German Agricultural Economy in Occupied Poland 1939–1945. “Lands Incorporated into the Reich” and the General Governorate – State of Research, and Research Postulates
Remembrance and Justice, Vol. 45 No. 1 (2025), pages: 67-85
Publication date: 2025-10-15
https://doi.org/10.48261/PIS254503
Abstract
During the German occupation in Poland 1939–1945 the most important element of the Germanization policy was economic plunder. Its purpose was to carry out the process of pauperization of the Polish population, which was also the case in the countryside. After September 1, 1939, the countryside saw forfeiture of Polish property and mass displacement of the population. The effect of these actions would be a new system of land property. The new mass-production households were to be dominating ones, producing food not only for the needs of the farmers, but also for the fighting German war effort. A “colonization” action was also carried out in the countryside under German occupation. The designers and authorities responsible for its implementation were aiming at the change of the national structure of the countryside and establishment of the absolute domination of the Germans there. The main goal of this article is to present the current state of research in these areas. The selected previous publications and some author’s proposals for future research were indicated. The article is divided into two main parts. The first deals with the state of research on agriculture in the lands illegally annexed by the Third Reich. The key principle of the advancement of the state of research was adopted, describing agriculture under occupation during the war in the Warthegau (Greater Poland), regions of Suwałki, Upper Silesia and Ciechanów and, at the end, the Reich District of Gdańsk-West Prussia (Reichsgau Danzig-Westpreussen, i.e. Pomerania and Kuyavia). The second part of the text deals with the rural economy in the General Governorate.
References
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, 2/111, sygn. 861–870, 2/111, sygn. 1408–1413.
Archiwum Federalne w Bayreuth (Bundesarchiv Lastenausgleicharchiv Bayreuth), OSTDok 8, OSTDok 13.
Archiwum Federalne w Berlinie-Lichterfelde (Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde), R 16/251–276, Reichnährstand, Landbauernschaft Danzig, Bromberg, Marienwerder, R 16/254, Landbauernschaft Danzig-Westpreussen.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku, 0027/620/1, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Gdańsku [1945] 1983–1990.
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, 6/96, Referat Specjalny Służby Bezpieczeństwa w Gdyni-Potulicach, 6/97, Centrala Przesiedleńcza w Gdyni-Potulicach.
Archiwum Państwowe w Gdańsku, 10/265, Zespół Wyższy Dowódca SS i Policji Gdańsk-Prusy Zachodnie.
Archiwum Państwowe w Gdańsku Oddział w Gdyni, 93/772, Stan Żywicieli Rzeszy dla powiatu wejherowskiego.
Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk, Oc 1631/4, „Wochenblatt der Landesbauernschaft Danzig-Westpreussen” (roczniki 1941, 1943, 1944), V 3170, „Verordnungsblatt des Reichsstatthalters Reichsgau Danzig-Westpreußen” (roczniki 1939–1945).
„Amtlicher Anzeiger für das Generalgouvernement”.
Baedeker K., Das Generalgouvernement. Reisehandbuch, Leipzig 1943.
Deutsches Reichs-Adressbuch. Die Ostgebiete. Reichsgau Danzig-Westpreussen, Reichsgau Wartheland, Provinz Oberschlesien, Reg.-Bez. Zichenau und Landkreis Suwalki. Ortsverzeichnis, Branchverzeichnis, Berlin 1941.
Praca przymusowa Polaków pod panowaniem hitlerowskim 1939–1945. Wybór źródeł, oprac. A. Konieczny, H. Szurgacz, Poznań 1976 („Documenta Occupationis”, t. 10).
Raporty z ziem wcielonych do III Rzeszy (1942–1944), red. Z. Mazur et al., Poznań 2004.
„Verordnungsblatt für das Generalgouvernement”
Deresiewicz J., Okupacja niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy (1939–1945). Studium historyczno-gospodarcze, Poznań 1950.
Deszczyński P.M., Gospodarka na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej [w:] Historia gospodarcza Polski (1939–1989), red. J. Kaliński, Warszawa 1996.
Dmitrzak A., Hitlerowskie kontrybucje w okupowanej Polsce 1939–1945, Poznań 1983.
