz w jakim zakresie pracownicy resortu mieścili się w ramach kategorii Nowego Człowieka lub homo sovieticusa.


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr).

Assmann A., Między historią a pamięcią. Antologia, Warszawa 2013.

Bäcker R., Totalitaryzm w Polsce lat 1948–1956, „Czasy Nowożytne” 1999, t. 6.

Besançon A., Anatomia widma. Ekonomia polityczna realnego socjalizmu, tłum. W. Dłuski, Warszawa 1991.

Besançon A., Przekleństwo wieku. O komunizmie, narodowym socjalizmie i jedyności Zagłady, tłum. J. Guze, Warszawa 2000.

Baszkiewicz J., „Nowy człowiek” [w:] J. Baszkiewicz, Państwo. Rewolucja. Kultura polityczna, Poznań 2009.

Baszkiewicz J., Nowy człowiek, nowy naród, nowy świat. Mitologia i rzeczywistość rewolucji francuskiej, Warszawa 1993.

Bendyk E., Kultura zbożowa [w:] Reforma kulturowa. 2020 – 2030 – 2040. Sukces wymaga zmian, red. J. Żakowski, Warszawa 2014.

Bertram Ł., Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956, Warszawa 2022.

Breczko J., Totalitaryzm a granice plastyczności człowieka, „Sofia” 2010, nr 10.

Chwedoruk R., Polityka historyczna, Warszawa 2018.

Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.

Dubel L., Koncepcja totalitaryzmu w ujęciu Aleksandra Hertza,„Studia Iuridica Lublinensia” 2016, t. 25, z. 3.

Erll A., Kultura pamięci. Wprowadzenie, tłum. A. Teperek, Warszawa 2018.

Grzybowski R., Idea wychowania nowego człowieka (homo sovieticus) i jej odzwierciedlenie w założeniach programowych Wszechzwiązkowej Organizacji Pionierskiej, „Polska Myśl Pedagogiczna” 2018, nr 4.

Gwiżdż M., Aleksandra Zinowiewa koncepcja istoty homo sovieticus. Wymiar psychologiczno-antropologiczny [w:] Kultura rosyjska w ojczyźnie i diasporze. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Lucjanowi Suchankowi, t. 2, red. K. Duda, Kraków 2008.

Heller M., Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki, Paryż 1988.

Kania E., Homo sovieticus: „jednowymiarowy klient komunizmu” czy „fenomen o wielu twarzach”, „Przegląd Politologiczny” 2012, nr 3.

Klementowski R., Anno Fordi ’91, „Czas Fantastyki” 2006, nr 3.

Klementowski R., „Długie ręce służb”. Organa bezpieczeństwa jako aktor pamięci [w:] Od rewolucji do pierestrojki. Transformacje Wschodniej Europy w ostatnim stuleciu, red. M. Gibiec, G. Hryciuk, M. Ruchniewicz, Łomianki 2022.

Klementowski R., Donos jako gatunek. Zarys problematyki [w:] Antropologia donosu, red. J. Syrnyk, R. Klementowski, Wrocław 2017.

Klementowski R., „Duch Czeki”. Prolegomena do dziejów polskiej bezpieki [w:] Dni, które wstrząsnęły światem? Rewolucje w imperium rosyjskim w 1917 r., red. P. Cichoracki, R. Klementowski, M. Ruchniewicz, Wrocław–Warszawa 2019.

Klementowski R., Funkcjonariusze służb specjalnych jako „wspólnota praktyków” [w:] Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii władzy i antropologii organizacji, red. R. Klementowski, K. Mikołajczak, J. Syrnyk, Warszawa–Wrocław 2020.

Klementowski R., Habitus ubeka. Kształtowanie wyobrażenia funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa o sobie i instytucji, w której pracowali [w:] Propaganda w PRL i NRD. Tematy, instytucje, kampanie, red. E. Matkowska, R. Klementowski, J. Syrnyk, Wrocław–Warszawa 2019.

Klementowski R., Polityka pamięci historycznej jako droga do utopii [w:] Utopia a edukacja, t. 4: Dysonanse, kontrasty i harmonie wyobrażeń świata możliwego, red. R. Włodarczyk, Wrocław 2020.

Klementowski R., Psy rewolucji – od „Państwa” Platona do „Equilibrium” Kurta Wimmera [w:] W stronę antropologii bezpieki. Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej, red. J. Syrnyk, A. Klarman, M. Mazur, E. Kłosek, Wrocław 2014.

Klementowski R., „…szli wszędzie, dokąd ich partia posłała…” – „Odzyskiwanie” Ziem Zachodnich w kontekście polityki pamięci historycznej władz po 1945 roku [w:]„Ziemie odzyskane”. W poszukiwaniu nowych narracji, red. E. Kledzik, M. Michalski, M. Praczyk, Poznań 2018.

