Niemiecka gospodarka rolna w okupowanej Polsce 1939–1945. „Ziemie wcielone do Rzeszy” oraz Generalne Gubernatorstwo – stan badań i postulaty badawcze
Pamięć i Sprawiedliwość, Том 45 № 1 (2025), pages: 67-85
Publication date: 2025-10-15
https://doi.org/10.48261/PIS254503
Аннотация
Podczas okupacji niemieckiej w Polsce w latach 1939–1945 jednym z najważniejszych elementów polityki germanizacyjnej była grabież gospodarcza, a jej głównym celem – pauperyzacja ludności polskiej. Dotyczyło to także wsi. Po 1 września 1939 r. prowadzono na niej zabór polskiego mienia i masowe wysiedlenia ludności. Efektem tych działań miała być przebudowa własności ziemskiej. Dominować miały gospodarstwa towarowe, wytwarzające produkty nie tylko dla potrzeb gospodarzy, lecz również dla walczących Niemiec. Na okupowanej wsi prowadzono też akcję „kolonizacyjną”. Jej autorom i władzom odpowiedzialnym za realizację przyświecała chęć zmiany struktury narodowej wsi i całkowita dominacja na niej Niemców. Podstawowym celem niniejszego artykułu jest próba prezentacji dotychczasowego stanu badań tej problematyki. Wskazano wybrane publikacje oraz przedstawiono sugestie autora, dotyczące przyszłych prac historyków. Artykuł został podzielony na dwie zasadnicze części. Pierwsza z nich traktuje o stanie badań nad rolnictwem na poszczególnych ziemiach bezprawnie anektowanych przez III Rzeszę. Przyjęto w niej klucz zaawansowania stanu badań, opisując kolejno rolnictwo pod okupacją w Kraju Warty (Wielkopolska), na Suwalszczyźnie, Górnym Śląsku i w regencji ciechanowskiej, na koniec zaś w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (Pomorze i Kujawy). Druga część tekstu traktuje o gospodarce wiejskiej w Generalnym Gubernatorstwie.
Библиографические ссылки
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, 2/111, sygn. 861–870, 2/111, sygn. 1408–1413.
Archiwum Federalne w Bayreuth (Bundesarchiv Lastenausgleicharchiv Bayreuth), OSTDok 8, OSTDok 13.
Archiwum Federalne w Berlinie-Lichterfelde (Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde), R 16/251–276, Reichnährstand, Landbauernschaft Danzig, Bromberg, Marienwerder, R 16/254, Landbauernschaft Danzig-Westpreussen.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku, 0027/620/1, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Gdańsku [1945] 1983–1990.
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, 6/96, Referat Specjalny Służby Bezpieczeństwa w Gdyni-Potulicach, 6/97, Centrala Przesiedleńcza w Gdyni-Potulicach.
Archiwum Państwowe w Gdańsku, 10/265, Zespół Wyższy Dowódca SS i Policji Gdańsk-Prusy Zachodnie.
Archiwum Państwowe w Gdańsku Oddział w Gdyni, 93/772, Stan Żywicieli Rzeszy dla powiatu wejherowskiego.
Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk, Oc 1631/4, „Wochenblatt der Landesbauernschaft Danzig-Westpreussen” (roczniki 1941, 1943, 1944), V 3170, „Verordnungsblatt des Reichsstatthalters Reichsgau Danzig-Westpreußen” (roczniki 1939–1945).
„Amtlicher Anzeiger für das Generalgouvernement”.
Baedeker K., Das Generalgouvernement. Reisehandbuch, Leipzig 1943.
Deutsches Reichs-Adressbuch. Die Ostgebiete. Reichsgau Danzig-Westpreussen, Reichsgau Wartheland, Provinz Oberschlesien, Reg.-Bez. Zichenau und Landkreis Suwalki. Ortsverzeichnis, Branchverzeichnis, Berlin 1941.
Praca przymusowa Polaków pod panowaniem hitlerowskim 1939–1945. Wybór źródeł, oprac. A. Konieczny, H. Szurgacz, Poznań 1976 („Documenta Occupationis”, t. 10).
Raporty z ziem wcielonych do III Rzeszy (1942–1944), red. Z. Mazur et al., Poznań 2004.
„Verordnungsblatt für das Generalgouvernement”
Deresiewicz J., Okupacja niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy (1939–1945). Studium historyczno-gospodarcze, Poznań 1950.
