okladka

No 1 (2020)

ISSN:
2719-4086

eISSN:
2957-1413
Section: Studia

Kwestia żydowska w myśli politycznej Obozu Narodowego 1939–1945

Polish-Jewish Studies, No 1 (2020), pages: 145-206

Publication date: 2020-04-28

https://doi.org/10.48261/pjs200106

Résumé

Antysemityzm należał, obok antyniemieckości, do najbardziej emblematywnych kompo-nentów ideologii obozu narodowego, ulegając wyraźnej radykalizacji w latach trzydziestych. W czasie II wojny światowej Polska, wbrew założeniom tejże ideologii, znalazła się po tej samej stronie barykady, co Żydzi. Niemcy hitlerowskie usunęły z ziem polskich ludność żydowską (realizując w ten sposób przedwojenny postulat narodowców), jednak niehumanitarne metody antysemityzmu nazistowskiego były dla nacjonalistów polskich nie do przyjęcia. Nowa sytuacja musiała doprowadzić do zmodyfikowania ideologii nacjonalistycznej. Proces ten przebiegał w sposób złożony. Początkowo z reguły podtrzymywano tradycyjne nastawienie antysemickie, sugerując czasem nawet kolaborację niemiecko-żydowską. W miarę jak postępowało ludobójstwo ludności żydowskiej, wątki antyżydowskie w propagandzie obozu narodowego ulegały wyciszeniu, pojawiały się akcenty współczucia dla Żydów. W końcu pojawiały się próby zrewidowania stosunku do kwestii żydowskiej. Myśl teoretyczna obozu narodowego nie nadążała tu jednak za praktyką, do końca wojny nowy program nie został w pełni sformułowany. Ewolucja nie dotyczyła też jednakowo całego obozu narodowego – jego bardziej radykalne odłamy pozostawały dłużej przywiązane do tradycyjnego antysemityzmu.


Archiwum Akt Nowych, Armia Krajowa zbiór akt 1939–1945

Archiwum Akt Nowych, Delegatura Rządu RP na Kraj 1940–1945

Archiwum Akt Nowych, Konfederacja Narodu i Konfederacja Zbrojna 1941–1943

Archiwum Akt Nowych, Ruch Miecz i Pług. Zarząd Główny w Warszawie 1942–1944

Archiwum Akt Nowych, Polityczne ugrupowania w kraju w okresie okupacji – zbiór akt 1939–1944

Archiwum Akt Nowych, Zbiór Druków Ulotnych 1911–1939

Wojskowe Biuro Badań Historycznych, Korpus Bezpieczeństwa

Wojskowe Biuro Badań Historycznych, Obóz Polski Walczącej

„4 000 000” 1938.

„Aktualne Wiadomości z Polski i ze Świata” 1942.

„Alma Mater” 1937.

„Biuletyn Centralny” 1943–1944.

„Biuletyn Informacyjny PONS” 1941–1942.

„Do Broni” 1942–1943.

„Droga” 1943–1944.

„Fakty na Tle Idei” 1941.

„Falanga” 1938.

„Głos Pracy Polskiej” 1938.

„Hasło Podwawelskie” 1936.

„Hasło Wielkopolskie” 1935.

„Hasło Wołynia” 1938.

„Hasło Wybrzeża Polskiego” 1936.

„Informacje z Zachodnich Ziem Rzeczypospolitej (Be-Zet)” 1942.

„Iskra” 1944.

„Kolumna” 1943.

„Kultura Polska” 1939.

„Miecz i Pług” 1940–1944.

"Młody Nurt” 1941–1944.

„Młodzież Imperium” 1942–1943.

„Myśl Narodowa” 1933.

„Myśl Polska” 1941–1942.

„Naród w Walce” 1938.

„Nowa Polska” 1937.

„Nowa Polska” 1941–1944.

„Nowy Ład” 1938.

„Nurt” 1943.

