Język Polski
English
Ochrona operacyjna dużych zakładów przemysłowych przez aparat bezpieczeństwa PRL. Przykład huty żelaza w Częstochowie 1950–1990
Mirosław Sikora
https://orcid.org/0000-0002-8623-9228
Biogram
(ur. 1981), niezależny historyk, w latach 2005–2022 pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Katowicach. Zajmuje się historią gospodarczą i modernizacją technologiczną w kontekście działalności służb specjalnych w XX w. Autor kilku książek monograficznych: Black Box. Wywiad
jako instrument transferu technologii i wsparcia decyzji ekonomicznych w PRL 1955–1990 (2021); Die Waffenschmiede des „Dritten Reiches”. Die Rüstungsindustrie in Oberschlesien während des Zweiten Weltkrieges (tłum. D. Skrabania, 2014); Niszczyć, by tworzyć. Germanizacja Żywiecczyzny przez narodowosocjalistyczne Niemcy 1939–1944/45 (2010)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 20 (2022), strony: 15-81
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/arprl222001
PDF
Abstrakt
Tematem artykułu jest zabezpieczenie przez Służbę Bezpieczeństwa MSW ważnego dla gospodarki PRL obiektu przemysłowego, jakim była Huta im. Bolesława Bieruta w Częstochowie. Zaprezentowano czynności podejmowane przez SB wobec załogi huty, podstawy prawne tych działań, a także stosowane metody inwigilacji. Przegląd aktywności SB autor rozpoczyna od czasów stalinizmu i poprzez bunty społeczne przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych oraz rok 1976 prowadzi czytelnika do burzliwych lat osiemdziesiątych. Dzięki zachowanym w Archiwum IPN dokumentom możemy śledzić niepokoje w środowisku robotniczym, sprzeciw jego przedstawicieli wobec władz PRL, a także wzajemne tarcia w trójkącie pracownicy fizyczni – nadzór – administracja huty. Nieprawidłowości i „zagrożenia” o charakterze politycznym, społecznym (strajki) oraz gospodarczym (zwłaszcza niegospodarność), z przestępczością gospodarczą i incydentami na tle szpiegowskim włącznie, to główne obszary działań analitycznych, operacyjno-rozpoznawczych i śledczych komunistycznego aparatu bezpieczeństwa i represji. Rekonstrukcja historii ochrony operacyjnej HBB daje podstawy do wysnucia kilku generalnych wniosków, m.in. takiego, że zadania SB w dużych państwowych zakładach pracy wpisywały się w wachlarz zadań stawianych służbom specjalnym w nowoczesnych państwach w ogóle (także demokratycznych), co było związane z ochroną interesów ekonomicznych państwa jako takiego. Zarazem SB z determinacją realizowała funkcję policji politycznej, prześladując pracowników za ich poglądy. Zaskakującym wnioskiem z dokonanych przez autora pomiarów statystycznych jest niski współczynnik przekwalifikowywania spraw o charakterze rozpoznawczym na sprawy śledcze. SB na ogół nie potrafiła zgromadzić przekonującego prokuraturę lub sąd materiału dowodowego, toteż wyroki skazujące za wrogą działalność (z wyjątkiem stanu wojennego) oraz za przestępstwa kryminalne i gospodarcze były rzadkością.
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka)
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1957–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008
Bortlik-Dźwierzyńska M., Ochrona przemysłu [w:] Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945–1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009
Chumiński J., Strukturalne uwarunkowania nieefektywności gospodarki socjalistycznej [w:] Modernizacja czy pozorna modernizacja. Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. J. Chumiński, Wrocław 2010
Dobrogoszcz S., Zadania SB w zakresie ochrony gospodarki narodowej, Warszawa 1972
Domański H., Klasa robotnicza w tle innych klas, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1998, R. 60, z. 3–4
Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Kraków 2014
Dziuba A., Jeden z frontów walki o Plan Sześcioletni. O działalności Referatów Ochrony Przemysłu w Gliwicach [w:] Władza, polityka i społeczeństwo w Gliwicach w latach 1939–1989, red. B. Tracz, Katowice–Gliwice 2010
Dziuba A., Totalitaryzacja. Polska Partia Robotnicza na scenie politycznej województwa śląskiego (1945–1948), Katowice 2016
Eisler J., Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2020
Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006
Fördős Z., Zrozumieć Feliksa, t. 1–2, Warszawa 2020
Gąsiorski A., Politechnika Częstochowska 1949–2019. Siódme dziesięciolecie, Częstochowa 2019
Górniok O., Przestępstwa gospodarcze (rozdział XXX kodeksu karnego), Warszawa 1981
Grala D.T., Reformy gospodarcze w PRL (1982–1989). Próba uratowania socjalizmu, Warszawa 2005
Huta „Częstochowa” 1886–2002, oprac. K. Franusiak, T. Malarski, J. Bala, I. Mandrysz, Częstochowa 2002
Hutnictwo na ziemiach polskich, red. J. Czermiński, Katowice 1992
Hutnictwo w Polsce na początku XXI wieku, red. E. Rączka, Katowice 2003
Jarosz D., Częstochowa w 1956 roku [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego, t. 4: Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku, red. K. Kersten, Częstochowa 2007
Kaliński J., Gospodarka w PRL, Warszawa 2012
Lebowitz M.A., Beyond Capital. Marx’s Political Economy of the Working Class, London 1992
Lukács G., Historia i świadomość klasowa. Studia o marksistowskiej dialektyce, tłum. i wstęp M.J. Siemek, oprac. K. Ślęczka, Warszawa 2013
Madej K., Bezradność lub represja. Władze wobec przestępczości gospodarczej w PRL (1956–1970), Warszawa 2010
