Sprawa karna Michała Sokołowskiego. Sanocki przykład powojennego rozliczenia za zadenuncjowanie Żydów oraz kobiety udzielającej im pomocy
Polish-Jewish Studies, No. 6 (2025), pages: 375-399
Publication date: 2025-11-17
https://doi.org/10.48261/PJS250610
Abstract
Artykuł poświęcono przypadkowi pociągnięcia do odpowiedzialności karnej Michała Sokołowskiego za zadenuncjowanie Żydów ukrywających się w Sanoku oraz kobiety, która im pomagała. W tekście przedstawiono relacje narodowościowe na Sanocczyźnie w przededniu wybuchu II wojny światowej i w jej trakcie, statystykę strat ludności żydowskiej okupacyjnego powiatu sanockiego, podstawy prawne powojennych rozliczeń, sylwetkę denuncjatora oraz okoliczności złożenia przez niego donosu. Przybliżono także postać Wiktorii Kopiczak (Kosar), udzielającej schronienia Żydom, oraz – pokrótce – tok jej procesu przed niemieckim Sądem Specjalnym w Rzeszowie, przez który została skazana na karę śmierci (karę ostatecznie zamieniono na 2 lata więzienia w drodze prawa łaski). Opisano również powojenny proces Sokołowskiego przed Sądem Wojewódzkim w Rzeszowie, zakończony wyrokiem 5 lat i miesiąca więzienia oraz utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres 2 lat.
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie 1945–1954, 0298/559, t. 5.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Sąd Wojewódzki w Rzeszowie 1950–1998, 358/161; Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Rzeszowie 1983–1990, 052/221, 00141/534/J.
Bartnicka A., Graczyk K., In the Majesty of the Law? Jewish Residents of Warsaw in the Face of German Occupation Ordinances and Activities of Sondergericht Warschau – Part II, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2024, t. 23, nr 2.
Cyran C., Rachwał A., Eksterminacja ludności na Sanocczyźnie w latach 1939–1944, „Rocznik Sanocki” 1979, t. 4.
Dziurok A., Osądzenie przestępstw okresu II wojny światowej przez Specjalny Sąd Karny w Katowicach w latach 1945–1946, Katowice–Warszawa 2024.
Frydel T., Zwykła organizacja, nadzwyczajna przemoc państwowa. Polska policja granatowa a Zagłada we wschodniej części dystryktu krakowskiego, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2021, nr 17.
Gieroń R., Półmrok. Procesy karne w sprawie przestępstw okupacyjnych popełnionych przez chłopów wobec Żydów w województwie krakowskim, Kraków 2020.
Graczyk K., Die dritte Verordnung über Aufenthaltsbeschränkungen im Generalgouvernement vom 15. Oktober 1941. Entscheidungen der Staatsanwaltschaft und der Sondergerichte zum unbefugten Verlassen eines jüdischen Wohnbezirks, „Journal on European History of Law” 2024, t. 15, nr 2.
Graczyk K., Niemieckie sądy specjalne w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa 2025.
Graczyk K., Z działalności Sądu Specjalnego w Rzeszowie (Sondergericht Reichshof) podczas II wojny światowej, „Acta Iuridica Resoviensia” 2024, nr 4 (47).
Kładoczny P., Prawo jako narzędzie represji w Polsce Ludowej (1944–1956). Prawna analiza kategorii przestępstw przeciwko państwu, Warszawa 2004.
Kornbluth A., „Jest wielu Kainów wśród nas”. Polski wymiar sprawiedliwości a Zagłada, 1944–1956, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2013, nr 9.
Krotoszyński M., Modele sprawiedliwości tranzycyjnej, Poznań 2017.
Kubicki L., Zbrodnie wojenne w świetle prawa polskiego, Warszawa 1963.
Kubicki L., Zbrodnie z okresu II wojny światowej w świetle prawa polskiego [w:] System prawa karnego. O przestępstwach w szczególności, t. 4, cz. 1, red. I. Andrejew, L. Kubicki, J. Waszczyński, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985.
Kuwałek R., Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin–Bełżec 2005.
Lityński A., Historia prawa Polski Ludowej, Warszawa 2013.
Lityński A., O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999.
Pasek A., Przestępstwa okupacyjne w polskim prawie karnym z lat 1944–1956, Wrocław 2002.
Rączy E., Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939–1945, Rzeszów 2008.
Rączy E., Postawy Polaków wobec zagłady Żydów w czasie niemieckiej okupacji na przykładzie starostwa sanockiego, „Limes. Studia i materiały z dziejów Europy Środkowo-Wschodniej” 2018, nr 11.
Rączy E., Stan badań nad problematyką ratowania Żydów przez Polaków w zachodniej części województwa lwowskiego [w:] Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką, red. T. Domański, A. Gontarek, Warszawa–Kielce 2022.
Rączy E., Sytuacja Żydów w powiatach leskim i sanockim w latach 1939–1942 [w:] J. Wallach, Gorzka wolność. Wspomnienia ocalałej z Holocaustu, oprac. i red. E. Rączy, Rzeszów–Warszawa 2022.
Rączy E., Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945, Rzeszów 2014.
Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, red. A. Namysło, G. Berendt, Warszawa 2014.
Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w latach 1939–1945, t. 2: Dystrykt krakowski Generalnego Gubernatorstwa, wybór i oprac. S. Piątkowski, Lublin–Warszawa 2020.
Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, t. 1, red. M. Grądzka-Rejak, A. Namysło, Warszawa 2019.
Vöcker J., Criminality in the Face of Life and Death: Crime and Criminal Prosecution as a Part of Everyday Life in Warsaw Ghetto, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung” 2022, t. 71.
Wallach J., Gorzka wolność. Wspomnienia ocalałej z Holocaustu, oprac. i red. E. Rączy, Rzeszów–Warszawa 2022.
Sanok. Szlak chasydzki, https://www.sanok.pl/asp/pliki/zakladka_turysta_grafiki/1szlak_chasydzki_sanok_pl.pdf, dostęp 2 I 2025 r.
License
Copyright (c) 2025 Polish-Jewish Studies

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Most read articles by the same author(s)
- Konrad Graczyk, Niemieckie zbrodnie na Polakach niosących pomoc Żydom – uwagi w związku z monografią Sebastiana Piątkowskiego „W płomieniach zaś ciągle odzywały się jęki...”. Niemieckie zbrodnie na niosących pomoc Żydom Polakach z Ciepielowa i okolic (1942-1943) (Warszawa, Instytut Pamięci Narodowej 2025, 215 s.) , Polish-Jewish Studies: No. 6 (2025)
Język Polski
English
Français (France)
Italiano
Deutsch
PDF (Język Polski)
