okladka

No 2 (2021)

ISSN:
2719-4086

eISSN:
2957-1413
Section: Studia

Żydzi w oddziałach partyzanckich w Okręgu Radomsko-Kieleckim Armii Krajowej (przyczynek do badań)

Marek Jedynak

https://orcid.org/0000-0002-9549-5012

Instytut Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach



Polish-Jewish Studies, No 2 (2021), pages: 121-246

Publication date: 2023-03-28

https://doi.org/10.48261/pjs210205

Résumé

Podczas II wojny światowej nieliczni ocalali z zagłady Żydzi znaleźli schronienie w szeregach Armii Krajowej. W artykule przedstawione zostały losy tych Żydów, którzy w latach 1943–1944 służyli w oddziałach partyzanckich zorganizowanych i działających w Okręgu Radomsko-Kieleckim AK. Z powodu skromnej bazy źródłowej w sposób przyczynkarski przedstawione zostały ich motywacje, okoliczności wstąpienia w szeregi Sił Zbrojnych w Kraju, przebieg służby, a czasem i dalsze losy. Sylwetki żołnierzy i ich świadectwa stanowią potwierdzenie faktu, że w strukturach AK Żydzi mogli służyć i rzeczywiście służyli.


Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Akta Józefa Rella

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej w Kielcach, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Kielcach

Archiwum Stowarzyszenia Pamięci Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Stołeczny Urząd Spraw Wewnętrznych w Warszawie

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, Spuścizna Bernarda Marka

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, Spuścizna Szymona Datnera

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, Związek Żydów Byłych Uczestników Walki Zbrojnej z Faszyzmem

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego, Armia Krajowa

Muzeum im. Orła Białego w Skarżysku-Kamiennej, Archiwum „Nurta”

Muzeum Jacka Malczewskiego w Radomiu, DH/3334, Pismo komendanta Obwodu AK Iłża dotyczące funkcjonowania Gestapo, b.m., 2 IX 1944 r., b.p.

Studium Polski Podziemnej w Londynie, Źródła

Zbiory Marka Jedynaka, Rachtan P., Krystyna Maria Rachtan, dr nauk ekonomicznych (11 XI 1921 – 22 VI

, Warszawa, 16 XII 2017 r., mps

Zbiory Zdzisława Rachtana „Halnego”, Karta ewidencyjna Józefa Halperina, [Warszawa], 27 VII 1989 r.

Wspomnienia

Aleksandrowicz J., Kartki z dziennika doktora Twardego, Kraków 2001.

Aleksandrowicz J., Stawowy E., Tyle wart człowiek…, Lublin 1992.

Gruszczyński W., Odwet i Jędrusie. Monografia, Zagnańsk 2011.

Halperin J., Ludzie są wszędzie, Warszawa 2002.

Janduła T., „Nowy”, Ocalić od zapomnienia, t. 3, Końskie 1998.

Ropelewski A., Wspomnienia z AK, Warszawa 1957.

Zawadzka H., Ucieczka z getta, Warszawa 2001.

Bataliony Chłopskie w walce o narodowe i społeczne wyzwolenie, red. K. Przybysz, Warszawa1975.

Berendt G., „Żydowski ruch kombatancki w Polsce w latach 1944–1949”, August Grabski, Warszawa 2002, „Dzieje Najnowsze” 2004, R. 36, nr 3.

Berendt G., Żydzi zbiegli z gett i obozów śmierci [w:] Zagłada Żydów na polskiej prowincji, red. A. Sitarek, M. Trębacz, E. Wiatr, Łódź 2012.

Bielecki R., „Gustaw”–„Harnaś”. Dwa powstańcze bataliony, Warszawa 1989.

Borzobohaty W., „Jodła”. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ–AK 1939–1945, Warszawa 1988.

Browning Christopher R., Pamięć przetrwania. Nazistowski obóz pracy oczami więźniów, Wołowiec 2012.

Chlebowski C., Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie, Warszawa 2017.

Dokumenty do dziejów Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, wstęp, wybór i oprac.M. Jedynak, Kielce–Kraków 2014.

Domański T., Działalność Stützpunktu w Mircu w latach 1942–1944 [w:] Historia Ziemi Starachowickiej, t. 2: Polityka okupacyjnych władz niemieckich wobec ludności polskiej w powiecie starachowickim w latach 1939–1945, red. P. Rozwadowski, Starachowice 2010.

Domański T., Jankowski A., Represje niemieckie na wsi kieleckiej 1939–1945, Kielce 2011.

Engelking B., Libionka D., Żydzi w powstańczej Warszawie, Warszawa 2009.

Grabski A., Żydowski ruch kombatancki w Polsce w latach 1944–1949, Warszawa 2002.

Henschel Ch., Juden im Militär. Erfahrung und Erinnerung im 19. und 20. Jahrhundert, „Jahrbuch des Simon-Dubnow-Instituts” 2013, nr 12.

