Kwestia likwidacji Biura do Walki z Przestępstwami Gospodarczymi Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej w okresie 1989–1990
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 20 (2022), strony: 582-620
Data publikacji: 2023-03-29
Abstrakt
Celem artykułu jest opisanie najbardziej dyskusyjnego elementu strukturalnych przekształceń Milicji Obywatelskiej i sformowania Policji, tj. likwidacji pionu do walki z przestępstwami gospodarczymi. W dyskursie publicznym jest to emblematyczny przykład słabości państwa w ściganiu aferowej przestępczości gospodarczej i nieuczciwego bogacenia się w okresie zmian ustrojowo-ekonomicznych. W tekście kompleksowo opisano tę transformację – począwszy od utworzenia w sierpniu 1989 r. ulokowanego w strukturach Służby Bezpieczeństwa Departamentu Ochrony Gospodarki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, który miał odgrywać pierwszoplanową rolę w sprawach gospodarczych. Z kolei w okresie październik 1989 – luty 1990 r. w MSW i Komendzie Głównej MO zaplanowano integrację Biura do Walki z PG i Biura Kryminalnego KGMO, uzgodniono ją i formalnie jej dokonano, czego efektem było powołanie Departamentu Kryminalnego MSW. Faktycznie jednak do połączenia nie doszło, a oba piony funkcjonowały odrębnie do końca istnienia MO. Scalono je w trakcie powoływania Policji w połowie 1990 r. – sformowano wówczas Biuro Operacyjno-Rozpoznawcze Komendy Głównej Policji oraz wydziały operacyjno-rozpoznawcze w komendach wojewódzkich. Jest bezsporne, że w czasie tworzenia Policji zniesiono organizacyjne wyodrębnienie pionu PG. W artykule przytoczono szeroką dyskusję naukową i polityczną w tym zakresie.
Słowa kluczowe
przestępczość gospodarcza • Milicja Obywatelska • Policja economic crime • Citizens’ Militia • Police
Bibliografia
Archiwum Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (AABW)
Archiwum Akt Nowych (AAN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach (AIPN Ki)
Archiwum Rady Ministrów (ARM)
Archiwum Sejmu (AS)
Archiwum Sądu Najwyższego (ASN) – akta Trybunału Stanu (TS)
Biblioteka Sejmowa (BS)
Główne Archiwum Policji (GAP)
Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović, R. Leśkiewicz, Warszawa 2013
Normatywy Departamentu III oraz Departamentu Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa MSW (1956–1990), wybór dokumentów W. Frazik, C. Wilanowski, wstęp, red. i oprac. C. Wilanowski, Warszawa 2020
Służba Bezpieczeństwa wobec przemian politycznych w latach 1988–1990. Region łódzki, wstęp, wybór i oprac. S. Pilarski, Warszawa–Łódź 2009
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 2: Czerwiec–grudzień 1989, wybór, wstęp i oprac. A. Dudek, Warszawa 2010
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (DzU 1990, nr 30, poz. 179)
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (DzU 1990, nr 30, poz. 180)
Nieautoryzowane rozmowy telefoniczne z Wacławem Skoczylasem (osobiste spotkanie uniemożliwiła pandemia Covid-19), 26 II 2021 r., 4 V 2021 r., 8 V 2021 r.
Rozmowa ze Zdzisławem Czarneckim, 6 V 2021 r.
Rozmowa z Romanem Hulą, 5 V 2021 r.
Rozmowa z Adamem Rapackim, 24 II 2021 r.
Rozmowa z Bogusławem Strzeleckim, 7 V 2021 r.
Rozmowa z niewymienionym z imienia i nazwiska funkcjonariuszem byłego Biura Kryminalnego Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej, 17 II 2021 r.