Klementowski R., Wyniesieni na… „ubeliski”. Refleksje nad miejscami pamięci „utrwalaczy władzy ludowej”, „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej” 2016, nr 1 (24).

Kotkiewicz A., Psychoanaliza w służbie komunistycznej utopii. O radzieckim projekcie antropologicznym [w:] Nowy człowiek. Wizje, projekty, języki, red. S. Jasionowicz, Kraków 2017.

Kowalczyk S., Zarys filozofii człowieka, Sandomierz 2002.

Krąpiec A.M., Człowiek i prawo naturalne, Lublin 2009.

Le Bon G., Psychologia tłumu, tłum. B. Kaprocki, Warszawa 1997.

Lewandowski W., Nowy człowiek, zamaskowany niszczyciel. Wizja zagłady dystopijnego państwa w powieści graficznej „V jak Vendetta” Alana Moore’a i Davida Lloyda, „Creatio Fantastica” 2015, nr 3.

Malczewska-Pawelec D., Pawelec T., Rewolucja w pamięci historycznej. Porównawcze studia nad praktykami manipulacji zbiorową pamięcią Polaków w czasach stalinowskich, Kraków 2011.

Mazur M., O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.

Mażewski L., Posttotalitarny autorytaryzm PRL 1956–1989, Warszawa – Bielsko-Biała 2010.

Michalski P., Homo novus vs Homo vetus w „Utopii” Tomasza Morusa [w:] Nowy człowiek. Wizje, projekty, języki, red. S. Jasionowicz, Kraków 2017.

Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, Warszawa 2014.

Nierodka P., Józef Tischner w sporze o społeczną naturę człowieka. Homo sovieticus a homo solidaritus, „Studia Philosophiae Christianae” 2012, nr 4.

Nijakowski L., Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny, Warszawa 2008.

Ortega y Gasset J., Bunt mas, tłum. P. Niklewicz, Warszawa 1997.

Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów, red. A. Szpociński, Warszawa 2009.

Przeszłość w dyskursie publicznym, red. A. Szpociński, Warszawa 2013.

Siewierska-Chmaj A., Mity w polityce. Funkcje i mechanizmy aktualizacji, Warszawa 2016.

Skrzydło W., Z problematyki zmian w ustroju Polski Ludowej [w:] PRL, czyli Polska w drugiej połowie XX wieku, red. E. Maj, Lublin 2013.

Slotta Ch., Homo Sovieticus, „Zeszyty Naukowe GFPS e.V.” 2015, nr 3.

Sobijanek-Ziętek K., Raj zbudowany na ziemi, czyli koniec utopii i początek antyutopii. Totalitarny paradoks w antyutopii rosyjskiej (Jewgenij Zamiatin, Władymir Wojnowicz, Władymir Sorokin), „Przegląd Wschodni” 2014, t. 14, z. 1 (49).

Strutyński M., Nowy człowiek na nowe czasy. Utopijne wizje kreacji nowego człowieka,„Horyzonty Polityki” 2012, nr 3 (4).

Suchanek L., Homo sovieticus. Świetlana przyszłość. Gnijący Zachód. Pisarstwo Aleksandra Zinowiewa, Kraków 1999.

Sztama P., Inteligenci w bezpiece. Brystygier, Humer, Różański, Warszawa 2017.

Talmon J.L., Źródła demokracji totalitarnej, tłum. A. Ehrlich, Kraków 2015.

Terlecki R., Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Kraków 2009.

Tischner J., Homo sovieticus – pomiędzy Wawelem a Jasną Górą, „Tygodnik Powszechny” 1990, nr 25.

Traba R., Przeszłość w teraźniejszości. Polskie spory o historię na początku XXI wieku, Poznań 2009.

Urząd Bezpieczeństwa na Dolnym Śląsku 1945–1956. Z badań nad organizacją i działalnością aparatu bezpieczeństwa, red. R. Klementowski, K. Szwagrzyk, Wrocław 2012.

Walicki A., Zniewolony umysł po latach, Warszawa 1993.

Wielomski A., Istota totalitaryzmu. Wokół teorii Zbigniewa Brzezińskiego i Carla Friedricha, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2021, t. 43, nr 2.

Zinowiew A., Homo sovieticus, tłum. S. Deja, Warszawa 1987.

Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

                            Pokaż  Nr 22 (2024)

Nr 22 (2024)

ISSN:
1733-6996
eISSN:
2957-1707

Data publikacji:
2024-12-27

Dział: Artykuły i studia: Varia