Gapys J., Położenie ludności polskiej w Małopolsce Wschodniej (Galicja) w świetle materiałów archiwalnych Armii Krajowej 1941–1944. Wybrane zagadnienia [w:] Wokół kresów, granic i pograniczy w historii wojskowej, red. A. Olejko, P. Korzeniowski, Oświęcim 2015.
Gapys J., Postawy społeczno-polityczne ziemiaństwa w latach 1939–1945 (na przykładzie dystryktu radomskiego), Kielce 2003.
Gapys J., Sytuacja ekonomiczna wielkiej własności ziemskiej w rolnictwie w dystrykcie radomskim 1939–1945, „Studia Kieleckie. Seria historyczna” 2004, nr 4 (red. E. Słabińska), Kielce 2004.
Gapys J., Ziemianie jako pracodawcy w rolnictwie w latach 1939–1945 na przykładzie dystryktu radomskiego [w:] Rynek pracy w województwie świętokrzyskim w ujęciu historycznym, ekonomicznym i socjologicznym, red. E. Słabińska, I. Ciosek, Kielce 2011.
Gmitruk J., Matusak P., Polska wojna gospodarcza 1939–1945, Warszawa 2020.
Górczyńska B., Życie społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich wcielonych do Prus Wschodnich w okresie okupacji hitlerowskiej, Poznań 1983.
Historia chłopów polskich, red. S. Inglot, t. 3: Okres II Rzeczpospolitej i okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1980.
Janicki T., Wieś w Kraju Warty 1939–1945, Poznań 1996.
Janowicz Z., Ustrój administracyjny ziem polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej 1939–1945. Tzw. Okręgi Kraju Warty i Gdańska-Prus Zachodnich, Poznań 1959.
Jastrzębowski W., Gospodarka niemiecka w Polsce 1939–1945, Warszawa 1946.
Jastrzębski W., Hitlerowskie wysiedlenia z ziem polskich wcielonych do Rzeszy 1939–1945, Poznań 1968.
Jastrzębski W., Okupacyjne losy ziem polskich wcielonych do III Rzeszy (1939–1945), Bydgoszcz 2017.
Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim 1939–1945, Warszawa 1978.
Kaliński J., Landau Z., Gospodarka Polski w XX wieku, Warszawa 2003.
Kłusek M., Działalność Państwowego Banku Rolnego w Generalnej Guberni, „Annales. Etyka w życiu gospodarczym” 2013, nr 5 (vol. 16).
Kostrowicka I., Landau Z., Tomaszewski J., Historia gospodarcza Polski w XIX i XX wieku, Warszawa 1984.
Kubicki M., Niemiecka gospodarka w powiecie starogardzkim (1939–1945) [w:] „Polaków trzeba nauczyć, kto tu jest panem!” Polityka germanizacyjna niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu 1939–1945, red. D. Czerwiński et al., Gdańsk–Sztutowo–Warszawa 2024.
Kubicki M., Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939–1945, Gdańsk–Warszawa 2024.
Lucas R.C., Zapomniany Holocaust. Polacy pod okupacją niemiecką 1939–1944, przeł. S. Stodulski, Poznań 2012.
Łuczak C., Dzieje gospodarcze Niemiec 1871–1990, t. 2: Trzecia Rzesza, Poznań 2006.
Łuczak C., Dzieje gospodarcze Wielkopolski w okresie zaborów (1815–1918), Poznań 2001.
Łuczak C., „Kraj Warty” 1939–1945. Studium historyczno-gospodarcze okupacji hitlerowskiej, Poznań 1972.
Łuczak C., Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939–1945), Poznań 1996.
Łuczak C., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1982.
Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1–2, Warszawa 1970.
Marczewski J., Hitlerowska koncepcja polityki kolonizacyjno-wysiedleńczej i jej realizacja w „Okręgu Warty”, Poznań 1979.
Martyrologia i eksploatacja wsi pod hitlerowską okupacją. Materiały z sesji odbytej w dniach 29–30 listopada 1985 r. w Borkowie, red. S. Meducki, Kielce 1988.
