Język Polski
English
„Szpieg z sąsiedztwa”. Sprawa Alfonsa Grygiera jako przykład werbowania autochtonów przez Federalną Służbę Wywiadowczą RFN (1958–1960)
Magdalena Dźwigał
https://orcid.org/0000-0002-5789-1006
Instytut Pamięci Narodowej
Biogramarchiwista, historyk, absolwentka Wydziału Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego, od 2007 r. pracownik IPN. Współredaktorka edycji źródeł: Szczeciński Grudzień ’70 w dokumentach Służby Bezpieczeństwa (Szczecin 2010), Franciszka Skwierczyńskiego "tajna kronika" szczecińskiej "Solidarności" w latach 1980–1982 (Szczecin–Warszawa 2020), tomu wspomnień Mój sierpień ’80. Pomorze Zachodnie na drodze do wolności (Szczecin 2015), oraz studiów Piony śledcze aparatu bezpieczeństwa publicznego 1944–1990 (Szczecin–Warszawa 2017)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 18 (2020), strony: 291-325
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL201809
PDF
Abstrakt
Głównym celem artykułu jest przedstawienie metod pracy stosowanych od połowy lat pięćdziesiątych XX w. przez Federalną Służbę Wywiadowczą (BND) wobec obywateli Polski Ludowej przebywających do RFN na podstawie legalnego pobytu czasowego. Analizę przeprowadzono na podstawie sprawy Alfonsa Grygiera, który jesienią 1958 r. został zwerbowany do współpracy wywiadowczej przez BND, gdy przebywał w odwiedzinach u brata mieszkającego w Berlinie Zachodnim. W tekście wykorzystano również opracowania sporządzone przez pracowników MSW, w których syntetycznie omawiano kwestię aktywności BND w stosunku do obywateli PRL. Autorka opisała wiele działań podjętych przez służby kontrwywiadu MSW w celu wykrycia i zatrzymania osoby przekazującej tajne meldunki wywiadowcze. Zwróciła także uwagę na szczególne położenie ludności autochtonicznej w kontekście interesowania się tą grupą polskich obywateli przez zachodnioniemieckie służby specjalne.
Słowa kluczowe
kontrwywiad • autochtoni • ludność rodzima • szpieg • werbunek • BND • RFN • Berlin Zachodni • Departament II MSW Department II of the Ministry of Internal Affairs • counterintelligence • autochthonous population • Silesia • spy • recruitment • BND • Federal Republic of Germany • West Berlin
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy (AIPN By)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi (AIPN Ld)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie (AIPN Sz)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
Demografia i społeczeństwo Ziem Zachodnich i Północnych 1945–1995. Próba bilansu, red. E. Frątczak, Z. Strzelecki, Warszawa 1996
Jaracz A., Żołnierze Armii Czerwonej a polska ludność autochtoniczna na Pomorzu Środkowym w 1945 roku [w:] Przemiany społeczno-polityczne na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1956. Materiały z konferencji, red. Z. Kachnicz, Koszalin 2001
Kamiński Ł., Lingua securitatis [w:] Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2015
Kopyś T., Początki wywiadu zachodnioniemieckiego oraz jego aktywność w Polsce w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w., "Aparat Represji w Polsce Ludowej w latach 1944–1989" 2011, nr 1(8–9)
Müller R.-D., Reinhard Gehlen. Geheimdienstchef im Hintergrund der Bonner Republik Die Biografie, Berlin 2018
Nitschke B., Wyjazdy ludności rodzimej do obu państw niemieckich w latach 1950–1958 [w:] Władze komunistyczne wobec Ziem Odzyskanych po II wojnie światowej. Materiały z konferencji, red. S. Łach, Słupsk 1997
Nowak E.K., Za parawanem służb specjalnych Republiki Federalnej Niemiec, Warszawa 1981
Olejnik L., Ziemie Odzyskane w polityce narodowościowej państwa polskiego w latach 1945–1949 [w:] Władze komunistyczne wobec Ziem Odzyskanych po II wojnie światowej. Materiały z konferencji, red. S. Łach, Słupsk 1997
Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1956–1975 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006
Piziewicz T., Metelska A., Moja Polska odeszła: Z dr. Tadeuszem Piziewiczem, adwokatem z Bydgoszczy, rozmawia Agnieszka Metelska, "Palestra" 1995, t. 39
Rosenbaum S., Zagadnienie niemieckie [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec mniejszości narodowych w Polsce w latach 1944–1956, red. J. Syrnyk, Warszawa 2019, s. 59–79
Sakson A., Mazurzy – społeczność pogranicza, Poznań 1990
Słabig A., Aparat bezpieczeństwa wobec mniejszości narodowych na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1989, Szczecin 2008
Stola D., Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski 1949–1989, Warszawa 2012
Strauchold G., Autochtoni polscy, niemieccy, czy… Od nacjonalizmu do komunizmu (1945–1949), Toruń 2001
Strauchold G., Niemcy czy Polacy? Tzw. autochtoni Ziem Zachodnich i Północnych w myśli teoretycznej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich. Próby wypracowania skutecznej polityki integracyjnej [w:] Władze komunistyczne wobec ludności niemieckiej w Polsce w latach 1945–1989, red. A. Dziurok, P. Madajczyk, S. Rosenbaum, Warszawa 2016
Wolf T., Die Entstehung des BND. Aufbau, Finanzierung, Kontrolle, Berlin 2018
Kęsicka K., Jachowicz J., Szpieg na Szpiegu, "Magazyn", dodatek do "Gazety Wyborczej", 7 IV 1995 r. http://www.niniwa22.cba.pl/prl_szpieg_na_szpiegu.htm, dostęp 5 IV 2019 r.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
