Ansehen Nr. 5 (2024)

Nr. 5 (2024)

ISSN:
2719-4086

eISSN:
2957-1413
Section: Studia

Mieszkańcy przedwojennego powiatu łomżyńskiego z pomocą Żydom w okresie okupacji niemieckiej. Przyczynek do badań

Paweł Kornacki

https://orcid.org/0000-0002-3454-8256

Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku

Polish-Jewish Studies, Nr. 5 (2024), pages: 239-275

Publication date: 2024-12-18

https://doi.org/10.48261/PJS240507

Abstract

Przedwojenny powiat łomżyński w czasie okupacji niemieckiej stanowił część Okręgu Białystok. Gdy 2 listopada 1942 r. Niemcy zapoczątkowali deportację Żydów do obozów zagłady, wielu z nich zbiegło i podjęło próbę przetrwania. Mimo zaszłości z okresu okupacji sowieckiej znaleźli się Polacy, którzy udzielali im pomocy. W powiecie łomżyńskim niemal wszyscy ratujący byli chłopami, a okazywana przez nich pomoc miała charakter indywidualny. Na wzmiankowanym obszarze zdarzyło się łącznie kilkadziesiąt przypadków ratowania Żydów. W artykule zostały opisane motywacje ratujących oraz represje, jakie ich spotkały, oraz relacje między nimi a ratowanymi.


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej

Archiwum Yad Vashem

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego

Klimaszewski J., „W cieniu Czerwonego Boru”, mps pamiętnika w zbiorach Muzeum Historycznego w Białymstoku

United States Holocaust Memorial Museum

Gawrychowski S., Na placówce AK (1939–1945), Warszawa–Łomża 1997.

Gruszewski P., Escape: A Child’s Survival in the Holocaust, b.m.w. 2020.

Księga Żydów ostrołęckich, red. wyd. pol. Z. Drezner, J. Gołota, A. Wołosz, Ostrołęka 2004.

Księga pamięci gminy żydowskiej w Zambrowie, red. Jom-Tow Lewiński, Łomża 2020.

Księga pamięci gminy żydowskiej w Stawiskach, red. I Rubin, Łomża 2020.

Księga pamięci gminy żydowskiej w Łomży, red. Jom-Tow Lewiński, Łomża 2019.

Malczewska P.M. (Rachela Drążek), Stabryła D.W., Historia splątanej nici, Lublin 2023.

Podróżnik N., Pozorowana tożsamość. Historia przetrwania pod okupacją niemiecką, Warszawa 2020.

Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 6: Białostocczyzna, Nowogródczyzna, Polesie, Wileńszczyzna, wybór i oprac. S. Piątkowski, Lublin–Warszawa 2022.

Wokół Jedwabnego, t. 2: Dokumenty, red. K. Persak, P. Machcewicz, Warszawa 2002.

Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, red. B. Engelking, J. Grabowski, wstęp K. Persak, Warszawa 2011.

Bikont A., „Marzeniem pana Poteraja jak i moim jest, aby te niechlubne wydarzenia zostały opisane”. O zbrodni oddziału AK na Żydach ukrywających się na bagnach koło wsi Podosie w Łomżyńskiem, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2022, nr 18.

Bikont A., My z Jedwabnego, Warszawa 2004.

Czarniawski M., „Jasne koszule” na jarmarku. Stronnictwo Narodowe w województwie białostockim w walce o stragan i warsztat, Warszawa 2021.

Engelking B., „Jest taki piękny słoneczny dzień…”. Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warszawa 2011.

Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018.

Datner S., Las Sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968.

Datner S., Zagłada Białegostoku i Białostocczyzny. Notatki dokumentalne, Warszawa 2024.

Gnatowski M., Polacy – Sowieci – Żydzi w regionie łomżyńskim w latach 1939–1941, t. 1–4, Łomża 2011.

Gnatowski M., „Sąsiedzi” w sowieckim raju. Rejon jedwabieński pod radziecką władzą (1939–1941), Łomża 2002.

Grabowski J., Ratowanie Żydów za pieniądze – przemysł pomocy, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.

Jasiewicz K., Rzeczywistość sowiecka 1939–1941 r. w świadectwach polskich Żydów, Warszawa 2009.

Klimaszewski W., Śladami pamięci rodu Klimaszewskich, Białystok 2017.

Kornacki P., Wprowadzenie historyka do „Księgi pamięci gminy żydowskiej w Jedwabnem”, „Studia Łomżyńskie”, t. 32 b.

Kornacki P., Eksterminacja ludności żydowskiej na północno-wschodnim Mazowszu (artykuł w wydawnictwie pokonferencyjnym Zbrodnie niemieckie i sowieckie na północnym Mazowszu w latach 1939–1945).

Kornacki P., Nie tylko Ulmowie. Historie Polaków ratujących Żydów na Podlasiu, Białystok 2024.

Monkiewicz W., Za cenę życia. O ratowaniu Żydów w Białostockiem w okresie okupacji niemieckiej [w:] Białostoccy Żydzi, t. 2, red. A. Dobroński, W. Monkiewicz, Białystok 1997.

Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006.

Pyżewska A., Pomoc ludności żydowskiej w latach okupacji niemieckiej na terenie przedwojennego województwa białostockiego – stan badań [w:] Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką – przegląd piśmiennictwa, red. T. Domański, A. Gontarek, Warszawa–Kielce 2022.

Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, red. M. Grądzka-Rejak, A. Namysło, Warszawa 2019.

The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, t. 2: Ghettos in German-Occupied Easter Europe, red. M. Dean, G.P. Megargee, Bloomington-Indianapolis 2012.

Wierzbicki M., Polacy i Żydzi w zaborze sowieckim. Stosunki polsko-żydowskie na ziemiach północno-wschodnich II RP pod okupacją sowiecką (1939–1941), Warszawa 2007.

Wokół Jedwabnego, t. 1: Studia, red. K. Persak, P. Machcewicz, Warszawa 2002.

Rawa T., Czas przeszły, https://historialomzy.pl/czas-przeszly-wspomnienia-cz-6/; Śniadowo w czasie II wojny światowej, https://historialomzy.pl/sniadowo-w-czasie-ii-wojny-swiatowej-cz-i/, dostęp 5 I 2024 r.

Ze wspomnień świadka, https://historialomzy.pl/sniadowo-w-czasie-ii-wojny-swiatowej-cz-i/, dostęp 15 V 2024 r.

                            Ansehen Nr. 5 (2024)

Nr. 5 (2024)

ISSN:
2719-4086
eISSN:
2957-1413

Data publikacji:
2024-12-18

Dział: Studia