okladka

N. 1 (2020)

ISSN:
2719-4086

eISSN:
2957-1413
Section: Studia

The Jewish Question in the Political Thought of Obóz Narodowy (The National Camp) in 1939–1945

Polish-Jewish Studies, N. 1 (2020), pages: 571-633

Publication date: 2023-06-20

https://doi.org/10.48261/pjs200118

Abstract

Anti-Semitism was, as well as anti-Germanism, one of the most emblematic components of the ideology of the National Camp, which was already clearly radicalising in the 1930s. During World War II, contrary to the assumptions of this ideology, Poland found itself on the same side of the barricade as the Jews. Nazi Germany removed the Jewish population from Poland (thus implementing the nationalists’ pre-war demand), but the inhumane methods of Nazi anti-Semitism were unacceptable to Polish nationalists. The new situation lead to a modification of nationalist ideology, a complex process. Initially, as a rule, the traditional anti-Semitic attitude
was emphasised, with even some suggestions of German–Jewish collaboration. As the genocide of the Jewish population progressed, the anti-Jewish threads in the propaganda of the National Camp were gradually silenced, and there were notes of compassion for Jews. Finally, attempts were made to revise the attitude towards the Jewish question. The theoretical thought of the National Camp, however, did not keep up with practice here, and no new program was fully formed until the end of the war. This evolution did not affect the entire National Camp equally: its radical factions remained attached for longer to traditional anti-Semitism.


Archiwum Akt Nowych (Central Archives of Modern Records), Armia Krajowa 1942–1945 (Home Army)

Archiwum Akt Nowych (Central Archives of Modern Records), Delegatura Rządu RP na Kraj 1940–1945 (Government Delegation for Poland)

Archiwum Akt Nowych (Central Archives of Modern Records), Konfederacja Narodu i Konfederacja Zbrojna 1941–1943 (Confederation of the

Nation and the Armed Confederation)

Archiwum Akt Nowych (Central Archives of Modern Records), Ruch Miecz i Pług. Zarząd Główny w Warszawie 1942–1944 (The Sword & Plough Movement, Main Directorate in Warsaw)

Archiwum Akt Nowych (Central Archives of Modern Records), Polityczne ugrupowania w kraju w okresie okupacji – zbiór akt 1939–1944 (Political groups in the country under occupation: collection of the files).

Archiwum Akt Nowych (Central Archives of Modern Records), Zbiór Druków Ulotnych 1911–1939 (Leaflet collection)

Wojskowe Biuro Badań Historycznych (Military Bureau of Historical Research), Korpus Bezpieczeństwa (Security Corps)

Wojskowe Biuro Badań Historycznych (Military Bureau of Historical Research), Obóz Polski Walczącej (Camp of Fighting Poland)

000.000 1938.

Aktualne Wiadomości z Polski i ze Świata 1942.

Alma Mater 1937.

Biuletyn Centralny 1943–1944.

Biuletyn Informacyjny PONS 1941–1942.

Do Broni 1942–1943.

Droga 1943–1944.

Fakty na Tle Idei 1941.

Falanga 1938.

Głos Pracy Polskiej 1938.

Hasło Podwawelskie 1936.

Hasło Wielkopolskie 1935.

Hasło Wołynia 1938.

Hasło Wybrzeża Polskiego 1936.

Informacje z Zachodnich Ziem Rzeczypospolitej (Be-Zet) 1942.

Iskra 1944.

Kolumna 1943.

Kultura Polska 1939.

Miecz i Pług 1940–1944.

Młody Nurt 1941–1944.

Młodzież Imperium 1942–1943.

Myśl Narodowa 1933.

Myśl Polska 1941–1942.

Naród w Walce 1938.

Nowa Polska 1937.

Nowa Polska 1941–1944.

Nowy Ład 1938.

Nurt 1943.

Nurt Młodych 1943.

Orzeł Biały. Narodowy Ruch Imperialny 1943.

