Jews in the Communist Movement in the Second Polish Republic 1918–38: An Outline of the Issue
Polish-Jewish Studies, No. 2 (2021), pages: 82-120
Publication date: 2021-10-31
Abstract
The article describes the participation of Jews in the revolutionary movement in Russia (especially in Poland) before World War I; the social structure of the Jewish population in Poland; the path of the splinter groups from Jewish left-wing parties to the Communist Workers’ Party of Poland (KPP); the attitude of Jewish radicals towards the Bolshevik aggression against Poland in 1920; the number of Jews in the Polish Communist movement, their identity, and their motives for joining the Communist movement.The share of Jews in the Polish Communist movement was several times higher than the share of the Jewish population in the society of the Second Polish Republic. Jews made up about 30 per cent of all KPP members, and in the party youth group the figure reached as high as 50 per cent. Activists of Jewish origin made up about 40 per cent of the party elite, and they even came to predominate in the middle ranks.The reasons for the significant participation of Jews in the Communist movement cannot
be explained (which is often done) solely by their difficult social situation and discrimination. Rather, it was a combination of many factors of a different nature, both universal and specifically Jewish.
References
Archiwum Akt Nowych, Biuro Spraw Kadrowych KC PZPR
Archiwum Akt Nowych, Komunistyczna Partia Polski
Archiwum Akt Nowych, Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi
Archiwum Akt Nowych, Komunistyczny Związek Młodzieży Polski
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
Archiwum Akt Nowych, Zbiór akt osobowych działaczy ruchu robotniczego
Kamińska M., Ścieżkami wspomnień, Warszawa 1960.
Kowalski A., Kochałem ją nad życie. Wspomnienia b. komunisty, Rosenheim 1986.
Pragier R., Żydzi czy Polacy, Warszawa 1992.
Schaff A., Próba podsumowania, Warszawa 1999.
Wat A., Mój wiek. Pamiętnik mówiony, cz. 1, Warszawa 1990.
Zambrowski R., Wspomnienia, t. 1, Warszawa 1976 (mps).
Bieńkowski W., Motory i hamulce socjalizmu, Paryż 1969.
Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe, ludność. Stosunki zawodowe. Polska (dane skrócone), „Statystyka Polski”, seria C, z. 62.
Żydowska mozaika polityczna w Polsce 1917–1927. Wybór dokumentów, wybór i oprac.C. Brzoza, Kraków 2003.
Ленин В.И., Собрание сочинений В.И. Ленина, vol. 12: РСДРП, Москва 1947.
Aron R., Opium intelektualistów, tłum. C. Miłosz, Warszawa 2000.
Auerbach J., Niektóre zagadnienia działalności KPP w środowisku żydowskim w latach kryzysu 1929–1932, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1965, nr 55.
Baron S., The Russian Jew under Tsars and Soviets, New York 1975.
Berdyaev N., The Russian Revolution, Ann Arbor 1961.
Berendt G., Polscy Żydzi wobec komunizmu przed Zagładą, „Biuletyn IPN” 2010, nr 11.
Bergman S., Bund a niepodległość Polski [w:] Bund. 100 lat historii 1897–1997, red. F. Tych, J. Hensel, Warszawa 2000.
Bocheński J.M., Marksizm-leninizm. Nauka czy wiara?, Komorów 2006.
Borek P., Postawa społeczeństwa południowego Podlasia wobec kontrofensywy znad Wieprza w sierpniu 1920 roku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 2010, t. 8.
Bronsztejn S., Ludność żydowska w Polsce w okresie międzywojennym. Studium statystyczne, Wrocław 1963.
Brun-Zejmis J., National Self-Denial and Marxist Ideology: The Origin of the Communist Movement in Poland and the Jewish Question 1918–1923, „Nationalities Papers” 1994, t. 22, nr S1.
Budnitskii O., Russian Jews Between the Reds and the Whites 1917–1920, Philadelphia 2012.
Cimek H., Mniejszości narodowe w ruchu rewolucyjnym w II Rzeczypospolitej, Rzeszów 2011.
Cimek H., Żydzi w ruchu komunistycznym w Polsce w latach 1918–1937, „Polityka i Społeczeństwo” 2012, nr 9.