„Nurt Młodych” 1943.

„Orzeł Biały. Narodowy Ruch Imperialny” 1943

.„Państwo Polskie” 1942–1944.

„Pobudka” 1942.

„Pod Kropidłem” 1939.

„Pod Pręgierz” 1935.

„Polska Narodowa” 1936.

„Praca i Walka” 1942–1944.

„Pro Christo” 1934.

„Samoobrona Narodu” 1938.

„Słowo Polskie” 1940–1941.

„Szaniec” 1940–1944.

„Szczerbiec” 1935, 1938.

„Sztuka i Naród” 1942–1944.

„W Walce” 1944.

„Walka” 1940–1944.

„Wielka Polska” 1935.

„Wielka Polska” 1941–1944.

„Zachodnia Straż Rzeczypospolitej” 1943.

„Załoga” 1942–1943.

„Zwycięstwo” 1934.

„Żołnierz Wielkiej Polski” 1944.

Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. 6, wyd. T. Pełczyński i inni, Londyn 1989.

Bartoszewski W., O Żegocie relacja poufna sprzed pół wieku, Warszawa 2013.

Baryka T. [T. Przeciszewski], Kwestia żydowska i masoneria w Polsce, Warszawa 1942.

Baryka T., Jurand A., Prawdy historyczne, Warszawa 1944.

Bednarczyk T., Życie codzienne warszawskiego getta. Warszawskie getto i ludzie (1939–1945 i dalej), Warszawa 1995.

Bisztyga K., Żydzi w nowej Polsce, Kraków 1926.

Bracia Budzisze, Jaką Polskę mieć chcemy, b.m.w., 1941.

Całka L. [B. Piasecki], Wielka ideologia Narodu Polskiego, Warszawa 1940.

Deklaracja ideowa OPW, Warszawa 1942.

Frassati-Gawrońska L., Przeznaczenie nie omija Warszawy, Warszawa 2003.

Giertych J., Nacjonalizm chrześcijański, Krzeszowice 2004.

Giertych J., O wyjście z kryzysu, Warszawa 1938.

Górnicki W., Polska po wojnie, Warszawa, b.d.w.

Hrabyk K., Obóz Polski Walczącej. Relacje i wspomnienia, Warszawa 1960.

Kolendo M., Zapiski okupacyjne. Fragmenty wspomnień, Warszawa 2004.

Konwertyta, Nawrócony Żyd o Żydach w Polsce, Warszawa 1938.

Kowalski K., Polska wobec Niemiec, Warszawa 1939.

Marcinkowski W. „Jaxa”, Wspomnienia 1934–1945, Warszawa 1998.

Mieczysław z Głogowa [W. Zaleski], Siła gospodarcza Polski Narodowej, Warszawa 1942.

Na drodze do Wielkiej Polski, b.m.w., 1943.

Niedowiarek M., Rozwiązania sprawy żydowskiej w Polsce. Rozmowy z politykami, Warszawa 1938.

O co walczy Ruch Narodowy [druk ulotny], b.m.w., [1944].

„Ojczyzna” 1939–1945. Dokumenty – wspomnienia – publicystyka, red. Z. Mazur, A. Pietrowicz, Poznań 2004.

Pawłowski S., O emigracji Żydów z Polski i o ich kolonizacji, Warszawa 1937.

Pokój z Rosją – walka z Kominternem, Warszawa, b.d.w.

Polska–Rosja, Warszawa 1943.

Ponisz P., Sprawa żydowska w Polsce ze stanowiska narodowego i katolickiego, Częstochowa 1938.

Przetakiewicz Z., Od ONR-u do PAX-u (Wspomnienia), Warszawa 1994.

Pyżalski L., Wrogowie ludu. Prawdziwi i mniemani, Zamość 1938.

Robotnik w Polsce po wojnie. Materiały dyskusyjne dla zespołów Załogi, b.m.w., b.d.w.