Państwo Polskie 1942–1944.

Pobudka 1942.

Pod Kropidłem 1939.

Pod Pręgierz 1935.

Polska Narodowa 1936.

Praca i Walka 1942–1944.

Pro Christo 1934.

Samoobrona Narodu 1938.

Słowo Polskie 1940–1941.

Szaniec 1940–1944.

Szczerbiec 1935, 1938.

Sztuka i Naród 1942–1944.

W Walce 1944.

Walka 1940–1944.

Wielka Polska 1935.

Wielka Polska 1941–1944.

Zachodnia Straż Rzeczypospolitej 1943.

Załoga 1942–1943.

Zwycięstwo 1934.

Żołnierz Wielkiej Polski 1944.

Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, vol. 6, ed. T. Pełczyński et al., London 1989.

Bartoszewski W., O Żegocie relacja poufna sprzed pół wieku, Warsaw 2013.

Baryka T., [Przeciszewski T.], Kwestia żydowska i masoneria w Polsce, Warsaw 1942.

Baryka T., Jurand A., Prawdy historyczne, Warsaw 1944.

Bednarczyk T., Życie codzienne warszawskiego getta. Warszawskie getto i ludzie (1939–1945 i dalej), Warsaw 1995.

Bisztyga K., Żydzi w nowej Polsce, Cracow 1926.

Bracia Budzisze, Jaką Polskę mieć chcemy, n.p., 1941.

Całka L. [Piasecki B.], Wielka ideologia Narodu Polskiego, Warsaw 1940.

Deklaracja ideowa OPW, Warsaw 1942.

Frassati-Gawrońska L., Przeznaczenie nie omija Warszawy, Warsaw 2003.

Giertych J., Nacjonalizm chrześcijański, Krzeszowice 2004.

Giertych J., O wyjście z kryzysu, Warsaw 1938.

Górnicki W., Polska po wojnie, Warsaw, n.d.

Hrabyk K., Obóz Polski Walczącej. Relacje i wspomnienia, Warsaw 1960.

Kolendo M., Zapiski okupacyjne. Fragmenty wspomnień, Warsaw 2004.

Konwertyta, Nawrócony Żyd o Żydach w Polsce, Warsaw 1938.

Kowalski K., Polska wobec Niemiec, Warsaw 1939.

Marcinkowski ‘Jaxa’ W., Wspomnienia 1934–1945, Warsaw 1998.

Mieczysław z Głogowa [Zaleski W.], Siła gospodarcza Polski Narodowej, Warsaw 1942.

Na drodze do Wielkiej Polski, n.p., 1943.

Niedowiarek M., Rozwiązania sprawy żydowskiej w Polsce. Rozmowy z politykami, Warsaw 1938.

‘O co walczy Ruch Narodowy’ [leaflet], n.p., [1944].

“Ojczyzna” 1939–1945. Dokumenty – wspomnienia – publicystyka, ed. Z. Mazur, A. Pietrowicz, Poznań 2004.

Pawłowski S., O emigracji Żydów z Polski i o ich kolonizacji, Warsaw 1937.

Pokój z Rosją – walka z Kominternem, Warsaw, n.d.

Polska–Rosja, Warsaw 1943.

Ponisz P., Sprawa żydowska w Polsce ze stanowiska narodowego i katolickiego, Częstochowa 1938.

Przetakiewicz Z., Od ONR-u do PAX-u (Wspomnienia), Warsaw 1994.

Pyżalski L., Wrogowie ludu. Prawdziwi i mniemani, Zamość 1938.

Robotnik w Polsce po wojnie. Materiały dyskusyjne dla zespołów Załogi, n.p., n.d.

Rosja sowiecka w obecnej wojnie, n.p., n.d.

Runiewicz S., Awiatyzacja świata i jej wpływ na politykę, strategię i gospodarstwo, Warsaw 1943.

Rutkowska-Kurcyuszowa M., Kamyki Dawida. Wspomnienia, Katowice 2005.