Gamska L., KPP wobec problemów kulturalno-oświatowych ludności żydowskiej w okresie od I zjazdu do IV konferencji (1925 r.), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1977, nr 103.
Gamska L., Lewica żydowskich partii socjalistycznych wobec III Międzynarodówki i KPRP (1918–1923), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1976, nr 97.
Gitelman Z.Y., Jewish Nationality and Soviet Politics. The Jewish Sections of the CPSU 1917–1930, Princeton 1972.
Gontarek A., Ogólnożydowski Związek Robotniczy „Bund” w Mińsku Mazowieckim w II RP – ocena stanu organizacyjnego, struktur partyjnych i wpływów, „Rocznik Mińskomazowiecki” 2014, nr 22.
Gontarek A., Postawy żydowskich mieszkańców Mińska Mazowieckiego i Kałuszyna wobec wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku, „Studia Żydowskie. Almanach” 2012, t. 2.
Grabski A., Nurt trockistowski w polskim ruchu komunistycznym w latach trzydziestych XX w. [w:] Komuniści w II Rzeczypospolitej. Ludzie – struktury – działalność, red. M. Bukała, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2015.
Gross J.T., Upiorna dekada. Trzy eseje o stereotypach na temat Żydów, Polaków, Niemców i komunistów 1939–1948, Kraków 1998.
Hagen W.W., Anti-Jewish Violence in Poland 1914–1920, Cambridge 2018.
Holzer J., Relations between Polish and Jewish left wing groups in interwar Poland [w:] The Jews in Poland, red. Ch. Abramski, M. Jachimczyk, A. Polonsky, Oxford 1986.
Holzer J., Polska i żydowska lewica polityczna w II Rzeczypospolitej. Polacy wobec Żydów i kwestii żydowskiej; Żydzi wobec Polski i Polaków [w:] Narody: jak powstawały i jak wybijały się na niepodległość? Profesorowi Tadeuszowi Łepkowskiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy przyjaciele, koledzy, uczniowie, red. M. Kula, Warszawa 1989.
Horoch E., Grupy kierownicze KPP w województwie lubelskim w latach 1930–1938 [w:] Między Wschodem a Zachodem. Studia z dziejów polskiego ruchu i myśli socjalistycznej, red. A.F. Grabski, P. Samuś, Łódź 1995.
E. Horoch, Komunistyczna Partia Polski w województwie lubelskim w latach 1918–1938, Lublin 1993.
Iwański G., Żydowski Komunistyczny Związek Robotniczy Kombund w Polsce 1921–1923, „Z Pola Walki” 1974, nr 4.
Jacobs J., Communist Questions, Jewish Answers: Polish Jewish Dissident Communists of the Inter-War Era, „Polin. Studies in Polish Jewry” 2005, nr 18.
Kainer A., Żydzi a komunizm, „Krytyka” 1983, nr 15.
Kopstein J.S., Wittenberg J., Who Voted Communists? Reconsidering the Social Bases of Radicalism in Interwar Poland, „Slavic Review” 2003, t. 62, nr 1.
Kowalczyk E., Struktura Komitetu Warszawskiego KPRP/KPP [w:] Komuniści w międzywojennej Warszawie, red. E. Kowalczyk, Warszawa 2014.
Kozłowska M., Świetlana przyszłość? Żydowski Związek Młodzieżowy Cukunft wobec wyzwań międzywojennej Polski, Kraków–Budapeszt 2016.
Krajewski S., Żydowscy komuniści – problem dla nas? [w:] Żydzi i komunizm, red. M. Bilewicz, B. Pawlisz, Warszawa 2000.
Krzemień L., Związek Młodzieży Komunistycznej w Polsce. Pierwsze dziesięciolecie (1918–1928), Warszawa 1972.
Landau-Czajka A., Syn będzie Lech… Asymilacja Żydów w Polsce międzywojennej, Warszawa 2006.
Lendvai P., Antysemityzm bez Żydów, cz. 2, Warszawa 1987.
Levin N., The Jews in the Soviet Union since 1917, t. 1, New York–London 1988.
Lustiger A., Czerwona księga. Stalin i Żydzi. Tragiczna historia Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego i radzieckich Żydów, tłum. E. Kaźmierczak, W. Leder, Warszawa 2004.