Bereś W., Burnetko K., Gliniarz z „Tygodnika”. Rozmowy z byłym ministrem spraw wewnętrznych Krzysztofem Kozłowskim, Warszawa 1991
Byłem człowiekiem Kiszczaka. Generał Marek Ochocki w rozmowie z Krzysztofem Spychalskim, Łódź 1992
Chlasta G., Czterech. Brochwicz, Miodowicz, Niemczyk, Sienkiewicz, Warszawa 2014
Historia z konsekwencjami, rozmawiają Krzysztof Kozłowski i Michał Komar, Warszawa 2009
Hula R., Glina, Gdynia 2013
Jarczewski W., Transformacja ustrojowa, pryzmat wspomnień i refleksji funkcjonariusza Milicji/Policji [w:] 100-lecie polskiej Policji. Historia i współczesność, red. J. Gmitruk, Z. Judycki, T. Skoczek, Warszawa 2019
Kozłowski K., Policja lat przełomu (1989–1990) [w:] Policja w Polsce. Stan obecny i perspektywy, t. 1, red. A. Szymaniak, W. Ciepiela, Poznań 2007
Kurski J., Semka P., Lewy czerwcowy. Mówią: Kaczyński, Macierewicz, Parys, Glapiński, Kostrzewa-Zorbas, Warszawa [1992]
Lamparski L., Policja bez tajemnic, Warszawa 1993
[Olczyk E.], Zabawki, ubecy, GROM i gwarancja spokoju, „Rzeczpospolita. Plus Minus”, 11–12 VIII 2018
„Początek całkowitej reformy państwa”. Z Andrzejem Zalewskim, wiceministrem spraw wewnętrznych w rządzie Jana Olszewskiego, rozmawia Piotr Woyciechowski [w:] W. Bagieński, S. Cenckiewicz, P. Woyciechowski, Konfidenci, Warszawa 2015
Polska bez mafii… Z Markiem Biernackim rozmawia Marcin Trzciński, Warszawa 2002
Przebudowa Policji. Rozmowa z płk. Bogusławem Strzeleckim – zastępcą komendanta głównego Policji, „Gazeta Policyjna” 1990, nr 7
Raduchowski-Brochwicz W., UOP – początek, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, 6 IV 2010, wydanie specjalne: 20-lecie UOP/ABW
Sitek-Wasiak E., Niepokorny. Rozmowy z generałem Adamem Rapackim, Warszawa 2015
„Spec-służba” na bosaka. Rozmowa z szefem Oddziału KGP do spraw Przestępczości Aferowej nadkom. Tadeuszem Paciorkiem, „Gazeta Policyjna” 1991, nr 22
Szeryf z Wiejskiej. Z Januszem Piechocińskim, posłem PSL, przewodniczącym sejmowej komisji nadzwyczajnej „do spraw przeciwdziałania aferom”, rozmawia Zdzisław Zaryczny, „Prawo i Życie” 1993, nr 20
Trudne początki. Z nadinsp. w st. spocz. Leszkiem Lamparskim, pierwszym Komendantem Głównym Policji po 1989 roku, rozmawia Piotr Maciejczak, „Kwartalnik Policyjny” 2009, nr 2
Widacki J., Czego nie powiedział generał Kiszczak. Z Janem Widackim rozmawia Wojciech Wróblewski, Warszawa 1992
Pismo naczelnika Wydziału do Spraw Parlamentarnych Gabinetu Komendanta Głównego Policji KGP Gip-1139/871/20/KR do Piotra Borysiuka z 4 marca 2020 r. stanowiące odpowiedź na wniosek o udostępnienie informacji publicznej (w zbiorach autora)
Bagieński W., Gontarczyk P., Afera „Żelazo” w dokumentach MSW i PZPR, Warszawa 2012
Borysiuk P., Co jest w tych piwnicach… Podział zasobu archiwalnego i ewidencyjnego komunistycznego resortu spraw wewnętrznych w okresie 1989–1992
Rozpoznanie zagadnienia (Część II),„Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2021, t. 19
Borysiuk P., Problem połączenia Biura Dochodzeniowo-Śledczego Komendy Głównej MO z Biurem Śledczym MSW w okresie transformacji resortu spraw wewnętrznych w latach 1989–1990,„Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2022, nr 20
Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Kraków 2004
Frazik W., Struktury organizacyjne Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1956–1990 [w:] Strażnicy sowieckiego imperium. Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa w Małopolsce 1945–1990, red. F. Musiał, M. Wenklar, Kraków 2009
Galij-Skarbińska S., Model reformy polskich służb specjalnych na tle innych krajów postkomunistycznych – rozważania teoretyczne, „Fides, Ratio et Patria. Studia toruńskie” 2016, nr 5