Miroszewski K., „Solidarność” częstochowska [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i Klasztoru Jasnogórskiego, t. 4: Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku, red. K. Kersten, Częstochowa 2007
Miszewski B., Zarys ekonomii politycznej socjalizmu, Warszawa 1984
Modernizacja czy pozorna modernizacja. Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. J. Chumiński, Wrocław 2010
Normatywy Departamentu III oraz Departamentu Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa MSW (1965–1990), wybór dokumentów W. Frazik,
C. Wilanowski, wstęp, red. i oprac. C. Wilanowski, Warszawa 2020 (PDF). Nowakowska-Majcher M., Opozycja w regionie częstochowskim 1981–1989, Częstochowa 2009
Opozycja w PRL 1976–1989, t. 3, red. G. Waligóra et al., Warszawa 2019
Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008
Paczkowski A., Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981 – 22 VII 1983, Warszawa 2006
Pawelec T., Dzieje i nieświadomość. Założenia teoretyczne i praktyka badawcza psychohistorii, Katowice 2004
Piketty T., Ekonomia nierówności, tłum. A. Bilnik, Warszawa 2015
Polska w RWPG, red. W. Trzeciakowski, Wrocław etc. 1986 („Studia Ekonomiczne PAN”, t. 13). Poznański Czerwiec 1956. Wybór dokumentów, wybór i oprac. S. Jankowiak, R. Kościański, E. Makowski, R. Reczek, Poznań 2012
Rotarski W., NSZZ „Solidarność” Region Częstochowa [w:] Solidarność 1980–1989, t. 6: Polska południowa, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010
Rotarski W., Huta im. Bolesława Bieruta w Częstochowie [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 3, red. G. Waligóra et al., Warszawa 2019
Sasanka P., Czerwiec 1976. Geneza – przebieg – konsekwencje, Warszawa 2006
Semkow J., Karola Marksa teoria ekonomiczna. Zarys, Warszawa 1983
Seppmann W., Die verleugnete Klasse. Arbeiterklasse heute, Berlin 2011
Sikora M., „ATOM”. Nukleonika polska z perspektywy SB w 1964 r., „Biuletyn IPN” 2008, nr 4 (87)
Sikora M., Chorzowska Wytwórnia Konstrukcji Stalowych „Konstal” jako przykład ochrony obiektów gospodarki narodowej przez aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej, „Zeszyty Chorzowskie” 2021, t. 21
Sikora M., Kierunki działań operacyjnych Służby Bezpieczeństwa wobec inteligencji technicznej na przykładzie kadry naukowej Politechniki Śląskiej i Politechniki Częstochowskiej, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2007, nr 1 (5)
Sikora M., Służba Bezpieczeństwa MSW a system bankowy PRL w dobie przekształceń gospodarczych drugiej połowy lat osiemdziesiątych XX w. Wstęp do analizy zagadnienia, „Studia Polityczne” 2013, nr 30
Sikora M., Służba Bezpieczeństwa SS jako instrument pomiaru opinii publicznej w III Rzeszy. Wstępne ustalenia z perspektywy prowincji górnośląskiej [w:] Polska pod okupacją 1939–1945, t. 1, Warszawa 2015
Sikora M., Służba Bezpieczeństwa wobec przekształceń ekonomicznych w Polsce 1980–1989. Przyczynek do badań nad ingerencją polskich służb specjalnych w gospodarkę, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 2 (20)
Sitkowski R., Dzieje częstochowskiej dzielnicy. Dziedzictwo historyczne i kulturowe na przestrzeni wieków, t. 1–2, Częstochowa 2018
Sobalski F., Przemysł częstochowski (1882–1914), Częstochowa 2009
„Solidarność”, opozycja i opór społeczny w Regionie Częstochowskim w dokumentach Służby Bezpieczeństwa (1980–1990), wstęp, wybór i oprac. W.P. Wlaźlak, Częstochowa 2012
Stalinizm i rok 1956 na Górnym Śląsku, red. A. Dziurok, B. Linek, K. Tarka, Katowice–Opole– Kraków 2007
Staniszkis J., Postkomunizm. Próba opisu, Gdańsk 2001
Urbanowicz B., Huta w Częstochowie na łamach gazety zakładowej (1951–1989), Częstochowa 2017
W stronę antropologii „bezpieki”. Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej, red. J. Syrnyk, A. Klarman, M. Mazur, E. Kłosek, Wrocław 2014
Wilczynski Josef, Technology in Comecon. Acceleration of Technological Progress through Economic Planning and the Market, London–Basingstoke 1974
Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2006
Wolsza T., Częstochowa w latach 1957–1970 [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego, t. 4: Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku, red. K. Kersten, Częstochowa 2007
Woźniczka Z., Częstochowa w latach siedemdziesiątych [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego, t. 4: Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku, red. K. Kersten, Częstochowa 2007
Wójcik J.W., Wywiad i kontrwywiad gospodarczy, Warszawa 2018
Zawistowski A., Polska Ludowa. Wzrost podporządkowany doktrynie politycznej [w:] Polskie osiągnięcia gospodarcze, red. J. Kaliński, Warszawa 2010
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Mirosław Sikora, Wywiad naukowo-techniczny PRL a technologie wojskowe. Wybrane zagadnienia , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 19 (2021)
- Mirosław Sikora, Kierunek działań operacyjnych Służby Bezpieczeństwa wobec inteligencji technicznej na przykładzie kadry naukowej Politechniki Śląskiej i Politechniki Częstochowskiej , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(5) (2007)
- Mirosław Sikora, Edmund Ryszard Ronowicz (1915–2003), sędzia WSR w Katowicach , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 2(4) (2006)
- Mirosław Sikora, Wsparcie informacyjne wywiadu cywilnego dla przemysłu ciężkiego i energetyki PRL (1970-1990) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(17) (2019)