Straża P., Piastowy szlak, n.p., n.d.

[Warszawski J.], Uniwersalizm. Zarys narodowej filozofii społecznej, part 1, Warsaw 1942.

Wiesław z Głogowa, Chłop i robotnik w nowej Polsce, n.p., 1942.

Wizje Polski. Programy polityczne lat wojny i okupacji 1939–1944, ed. K. Przybysz, Warsaw 1992.

Wojciechowski Z., Myśli o polityce i ustroju narodowym, Poznań 1935.

Wolność – wielkość – sprawiedliwość, Warsaw 1942.

Życie i śmierć dla Polski, n.p., 1942.

Życie na krawędzi. Wspomnienia żołnierzy antyhitlerowskiego wywiadu, ed. W. Kozaczuk, Warsaw 1980.

Alter W., Antysemityzm gospodarczy w świetle cyfr, Warsaw 1937.

The American Jewish Year Book 5681, vol. 22, Philadelphia 1920.

Arczyński M., Balcerak W., Kryptonim ‘Żegota’. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945, Warsaw 1983.

Bednarczyk T., OW – KB – AK – sikorszczycy w ruchu oporu. Rys historyczny Organizacji Wojskowej – Kadry Bezpieczeństwa – Armii Krajowej, Warsaw 1997.

Bębenek S., ‘Wizja przyszłej Polski w programie grupy ‘Szaniec’’, Przegląd Historyczny 1973, no. 1.

Boguszewski T., ‘Jeszcze o NSZ’, Kultura (Paris) 1952, no. 50.

Boguszewski T., ‘Rozłam’, Zeszyty do Historii Narodowych Sił Zbrojnych 1961, vol. 1.

Bojemski S., ‘Polscy narodowcy a Żydzi: praktyka dnia codziennego w czasie okupacji niemieckiej na przykładzie żołnierzy NSZ’ in Złote serca czy złote żniwa. Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów, ed. M.J. Chodakiewicz, W.J. Muszyński, Warsaw 2011.

Bojemski S., ‘Sprawiedliwi wśród narodowców Polski’, Fronda 2001, no. 25–26.

Borodziej W., Chmielarz A., Friszke A., Kunert A.K., Polska Podziemna 1939–1945, Warsaw 1991.

Broszat M., Narodowo-socjalistyczna polityka w sprawie Polski 1939–1945 (Nationalsozialistische Polenpolitik 1939–1945), Warsaw–Poznań 1966.

Chodakiewicz M., ‘NSZ i Żydzi’, Ład, historical supplement 1993, no. 9.

Domagalska M., Antysemityzm dla inteligencji? Kwestia żydowska w publicystyce Adolfa Nowaczyńskiego na łamach “Myśli Narodowej” (1921–1934) i “Prosto z mostu” (1935–1939) (na tle porównawczym), Warsaw 2004.

Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, London 1990.

‘Emigracja żydowska’, Gazeta Polska 1936, no. 312.

Encyclopaedia Judaica, vol. 13 (Lif-Mek), Detroit – New York – San Francisco – London 2007.

Engelgard J., Wielka gra Bolesława Piaseckiego, Warsaw 2008.

Faliński S.S., ‘Ideologia Konfederacji Narodu’, Przegląd Historyczny 1985, no. 1.

Gapys J., ‘Podziemne inicjatywy polityczne. Wizja gospodarki polskiej w świetle Siły Gospodarczej Polski Nowej – broszury programowej Konfederacji Narodu z 1942 r.’ in Z dziejów Polskiego Państwa Podziemnego na Kielecczyźnie 1939–1945, ed. J. Gapys, T. Domański, Kielce 2016.

Giertych J., Po wyborach w Łodzi. Obserwacje i wnioski, Warsaw 1936.

Gigilewicz E., Lublinland – państwo żydowskie w planach III Rzeszy, Radom 2004.

Gilbert M., Atlas historii Żydów, Kryspinów, n.d.