Galij-Skarbińska S., Model zmiany cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990. Powstanie Urzędu Ochrony Państwa, Toruń 2019
Galij-Skarbińska S., The Transformation of Civil Secret Service in Poland in 1989–1990, Toruń 2016
Galij-Skarbińska S., Zmiany w strukturze resortu spraw wewnętrznych w drugiej połowie 1989 r. Referat gen. Czesława Kiszczaka – wrzesień 1989 r., „Fides, Ratio et Patria. Studia toruńskie” 2018, nr 9
Kołecki H., Policyjno-kryminalistyczna problematyka współczesnej przestępczości ekonomiczno-finansowej w Polsce, Poznań 1992
Kopka S., Niebieski związek, Warszawa 2005
Kopka S., Spełnione marzenie, Warszawa 2015
Kozłowski T., Koniec imperium MSW. Transformacja organów bezpieczeństwa państwa 1989–1990, Warszawa 2019
Leśkiewicz R., Formalnoprawne aspekty powstania Urzędu Ochrony Państwa [w:] Urząd Ochrony Państwa 1990–2002. 25 lat UOP ABW, 6 kwietnia 2015, red. Z. Nawrocki et al., Warszawa 2015
Leśkiewicz R., Od Służby Bezpieczeństwa do Urzędu Ochrony Państwa, „Dzieje Najnowsze” 2016, nr 1
Leśkiewicz R., Ustalenia w tle. Przeobrażenia aparatu bezpieczeństwa w służby specjalne państwa demokratycznego (1988–1990) [w:] Między PRL a III RP (1989–1990). Legalizm czy kontynuacja?, red. P. Pleskot, Warszawa 2020
Madej K., Bezradność lub represja. Władze wobec przestępczości gospodarczej w PRL (1956–1970), Warszawa 2010
Madej K., Milicja Obywatelska wobec przestępczości gospodarczej (1956–1970). Ewolucja struktur i jej uwarunkowania, „Przegląd Historyczny” 2007, t. 98, z. 1
Majer P., Geneza związków zawodowych funkcjonariuszy i pracowników Policji [w:] 95 lat służb policyjnych w Polsce, red. E. Ura, S. Pieprzny, Rzeszów 2015
Majer P., Między koniecznością a możliwościami – przekształcenia w resorcie spraw wewnętrznych w okresie transformacji ustrojowej w Polsce; aspekty organizacyjno-prawne, „Zeszyty Prawnicze” 2011, t. 11, nr 3
Majer P., Milicja Obywatelska i Policja w latach 1944–1994. Geneza i podstawowe przeobrażenia, „Przegląd Policyjny” 1994, nr 4
Majer P., Milicja Obywatelska w systemie organów władzy PRL (zarys problematyki i źródła), Toruń 2003
Majer P., Resort spraw wewnętrznych w okresie transformacji ustrojowej w Polsce
(aspekty organizacyjno-prawne), „Echa Przeszłości” 2009, t. 10
Majer P., Ustawy polskiej Policji (1791–2011). Źródła z komentarzem, wyd. 2, Szczytno 2013
Misiuk A., Geneza i rozwój służb policyjnych zajmujących się zwalczaniem przestępczości gospodarczej w Polsce [w:] Przeciwdziałanie patologiom na rynkach finansowych. Od edukacji ekonomicznej po prawnokarne środki oddziaływania, red. W. Pływaczewski, Warszawa 2015
Nyzio A., Rakowiecka w remoncie. Transformacja polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Polski w latach 1989–1993, Kraków 2020
Paciorek T., Biuro do spraw Przestępczości Gospodarczej KGP [w:] Wyższa Szkoła Policji 1990–1995. Księga jubileuszowa z okazji 5 rocznicy powołania. Studia i materiały, red. M. Goettel, Szczytno 1995
Piekarski M., Transformacja polskiego aparatu bezpieczeństwa w okresie przełomu ustrojowego. Wyzwania strategiczne [w:] Solidarność i opozycja polityczna w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 80. XX wieku. Wybrane zagadnienia, red. J.R. Sielezin, M. Golińczak („Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 3386), Wrocław 2012
Piotrowski P., Nowe służby na nowe czasy. Uwagi na temat likwidacji Służby Bezpieczeństwa, weryfikacji i utworzenia Urzędu Ochrony Państwa [w:] Niepodległość ma jeden kształt. Antoniemu Macierewiczowi w 70. rocznicę urodzin, red. M. Kozłowski, Łomianki 2018
Piotrowski P., Przemiany w MSW w latach 1989–1990, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2004, nr 4
Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975–1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008