Deszczyński P.M., Gospodarka na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej [w:] Historia gospodarcza Polski (1939–1989), red. J. Kaliński, Warszawa 1996.
Dmitrzak A., Hitlerowskie kontrybucje w okupowanej Polsce 1939–1945, Poznań 1983.
Gapys J., Położenie ludności polskiej w Małopolsce Wschodniej (Galicja) w świetle materiałów archiwalnych Armii Krajowej 1941–1944. Wybrane zagadnienia [w:] Wokół kresów, granic i pograniczy w historii wojskowej, red. A. Olejko, P. Korzeniowski, Oświęcim 2015.
Gapys J., Postawy społeczno-polityczne ziemiaństwa w latach 1939–1945 (na przykładzie dystryktu radomskiego), Kielce 2003.
Gapys J., Sytuacja ekonomiczna wielkiej własności ziemskiej w rolnictwie w dystrykcie radomskim 1939–1945, „Studia Kieleckie. Seria historyczna” 2004, nr 4 (red. E. Słabińska), Kielce 2004.
Gapys J., Ziemianie jako pracodawcy w rolnictwie w latach 1939–1945 na przykładzie dystryktu radomskiego [w:] Rynek pracy w województwie świętokrzyskim w ujęciu historycznym, ekonomicznym i socjologicznym, red. E. Słabińska, I. Ciosek, Kielce 2011.
Gmitruk J., Matusak P., Polska wojna gospodarcza 1939–1945, Warszawa 2020.
Górczyńska B., Życie społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich wcielonych do Prus Wschodnich w okresie okupacji hitlerowskiej, Poznań 1983.
Historia chłopów polskich, red. S. Inglot, t. 3: Okres II Rzeczpospolitej i okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1980.
Janicki T., Wieś w Kraju Warty 1939–1945, Poznań 1996.
Janowicz Z., Ustrój administracyjny ziem polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej 1939–1945. Tzw. Okręgi Kraju Warty i Gdańska-Prus Zachodnich, Poznań 1959.
Jastrzębowski W., Gospodarka niemiecka w Polsce 1939–1945, Warszawa 1946.
Jastrzębski W., Hitlerowskie wysiedlenia z ziem polskich wcielonych do Rzeszy 1939–1945, Poznań 1968.
Jastrzębski W., Okupacyjne losy ziem polskich wcielonych do III Rzeszy (1939–1945), Bydgoszcz 2017.
Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim 1939–1945, Warszawa 1978.
Kaliński J., Landau Z., Gospodarka Polski w XX wieku, Warszawa 2003.
Kłusek M., Działalność Państwowego Banku Rolnego w Generalnej Guberni, „Annales. Etyka w życiu gospodarczym” 2013, nr 5 (vol. 16).
Kostrowicka I., Landau Z., Tomaszewski J., Historia gospodarcza Polski w XIX i XX wieku, Warszawa 1984.
Kubicki M., Niemiecka gospodarka w powiecie starogardzkim (1939–1945) [w:] „Polaków trzeba nauczyć, kto tu jest panem!” Polityka germanizacyjna niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu 1939–1945, red. D. Czerwiński et al., Gdańsk–Sztutowo–Warszawa 2024.
Kubicki M., Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939–1945, Gdańsk–Warszawa 2024.
Lucas R.C., Zapomniany Holocaust. Polacy pod okupacją niemiecką 1939–1944, przeł. S. Stodulski, Poznań 2012.
Łuczak C., Dzieje gospodarcze Niemiec 1871–1990, t. 2: Trzecia Rzesza, Poznań 2006.
Łuczak C., Dzieje gospodarcze Wielkopolski w okresie zaborów (1815–1918), Poznań 2001.
Łuczak C., „Kraj Warty” 1939–1945. Studium historyczno-gospodarcze okupacji hitlerowskiej, Poznań 1972.
Łuczak C., Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939–1945), Poznań 1996.
Łuczak C., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1982.
Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1–2, Warszawa 1970.
Marczewski J., Hitlerowska koncepcja polityki kolonizacyjno-wysiedleńczej i jej realizacja w „Okręgu Warty”, Poznań 1979.
Martyrologia i eksploatacja wsi pod hitlerowską okupacją. Materiały z sesji odbytej w dniach 29–30 listopada 1985 r. w Borkowie, red. S. Meducki, Kielce 1988.