Gontarczyk P., Pogrom? Zajścia polsko-żydowskie w Przytyku 9 marca 1936 r. Mity, fakty, dokumenty, Biała Podlaska 2000.

Gontarek A., ‘Polityka sanacji wobec ruchu narodowego w latach 1926–1935 a kwestia współodpowiedzialności obozu rządowego w rozpowszechnianiu idei antysemickich’ in Przemoc antyżydowska i konteksty akcji pogromowych na ziemiach polskich w XX wieku, ed. K. Zieliński, K. Kijek, Lublin 2016.

Grosse T., Przeżyć! Obrona życia jako wartość podstawowa społeczności getta warszawskiego, Warsaw 1998.

Grott O., ‘Narodowy syndykalizm jako lewicowa odmiana nacjonalizmu polskiego okresu II wojny światowej’ in Lewica polska. Koncepcje – ludzie – działalność, ed. E. Krasucki, T. Sikorski, A. Wątor, Wrocław 2012.

Ihnatowicz I., Mączak A., Zientara B., Żarnowski J., Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warsaw 1999.

Kaczmarski K., ‘Próby “legalizacji” Obozu Narodowo-Radykalnego (Grupy “Szańca”) i wejścia jego przedstawicieli w struktury władz RP na wychodźstwie 1939–1941’, Pamięć i Sprawiedliwość 2008, no. 1.

Klecel M., ‘Jan Dobraczyński – wielki pisarz, wielkie uwikłanie’, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2007, no. 8–9.

Kobylańska Z., Konfederacja Narodu w Warszawie, Warsaw 1999.

Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warsaw 2000.

Kotas M., Jan Mosdorf. Filozof, ideolog, polityk, Krzeszowice 2007.

Kotowski A.S., Narodowa Demokracja wobec nazizmu i Trzeciej Rzeszy, Toruń 2006.

Krajewski K., Uderzeniowe Bataliony Kadrowe 1942–1944, Warsaw 1993.

Landau-Czajka A., W jednym stali domu, Warsaw 1999.

Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna 1939–1945, Warsaw 1982.

Łętocha R., Katolicyzm a idea narodowa, Lublin 2002.

Madajczyk C., Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia, Warsaw 1961.

Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Warsaw 1970, vol. 1.

Majchrowski J.M., Geneza politycznych ugrupowań katolickich: Stronnictwo Pracy, Grupa “Dziś i Jutro”, Paris 1984.

Malinowski K., Tajna Armia Polska – Znak – Konfederacja Zbrojna, Warsaw 1986.

Mańko S., Polski ruch ludowy wobec Żydów 1895–1939, Warsaw 2010.

Mich W., Obcy w polskim domu. Nacjonalistyczne koncepcje rozwiązania problemu mniejszości narodowych 1918–1939, Lublin 1994.

Mulak J., Polska lewica socjalistyczna 1939–1944, Warsaw 1990.

Muszyński W.J., Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warsaw 2011.

Muszyński W.J., ‘Polscy narodowcy: antyżydowskość głównie teoretyczna’ in Złote serca czy złote żniwa. Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów, ed. M.J. Chodakiewicz, W.J. Muszyński, Warsaw 2011.

Muszyński W.J., ‘Sprawiedliwy z ONR “Falanga”’, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2010, no. 11.

Muszyński W.J., W walce o Wielką Polskę. Propaganda zaplecza politycznego Narodowych Sił Zbrojnych (1939–1945), Warsaw 2000.

Natkowska M., Numerus clausus, getto ławkowe, numerus nullus, “paragraf aryjski”. Antysemityzm na Uniwersytecie Warszawskim 1931–1939, Warsaw 1999.

Orlicki J., Szkice z dziejów stosunków polsko-żydowskich 1918–1949, Szczecin 1983.

Pasierb B., Polska myśl polityczna okresu II wojny światowej wobec Niemiec, Poznań 1990.