Piotrowski P., Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975–1990, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 1
Pleskot P., W cieniu centrali. Struktury pionu SB Komendy Stołecznej MO i Stołecznego Urzędu Spraw Wewnętrznych w latach 1975–1990, Warszawa 2018
Sikora M., Koncesjonowany kapitalizm. Służba Bezpieczeństwa MSW a „spółki polonijne” w PRL (1976–1989), „Dzieje Najnowsze” 2013, R. 45, z. 3
Sikora M., Służba Bezpieczeństwa MSW a system bankowy PRL w dobie przekształceń gospodarczych drugiej połowy lat osiemdziesiątych XX w. Wstęp do analizy zagadnienia, „Studia Polityczne” 2012, nr 30
Sikora M., Służba Bezpieczeństwa wobec przekształceń ekonomicznych w Polsce 1980–1989. Przyczynek do badań nad ingerencją polskich służb specjalnych w gospodarkę, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 20
Skoczylas W., Poziom pracy operacyjnej w zwalczaniu przestępczości, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej MSW im. gen. F. Jóźwiaka – Witolda w Szczytnie” 1988, nr 2
Skoczylas W., Ujawnianie i zwalczanie przestępczości gospodarczej (niektóre problemy), „Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych” 1989, R. 17, nr 55
Szreder L., Policja od 1990 r. w służbie dla obywatela [w:] Historia i rola społeczna formacji policyjnych w jubileuszu 85-lecia. Materiały z sympozjum naukowego organizowanego przez Komendę Główną Policji i Uniwersytet Warszawski – 23 lipca 2004 r., red. G. Jach, Warszawa 2005
Tokarz G., Ewolucja polskich służb specjalnych po 1989 r., „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2007, t. 2
Wszołek G., Służba Bezpieczeństwa w Krakowie na tle przemian w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych 1989–1990, Warszawa 2019
Cierlica E., Polsce i Narodowi, „W Służbie Narodu” 1989, nr 43
Cierlica E., W spadku dla Policji, „Magazyn Kryminalny 997” 1990, nr 7 (18 II 1990)
J[urczenko] I., Złoczyńcy u drzwi. Milicja nie nadąża z rejestracją przestępstw, „Prawo i Życie” 1990, nr 1
List otwarty 54 funkcjonariuszy MO, „Gazeta Wyborcza”, 13 IX 1989
Nowi komendanci wojewódzcy, „Gazeta Policyjna” 1999, nr 21
Ordyński J., Milicja informowała rząd, „Rzeczpospolita”, 9 X 1996
Powołania, „Gazeta Policyjna” 1999, nr 19
Widzę niekosztowne rezerwy, „Gazeta Policyjna” 1995, nr 7
Zmiany kadrowe, „Gazeta Policyjna” 1991, nr 25
https://kbrapacki.pl/kompetencje-zespolu/adam-rapacki.html, dostęp 28 II 2021 r.
https://sgprp.pl/sgprp/nasze-wladze/zarzad/, dostęp 12 III 2021 r.
https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/transmisje_arch.xsp?rok=2015&type=inne
&page=5#DA3D2FF3ED11E49FC1257E05003478A5, dostęp 10 III 2021 r.
https://www.youtube.com/watch?v=9meFZSsBH1k, dostęp 8 IV 2021 r
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Piotr Borysiuk, Biuro „C” MSW a Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych w latach 1976–1990. Wzajemne relacje i zależności , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
- Piotr Borysiuk, „Co jest w tych archiwach...”. Podział zasobu archiwalnego i ewidencyjnego komunistycznego resortu spraw wewnętrznych w okresie 1989–1992. Rozpoznanie zagadnienia (Część I) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 18 (2020)
- Piotr Borysiuk, Co jest w tych piwnicach... Podział zasobu archiwalnego i ewidencyjnego komunistycznego resortu spraw wewnętrznych w okresie 1989–1992. Rozpoznanie zagadnienia. (Część II) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Piotr Borysiuk, Problem połączenia Biura Dochodzeniowo-Śledczego Komendy Głównej MO z Biurem Śledczym MSW w okresie transformacji resortu spraw wewnętrznych w latach 1989–1990 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 20 (2022)