Rosja sowiecka w obecnej wojnie, b.m.w., b.d.w.

Runiewicz S., Awiatyzacja świata i jej wpływ na politykę, strategię i gospodarstwo, Warszawa 1943.

Rutkowska-Kurcyuszowa M., Kamyki Dawida. Wspomnienia, Katowice 2005.

Straża P., Piastowy szlak, b.m.w., b.d.w.

[Warszawski J.], Uniwersalizm. Zarys narodowej filozofii społecznej, cz. 1, Warszawa 1942.

Wiesław z Głogowa, Chłop i robotnik w nowej Polsce, b.m.w., 1942.

Wizje Polski. Programy polityczne lat wojny i okupacji 1939–1944, wstęp, wybór, oprac. K. Przybysz, Warszawa 1992.

Wojciechowski Z., Myśli o polityce i ustroju narodowym, Poznań 1935.

Wolność – wielkość – sprawiedliwość, Warszawa 1942.

Życie i śmierć dla Polski, b.m.w., 1942.

Życie na krawędzi. Wspomnienia żołnierzy antyhitlerowskiego wywiadu, oprac. i przedm. W. Kozaczuk, Warszawa 1980.

Alter W., Antysemityzm gospodarczy w świetle cyfr, Warszawa 1937.

The American Jewish Year Book 5681, t. 22, Philadelphia 1920.

Arczyński M., Balcerak W., Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945, Warszawa 1983.

Bednarczyk W., OW – KB – AK – sikorszczycy w ruchu oporu. Rys historyczny Organizacji Wojskowej – Kadry Bezpieczeństwa – Armii Krajowej, Warszawa 1997.

Bębenek S., Wizja przyszłej Polski w programie grupy „Szaniec”, „Przegląd Historyczny” 1973, nr 1.

Boguszewski T., Jeszcze o NSZ, „Kultura” (Paryż) 1952, nr 50.

Boguszewski T., Rozłam, „Zeszyty do Historii Narodowych Sił Zbrojnych” 1961, z. 1.

Bojemski S., Polscy narodowcy a Żydzi: praktyka dnia codziennego w czasie okupacji niemieckiej na przykładzie żołnierzy NSZ [w:] Złote serca czy złote żniwa. Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów, red. M.J. Chodakiewicz, W.J. Muszyński, Warszawa 2011.

Bojemski S., Sprawiedliwi wśród narodowców Polski, „Fronda” 2001, nr 25–26.

Borodziej W., Chmielarz A., Friszke A., Kunert A.K., Polska Podziemna 1939–1945, Warszawa 1991.

Broszat M., Narodowo-socjalistyczna polityka w sprawie Polski 1939–1945 (Nationalsozialistische Polenpolitik 1939–1945), Warszawa–Poznań 1966.

Chodakiewicz M., NSZ i Żydzi, „Ład”, dodatek historyczny 1993, nr 9.

Domagalska M., Antysemityzm dla inteligencji? Kwestia żydowska w publicystyce Adolfa Nowaczyńskiego na łamach „Myśli Narodowej” (1921–1934) i „Prosto z mostu” (1935–1939) (na tle porównawczym), Warszawa 2004.

Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.

Emigracja żydowska, „Gazeta Polska” 1936, nr 312.

Encyclopaedia Judaica, t. 13 (Lif-Mek), Detroit – New York – San Francisco – London 2007.

Engelgard J., Wielka gra Bolesława Piaseckiego, Warszawa 2008.

Faliński S.S., Ideologia Konfederacji Narodu, „Przegląd Historyczny” 1985, nr 1.

Gapys J., Podziemne inicjatywy polityczne. Wizja gospodarki polskiej w świetle Siły Gospodarczej Polski Nowej – broszury programowej Konfederacji Narodu z 1942 r. [w:] Z dziejów Polskiego Państwa Podziemnego na Kielecczyźnie 1939–1945, red. J. Gapys, T. Domański, Kielce 2016.