Meducki S., Rolnicze badania naukowe w Puławach podczas okupacji niemieckiej, „Kwartalnik Historii Nauki” 2002, nr 4.
Meducki S., Wieś kielecka w czasie okupacji niemieckiej (1939–1945). Studium historyczno-gospodarcze, Kielce 1991.
Milewski J., Kociewie w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Warszawa 1977.
Ogłoza E., Pomorze pod okupacją niemiecką w latach 1939–1945. Fragment toruński, Toruń 1945.
„Polaków trzeba nauczyć, kto tu jest panem!” Polityka germanizacyjna niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu 1939–1945, red. D. Czerwiński, M. Kubicki, W. Owsiński, Gdańsk–Sztutowo–Warszawa 2024.
Praca przymusowa podczas II wojny światowej. Pamięć i konsekwencje, red. W. Wichert, T. Ślepowroński, Szczecin–Warszawa 2025.
Przybysz K., Chłopi polscy wobec okupacji hitlerowskiej 1939–1945. Zachowania i postawy polityczne na terenach Generalnego Gubernatorstwa, Warszawa 1983.
Ptasiewicz Z., Regierungsbezirk Zichenau. Rejencja ciechanowska 1939–1945, Ciechanów 2012.
Rajca C., Kontyngenty roślinne w dystrykcie lubelskim w roku gospodarczym 1942/1943, „Zeszyty
Majdanka” 1977, nr 9.
Rajca C., Walka o chleb 1939–1944. Eksploatacja rolnictwa w Generalnym Gubernatorstwie, Lublin 1991.
Rusiński W., Położenie robotników polskich w czasie wojny 1939–1945. Na terenie Rzeszy i obszarów wcielonych, t. 1–2, Poznań 1955.
Sikora M., Zasady i praktyka przejęcia majątku polskiego przez III Rzeszę, ze szczególnym uwzględnieniem sektora rolnego oraz mieszkaniowego na przykładzie prowincji śląskiej (górnośląskiej) 1939–1944, cz. 1, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, t. 7, nr 2 (13).
Sikora M., Zasady i praktyka przejęcia majątku polskiego przez III Rzeszę, ze szczególnym uwzględnieniem sektora rolnego oraz mieszkaniowego na przykładzie prowincji śląskiej (górnośląskiej) 1939–1944, cz. 2, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, t. 8, nr 1 (14).
Skalniak F., Polityka pieniężna i budżetowa tzw. Generalnego Gubernatorstwa narzędziem finansowania potrzeb III Rzeszy, Warszawa 1976.
Skalniak F., Stopa życiowa społeczeństwa polskiego w okresie okupacji na terenie Generalnego Gubernatorstwa, Warszawa 1979.
Szurgacz H., Przymusowe zatrudnianie Polaków przez hitlerowskiego okupanta w latach 1939–1945, Wrocław–Warszawa–Gdańsk 1971.
License
Copyright (c) 2025 Remembrance and Justice

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Mateusz Kubicki, The Functioning of Institutionalized Vocational Fisheries Education in the People’s Republic of Poland. A Contribution to Research , Remembrance and Justice: Vol. 42 No. 2 (2023)
- Daniel Czerwiński, Mateusz Kubicki, Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Dąbrowszczacy w trzech odsłonach: wojna domowa, II wojna światowa, PRL”, Gdańsk, 26–28 czerwca 2018 roku , Remembrance and Justice: Vol. 32 No. 2 (2018)
- Daniel Czerwiński, Mateusz Kubicki, Report on the All-Polish Academic Conference „Pierwsza »Solidarność«. Geneza, organizacja, konteksty” [„First »Solidarity«. Genesis, Organisation, Contexts”] , Remembrance and Justice: Vol. 36 No. 2 (2020)
- Daniel Czerwiński, Mateusz Kubicki, Sprawozdanie z ogólnopolskiej konferencji naukowej „»Niemcy, w ręce wasze oddaję Polaków, musimy ten naród wytępić…«. Polityka germanizacyjna niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu Gdańskim 1939–1945”, Gdańsk, 25–26 października 2022 r. , Remembrance and Justice: Vol. 43 No. 1 (2024)
Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
PDF (Język Polski)
