Język Polski
English
Koegzystencja – nadzór – rywalizacja. Aparat bezpieczeństwa wobec kadr zarządzających gospodarką w pierwszych trzech dekadach Polski Ludowej
Robert Klementowski
https://orcid.org/0000-0002-0354-8296
Uniwersytet Wrocławski
BiogramRobert Klementowski (ur. 1971) – profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, historyk, antropolog, literaturoznawca. W ramach zainteresowań badawczych zajmuje się dziejami utopii, atomistyki, służb specjalnych, pamięci zbiorowej. Autor i redaktor wielu publikacji, w tym m.in.: Modelowe boksowanie ze światem. Polska literatura fantastyczna przełomu lat 70. i 80. (2003), W cieniu sudeckiego uranu. Kopalnictwo uranu w Polsce 1948–1973 (2010), Zgorzelecka bezpieka 1945–1990 (2014), Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii organizacji i antropologii władzy (2020).
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 21 (2023), strony: 225-254
Data publikacji: 2024-01-10
https://doi.org/10.48261/arprl232108
PDF
Abstrakt
Tematem artykułu są relacje między funkcjonariuszami cywilnych służb specjalnych a kadrami zarządzającymi podmiotami gospodarczymi w trzech pierwszych dekadach PRL. Omawiając zadania aparatu bezpieczeństwa realizowane w przedsiębiorstwach i różnych instytucjach zajmujących się obsługą gospodarki, autor ukazuje kontekst tytułowych relacji – przekształcenia systemowe w Polsce po II wojnie światowej: kształtowanie się ustroju totalitarnego i fiasko tego projektu, a następnie budowanie zrębów systemu autorytarnego ze wszelkimi tego konsekwencjami dla funkcjonowania osób związanych zarówno z gospodarką, jak i służbami specjalnymi.
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr).
Bäcker R., Totalitaryzm w Polsce lat 1948–1956, „Czasy Nowożytne” 1999, t. 6.
Bałtowski M., Gospodarka socjalistyczna w Polsce, Warszawa 2009.
Bankowicz M., Autorytaryzm i totalitaryzm – analiza porównawcza [w:] Totalitaryzmy XX wieku, red. W. Kozub-Ciembroniewicz, H. Kowalska-Stus, B. Szlachta, M. Kiwior-Filo, Kraków 2010.
Besançon A., Anatomia widma. Ekonomia polityczna realnego socjalizmu, Warszawa 1991.
Bosiacki A., Podstawowe instytucje systemu prawa państw totalitarnych. Zarys typologii, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2011, t. 87, nr 3368.
Djilas M., Nowa klasa wyzyskiwaczy, Paryż 1957 („Biblioteka »Kultury«”, t. 27).
Dubel L., Koncepcja totalitaryzmu w ujęciu Aleksandra Hertza, „Studia Iuridica Lublinensia” 2016, t. 25, z. 3.
Fraenkel E., The Dual State. A Contribution to the Theory of Dictatorship, New York 1941.
Friedrich C.J., Brzeziński Z.K., Totalitarian Dictatorship and Autocracy, Cambridge, MA, 1956.
Kersten K., O użyteczności konceptu totalitaryzmu w badaniach historii PRL [w:] Czy PRL była państwem totalitarnym? Stenogram konwersatorium z dn. 19 XII 1990 r., red. A. Paczkowski, Warszawa 1991.
Klementowski R., Działalność organów bezpieczeństwa na Dolnym Śląsku w zakresie zabezpieczania gospodarki w latach 1945–1956 [w:] Urząd Bezpieczeństwa na Dolnym Śląsku 1945–1956. Z badań nad organizacją i działalnością aparatu bezpieczeństwa, red. R. Klementowski, K. Szwagrzyk, Wrocław 2012.
Kochanowski J., Tylnymi drzwiami. „Czarny rynek” w Polsce 1944–1989, Warszawa 2010.
Koryś P., Tymiński M., Patologie życia gospodarczego w postkomunistycznej Polsce: dziedzictwo komunizmu? [w:] Między zacofaniem a modernizacją. Społeczno-gospodarcze problemy ziem polskich na przestrzeni wieków, red. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2009.
Krawczyk R., Wielka przemiana. Upadek i odrodzenie polskiej gospodarki, Warszawa 1990.
Linz J.J., Totalitaryzm i autorytaryzm [w:] Władza i społeczeństwo. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, wybór i oprac. J. Szczupaczyński, Warszawa 1995.
Mażewski L., Posttotalitarny autorytaryzm PRL 1956–1989, Warszawa – Bielsko-Biała 2010.
Modernizacja czy pozorna modernizacja. Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. J. Chumiński, Wrocław 2010.
Narojek W., Perspektywy pluralizmu w upaństwowionym społeczeństwie, Warszawa 1994.
Neumann F., Behemoth, New York 1942.
Skrzydło W., Z problematyki zmian w ustroju Polski Ludowej [w:] PRL, czyli Polska w drugiej połowie XX wieku, Lublin 2013.
Sobczak M., Przesłanki społeczno-polityczne i ekonomiczne sprzyjające powstaniu i trwaniu PRL [w:] Gospodarka i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944–1989), red. E. Kościk, T. Głowiński, Wrocław 2007.
Talmon J.L., Źródła demokracji totalitarnej, Kraków 2015.
Wicenty D., Zgniłe jabłka, zepsute skrzynki i złe powietrze. Dysfunkcje w Służbie Bezpieczeństwa w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, Gdańsk–Warszawa 2018.
Wielomski A., Istota totalitaryzmu. Wokół teorii Zbigniewa Brzezińskiego i Carla Friedricha, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2021, t. 43, nr 2.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Robert Klementowski, Wydział IX Departamentu IV MBP/Wydział IX „K” WUBP we Wrocławiu z siedzibą w Kowarach (struktura, działalność, obsada personalna) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 2(4) (2006)
- Robert Klementowski, Daniel Czerwiński, Aparat bezpieczeństwa w województwie gdańskim w latach 1945–1956. Struktura – kadry – główne kierunki działalności, Gdańsk 2016 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(13) (2015)