Giertych J., Po wyborach w Łodzi. Obserwacje i wnioski, Warszawa 1936.

Gigilewicz E., Lublinland – państwo żydowskie w planach III Rzeszy, Radom 2004.

Gilbert M., Atlas historii Żydów, Kryspinów, b.d.w.

Gontarczyk P., Pogrom? Zajścia polsko-żydowskie w Przytyku 9 marca 1936 r. Mity, fakty, dokumenty, Biała Podlaska 2000.

Gontarek A., Polityka sanacji wobec ruchu narodowego w latach 1926–1935 a kwestia współodpowiedzialności obozu rządowego w rozpowszechnianiu idei antysemickich [w:] Przemoc antyżydowska i konteksty akcji pogromowych na ziemiach polskich w XX wieku, red. K. Zieliński, K. Kijek, Lublin 2016.

Grosse T., Przeżyć! Obrona życia jako wartość podstawowa społeczności getta warszawskiego, Warszawa 1998.

Grott O., Narodowy syndykalizm jako lewicowa odmiana nacjonalizmu polskiego okresu II wojny światowej [w:] Polska lewica. Koncepcje – ludzie – działalność, red. E. Krasucki, T. Sikorski, A. Wątor, Wrocław 2012.

Ihnatowicz I., Mączak A., Zientara B., Żarnowski J., Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warszawa 1999.

Kaczmarski K., Próby „legalizacji” Obozu Narodowo-Radykalnego (Grupy „Szańca”) i wejścia jego przedstawicieli w struktury władz RP na wychodźstwie 1939–1941, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1.

Klecel M., Jan Dobraczyński – wielki pisarz, wielkie uwikłanie, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 8–9.

Kobylańska Z., Konfederacja Narodu w Warszawie, Warszawa 1999.

Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa 2000.

Kotas M., Jan Mosdorf. Filozof, ideolog, polityk, Krzeszowice 2007.

Kotowski A.S., Narodowa Demokracja wobec nazizmu i Trzeciej Rzeszy, Toruń 2006.

Krajewski K., Uderzeniowe Bataliony Kadrowe 1942–1944, Warszawa 1993.

Landau-Czajka A., W jednym stali domu, Warszawa 1999.

Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna 1939–1945, Warszawa 1982.

Łętocha R., Katolicyzm a idea narodowa, Lublin 2002.

Madajczyk C., Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia, Warszawa 1961.

Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Warszawa 1970, t. 1.

Majchrowski J.M., Geneza politycznych ugrupowań katolickich: Stronnictwo Pracy, Grupa „Dziś i Jutro”, Paris 1984.

Malinowski K., Tajna Armia Polska – Znak – Konfederacja Zbrojna, Warszawa 1986.

Mańko S., Polski ruch ludowy wobec Żydów 1895–1939, Warszawa 2010.

Mich W., Obcy w polskim domu. Nacjonalistyczne koncepcje rozwiązania problemu mniejszości narodowych 1918–1939, Lublin 1994.

Mulak J., Polska lewica socjalistyczna 1939–1944, Warszawa 1990.

Muszyński W.J., Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011.

Muszyński W.J., Polscy narodowcy: antyżydowskość głównie teoretyczna [w:] Złote serca czy złote żniwa. Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów, red. Chodakiewicz M.J., Muszyński W.J., Warszawa 2011.

Muszyński W.J., Sprawiedliwy z ONR „Falanga”, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 11.

Muszyński W.J., W walce o Wielką Polskę. Propaganda zaplecza politycznego Narodowych Sił Zbrojnych (1939–1945), Warszawa 2000.

Natkowska M., Numerus clausus, getto ławkowe, numerus nullus, „paragraf aryjski”. Antysemityzm na Uniwersytecie Warszawskim 1931–1939, Warszawa 1999.

Orlicki J., Szkice z dziejów stosunków polsko-żydowskich 1918–1949, Szczecin 1983.