Meducki S., Rolnicze badania naukowe w Puławach podczas okupacji niemieckiej, „Kwartalnik Historii Nauki” 2002, nr 4.
Meducki S., Wieś kielecka w czasie okupacji niemieckiej (1939–1945). Studium historyczno-gospodarcze, Kielce 1991.
Milewski J., Kociewie w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Warszawa 1977.
Ogłoza E., Pomorze pod okupacją niemiecką w latach 1939–1945. Fragment toruński, Toruń 1945.
„Polaków trzeba nauczyć, kto tu jest panem!” Polityka germanizacyjna niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu 1939–1945, red. D. Czerwiński, M. Kubicki, W. Owsiński, Gdańsk–Sztutowo–Warszawa 2024.
Praca przymusowa podczas II wojny światowej. Pamięć i konsekwencje, red. W. Wichert, T. Ślepowroński, Szczecin–Warszawa 2025.
Przybysz K., Chłopi polscy wobec okupacji hitlerowskiej 1939–1945. Zachowania i postawy polityczne na terenach Generalnego Gubernatorstwa, Warszawa 1983.
Ptasiewicz Z., Regierungsbezirk Zichenau. Rejencja ciechanowska 1939–1945, Ciechanów 2012.
Rajca C., Kontyngenty roślinne w dystrykcie lubelskim w roku gospodarczym 1942/1943, „Zeszyty
Majdanka” 1977, nr 9.
Rajca C., Walka o chleb 1939–1944. Eksploatacja rolnictwa w Generalnym Gubernatorstwie, Lublin 1991.
Rusiński W., Położenie robotników polskich w czasie wojny 1939–1945. Na terenie Rzeszy i obszarów wcielonych, t. 1–2, Poznań 1955.
Sikora M., Zasady i praktyka przejęcia majątku polskiego przez III Rzeszę, ze szczególnym uwzględnieniem sektora rolnego oraz mieszkaniowego na przykładzie prowincji śląskiej (górnośląskiej) 1939–1944, cz. 1, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, t. 7, nr 2 (13).
Sikora M., Zasady i praktyka przejęcia majątku polskiego przez III Rzeszę, ze szczególnym uwzględnieniem sektora rolnego oraz mieszkaniowego na przykładzie prowincji śląskiej (górnośląskiej) 1939–1944, cz. 2, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, t. 8, nr 1 (14).
Skalniak F., Polityka pieniężna i budżetowa tzw. Generalnego Gubernatorstwa narzędziem finansowania potrzeb III Rzeszy, Warszawa 1976.
Skalniak F., Stopa życiowa społeczeństwa polskiego w okresie okupacji na terenie Generalnego Gubernatorstwa, Warszawa 1979.
Szurgacz H., Przymusowe zatrudnianie Polaków przez hitlerowskiego okupanta w latach 1939–1945, Wrocław–Warszawa–Gdańsk 1971.
Лицензия
Copyright (c) 2025 Pamięć i Sprawiedliwość

Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial-NoDerivatives» («Атрибуция — Некоммерческое использование — Без производных произведений») 4.0 Всемирная.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Наиболее читаемые статьи этого автора (авторов)
- Mateusz Kubicki, Funkcjonowanie zinstytucjonalizowanego zawodowego szkolnictwa rybackiego w realiach Polski Ludowej. Przyczynek do badań , Pamięć i Sprawiedliwość: Том 42 № 2 (2023)
- Daniel Czerwiński, Mateusz Kubicki, Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Dąbrowszczacy w trzech odsłonach: wojna domowa, II wojna światowa, PRL”, Gdańsk, 26–28 czerwca 2018 roku , Pamięć i Sprawiedliwość: Том 32 № 2 (2018)
- Daniel Czerwiński, Mateusz Kubicki, Sprawozdanie z ogólnopolskiej konferencji naukowej „Pierwsza »Solidarność«. Geneza, organizacja, konteksty”, Gdańsk 2–4 września 2020 r. , Pamięć i Sprawiedliwość: Том 36 № 2 (2020)
- Daniel Czerwiński, Mateusz Kubicki, Sprawozdanie z ogólnopolskiej konferencji naukowej „»Niemcy, w ręce wasze oddaję Polaków, musimy ten naród wytępić…«. Polityka germanizacyjna niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu Gdańskim 1939–1945”, Gdańsk, 25–26 października 2022 r. , Pamięć i Sprawiedliwość: Том 43 № 1 (2024)
Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
PDF (Język Polski)