Hera J., Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014.

Jedynak M., Mieszkańcy gminy Bodzentyn w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej „Ponurego” i „Nurta” [w:] Z dziejów Bodzentyna w okresie II wojny światowej. W 70. rocznicę pacyfikacji 1943–2013, red. L. Michalska-Bracha, M. Przeniosło, M. Jedynak, Kielce 2013.

Jedynak M., Władysław Wasilewski „Oset”, „Odrowąż” (1921–1943). Harcerski instruktor i partyzancki dowódca, Kielce 2016.

Kledzik M., Zgrupowanie AK majora Bartkiewicza, Warszawa 2002.

Kołomańska E., Polskie podziemie niepodległościowe w ratowaniu Żydów na Kielecczyźnie w latach 1939–1945 [w:] Żydzi i wojsko polskie w XIX i XX wieku, red. T. Domański, E. Majcher-Ociesa, Warszawa 2020.

Kosiński K., „Ekonomia krwi”. Konspiracja narodowa w walczącej Warszawie: 1939–1944–1990, Warszawa 2020.

Kossoy E., Żydzi w Powstaniu Warszawskim, „Zeszyty Historyczne” 2004, nr 147.

Krakowski S. [właśc. Krakowski Shmuel], Żydzi w oddziałach partyzanckich Gwardii Ludowej i Armii Ludowej na Kielecczyźnie, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1968, nr 65–66.

Libionka D., ZWZ-AK i Delegatura Rządu RP wobec eksterminacji Żydów polskich [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, t. 24, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006.

Mazurek J., Skibińska A., „Barwy Białe” w drodze na pomoc walczącej Warszawie. Zbrodnia AK na Żydach, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2011, nr 7.

Meirtchak B., Jews-Officers in the Polish Armed Forces 1939–1945, Tel-Aviv 2001.

Meirtchak B., Żydzi-żołnierze wojsk polskich polegli na frontach II wojny światowej, tłum. Z. Rosiński, Warszawa 2001.

Melchior M., Uciekinierzy z gett po „stronie aryjskiej” na prowincji dystryktu warszawskiego – sposoby przetrwania [w:] Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. B. Engelking, J. Leociak, D. Libionka, Warszawa 2007.

Rice M., A Doctor’s War Testimony. The Four Incarnations of “Dr. Twardy” [w:] Jewish Medicine and Healthcare in Central Eastern Europe. Shared Identities, Entangled Histories, red. M. Moskalewicz, U. Caumanns, F. Dross, Cham 2019.

Rosłoniec W., Grupa „Krybar”. Powiśle 1944, Warszawa 1989.

Skibińska A., Tokarska-Bakir J., „Barabasz” i Żydzi. Z historii oddziału AK „Wybranieccy”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2011, nr 7.

The Encyclopedia of Jewish Life. Before and during the Holocaust, t. 2: K–Sered, red. S. Spector, New York–Jerusalem 2001.

The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos during the Holocaust, t. 1: A–M, red. G. Miron, Jerusalem 2009.

Trzmiel R., O oddziale partyzanckim AK Seweryna Maczugi (Andrzeja Bielańskiego) „Wrzosa”, „Nowe Pismo Starachowic” 1991, cz. 1, nr 4; cz. 2, nr 5.

Wierzbicki M., Polacy i Żydzi w zaborze sowieckim. Stosunki polsko-żydowskie na ziemiach północno-wschodnich II RP pod okupacją sowiecką 1939–1941, Warszawa 2007.

Zawadzki W., Tajemnice Diablej Góry. Historia wyklętej miłości, Końskie 2017.

Zimmerman J.D., Polskie Państwo Podziemne i Żydzi w czasie II wojny światowej, tłum. M. Macińska, Warszawa 2018.

Zimmerman J.D., The Polish Underground and the Jews 1939–1945, Cambridge 2015.

Żmijewski L., Parszów i okolice. Z dziejów powiatu starachowickiego, Starachowice 2000.

Żydzi i wojsko polskie w XIX i XX wieku, red. T. Domański, E. Majcher-Ociesa, Warszawa 2020.

Żydzi w Polsce w służbie Rzeczypospolitej 1939–1945. Wybór źródeł, oprac. A.K. Kunert, Warszawa 2002.

„Biuletyn Informacyjny”, 18 VIII 1944 r., R. 6, nr 55 (263).

Portal Żydowskiego Instytutu Historycznego, http://www.jhi.pl/psj/Zwiazek_Partyzantow_Zydow_(ZPZ)

Bielawski K., Żydzi w Powstaniu Warszawskim, portal Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/zydzi-w-powstaniu-warszawskim

okladka

No 2 (2021)

ISSN:
2719-4086
eISSN:
2957-1413

Data publikacji:
2021-03-28

Dział: Studia