Pasierb B., Polska myśl polityczna okresu II wojny światowej wobec Niemiec, Poznań 1990.

Paszko A., O katolickie państwo Narodu Polskiego. Inspiracje katolickie w ideach politycznych grupy „Szańca” i Konfederacji Narodu, Kraków 2002.

Pietrowicz A., Organizacja „Ojczyzna” 1939–1945, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 8–9.

Radzymińska J., Zawsze niepodlegli, Wrocław 1991.

Rokicki J., Ks. dr Stanisław Trzeciak (1873–1944). Szkic biograficzny, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1999, nr 2.

Rostworowski S.J., Sytuacja polityczna w kraju w 1943 r., „Dzieje Najnowsze” 2002, nr 3.

Różański P., Wystąpienia antyżydowskie na polskich uczelniach wyższych w latach 1936–1937 w raportach ambasady amerykańskiej w Warszawie, „Studia Judaica” 2009, nr 1–2.

Rudnicki S., Mogą żyć, byle nie u nas... Propaganda NSZ wobec Żydów, „Więź” 2006, nr 4.

Siemaszko Z.S., Narodowe Siły Zbrojne, Londyn 1982.

Sierchuła R., Narodowe Siły Zbrojne (1942–1946), „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 8–9.

Sikorski T., „Wyznajemy zasady narodowe polskie i uniwersalne katolickie”. Stronnictwo Narodowe na emigracji (1939–1992). Zarys działalności i myśli politycznej [w:] Angielski łącznik. Albin Tybulewicz (1929–2014), red. K. Niewiadomski, M. Jaworski, Warszawa 2016.

Skodlarski J., Zarys historii gospodarczej Polski do 1939 roku, Warszawa–Łódź 1995.

Sobczak M., Stosunek Narodowej Demokracji do kwestii żydowskiej w Polsce w latach 1918–1939, Wrocław 1998.

Szarota T., U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie: Warszawa, Paryż, Amsterdam, Antwerpia, Kowno, Warszawa 2000.

Sznarbachowski W., Bolesław Piasecki. Od skrajnej antyniemieckości do projektów współpracy, „Zeszyty Historyczne” 1990, z. 94.

Śliwa M., Kwestia żydowska w polskiej myśli socjalistycznej [w:] Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl 1991.

Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Kraków 1969.

Terej J.J., Rzeczywistość i polityka. Ze studiów nad dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji, Warszawa 1979.

Tomasiewicz J., Antysemityzm gospodarczy między pozytywizmem a rasizmem (1876–1941) [w:] Między pozytywizmem a nacjonalizmem. Przemiany kultury polskiej w latach 1886 –1918, red. M. Gloger, Warszawa 2017.

Tomasiewicz J., Myśl polityczna Ruchu Miecza i Pługa a ideologia zadrużna, „Państwo i Społeczeństwo” 2013, nr 41.

Tomasiewicz J., Prasa środowisk ekstremistycznych obozu narodowego w okresie II wojny światowej (analiza ideowo-polityczna) [w:] Prasa Narodowej Demokracji. Prasa lokalna, regionalna, środowiskowa, red. E. Maj, A. Dawidowicz, Lublin 2013.

Tomaszewski J., Ojczyzna nie tylko Polaków, Warszawa 1985.

Wapiński R., Narodowa Demokracja 1893–1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wrocław 1980.

Wielomski A., Teoria ras ludzkich Juliusa Evoli, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 2002, t. 25.

Witrowy Z., Organizacja tzw. „Obozu Narodowego” Miecz i Pług. Referaty, recenzje, opracowania, b.m.w., b.d.w.

Żydzi w gospodarce polskiej (2), „Ruch Gospodarczy” 1937, nr 3.

okladka

No 1 (2020)

ISSN:
2719-4086
eISSN:
2957-1413

Data publikacji:
2020-04-28

Dział: Studia