Paszko A., O katolickie państwo Narodu Polskiego. Inspiracje katolickie w ideach politycznych grupy “Szańca” i Konfederacji Narodu, Cracow 2002.

Pietrowicz A., ‘Organizacja “Ojczyzna” 1939–1945’, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2007, no. 8–9.

Radzymińska J., Zawsze niepodlegli, Wrocław 1991.

Rokicki J., ‘Ks. dr Stanisław Trzeciak (1873–1944). Szkic biograficzny’, Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1999, no. 2.

Rostworowski S.J., ‘Sytuacja polityczna w Kraju w 1943 r.’, Dzieje Najnowsze 2002, no. 3.

Różański P., ‘Wystąpienia antyżydowskie na polskich uczelniach wyższych w latach 1936– –1937 w raportach ambasady amerykańskiej w Warszawie’, Studia Judaica 2009, no. 1–2.

Rudnicki S., ‘Mogą żyć, byle nie u nas… Propaganda NSZ wobec Żydów’, Więź 2006, no. 4.

Siemaszko Z.S., Narodowe Siły Zbrojne, London 1982.

Sierchuła R., ‘Narodowe Siły Zbrojne (1942–1946)’, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2007, no. 8–9.

Sikorski T., ‘“Wyznajemy zasady narodowe polskie i uniwersalne katolickie”. Stronnictwo Narodowe na emigracji (1939–1992). Zarys działalności i myśli politycznej’ in Angielski łącznik. Albin Tybulewicz (1929–2014), ed. K. Niewiadomski, M. Jaworski, Warsaw 2016.

Skodlarski J., Zarys historii gospodarczej Polski do 1939 roku, Warsaw–Łódź 1995.

Sobczak M., Stosunek Narodowej Demokracji do kwestii żydowskiej w Polsce w latach 1918–1939, Wrocław 1998.

Szarota T., U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie: Warszawa, Paryż, Amsterdam, Antwerpia, Kowno, Warsaw 2000.

Sznarbachowski W., ‘Bolesław Piasecki. Od skrajnej antyniemieckości do projektów współpracy’, Zeszyty Historyczne 1990, vol. 94.

Śliwa M., ‘Kwestia żydowska w polskiej myśli socjalistycznej’ in Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, ed. F. Kiryk, Przemyśl 1991.

Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, ed. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Cracow 1969.

Terej J.J., Rzeczywistość i polityka. Ze studiów nad dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji, Warsaw 1979.

Tomasiewicz J., ‘Antysemityzm gospodarczy między pozytywizmem a rasizmem (1876– –1941)’ in Między pozytywizmem a nacjonalizmem. Przemiany kultury polskiej w latach 1886–1918, ed. M. Gloger, Warsaw 2017.

Tomasiewicz J., ‘Myśl polityczna Ruchu Miecza i Pługa a ideologia zadrużna’, Państwo i Społeczeństwo 2013, no. 41.

Tomasiewicz J., ‘Prasa środowisk ekstremistycznych obozu narodowego w okresie II wojny światowej (analiza ideowo-polityczna)’ in Prasa Narodowej Demokracji. Prasa lokalna, regionalna, środowiskowa, ed. E. Maj, A. Dawidowicz, Lublin 2013.

Tomaszewski J., Ojczyzna nie tylko Polaków, Warsaw 1985.

Wapiński R., Narodowa Demokracja 1893–1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wrocław 1980.

Wielomski A., ‘Teoria ras ludzkich Juliusa Evoli’, Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi 2002, vol. 25.

Witrowy Z., Organizacja tzw. “Obozu Narodowego” Miecz i Pług. Referaty, recenzje, opracowania, n.p., n.d.

‘Żydzi w gospodarce polskiej (2)’, “Ruch Gospodarczy” 1937, no. 3.

okladka

N. 1 (2020)

ISSN:
2719-4086
eISSN:
2957-1413

Data publikacji:
2020-04-28

Dział: Studia