Magier D., Kolaboracja z bolszewikami w regionie bialskopodlaskim w sierpniu 1920 roku – skala, motywy, konsekwencje [w:] Wobec komunizmu. Materiały z sesji naukowej pt. „Lubelskie i południowe Podlasie wobec komunizmu 1918–1989”, red. D. Magier, Radzyń Podlaski 2006.
Mawdsley E., White S., The Soviet Elite from Lenin to Gorbachev. The Central Committee and its Members 1917–1991, Oxford 2000.
Mendelsohn E., Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym, tłum. A. Tomaszewska, Warszawa 1992.
Mishkinsky M., The Communist Party of Poland and the Jews [w:] The Jews of Poland between Two World Wars, red. Y. Gutman et al., Hanover–London 1989.
Najnowsze dzieje Żydów w Polsce w zarysie (do 1950 roku), red. J. Tomaszewski, Warszawa 1993.
Nalewajko-Kulikov J., Obywatel Jidyszlandu. Rzecz o żydowskich komunistach w Polsce, Warszawa 2009.
Piasecki H., Żydowska Organizacja PPS 1893–1907, Wrocław 1978.
Pickhan G., Pod prąd. Powszechny Żydowski Związek Robotniczy Bund w Polsce w latach 1918–1939, tłum. A. Peszke, Warszawa 2017.
Pinkus B., The Jews of the Soviet Union: A History of a National Minority, Cambridge 1988.
Pipes R., Rosja bolszewików, Warszawa 2005.
Polonsky A., Jews and the Communism in Soviet Union and Poland [w:] Jews and Leftists Politics. Judaism, Israel, Antisemitism, and Gender, red. J. Jacobs, Cambridge 2017.
Polonsky A., The Bund in Polish Political Life 1935–1939 [w:] Essential Papers on Jews and the Left, red. E. Mendelsohn, New York–London 1997.
Rodak M., Izolacja więzienna jako czynnik sprzyjający akulturacji. Z badań nad przestępczością żydowską w województwie lubelskim w okresie międzywojennym [w:] Wokół akulturacji i asymilacji Żydów na ziemiach polskich, red. K. Zieliński, Lublin 2010.
Żarnowska A., Geneza rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej 1904–1906, Warszawa 1965.
Żarnowski J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935–1939, Warszawa 1965.
Żarnowski J., Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, Warszawa 1973.
Залесский К., Империя Сталина. Биографический энциклопедический словарь, Москва 2000.
Костырченко Г., Сталин против „космополитов”. Власть и еврейская интеллигенция в СССР, Москва 2010. Костюшко И., Польское бюро ЦК РКП(б) 1920–1921 гг, Москва 2005.
Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, red. F. Tych, t. 1, Warszawa 1978; t. 2, Warszawa 1987.
Sobór-Świderska A., Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa 2009.
Sorin G., The Prophetic Minority: American Jewish Immigrant Radicals 1820–1920, Bloomington 1985.
Schapiro L., The Communist Party of Soviet Union, London 1960.
Schatz J., The Generation. The Rise and Fall of the Jewish Communists of Poland, Berkeley 1991.
Schatz J., Jews and the Communist Movement in Interwar Poland [w:] Dark Times, Dire Decisions: Jews and Communism („Studies in Contemporary Jewry”, t. 20), red. J. Frankel, Oxford 2004.
Schatz J., Zagadka pokolenia żydowskich komunistów [w:] Żydzi i komunizm, red. M. Bilewicz, B. Pawlisz, Warszawa 2000 (wyd. spec. pisma „Jidełe”).
Sholem G., The Messianic Idea in Judaism and Other Essays on Jewish Spirituality, New York 1971.
Szczepański J., Społeczeństwo Polski w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku, Warszawa–Pułtusk 2000.
Szczygielski Z., Członkowie KPP 1918–1938 w świetle badań ankietowych, Warszawa 1989.
Szczygielski Z., Warszawska organizacja KPP. Problemy organizacyjne [w:] Warszawa II Rzeczypospolitej, t. 1, red. M. Drozdowski, Warszawa 1968.
Szumiło M., Komunistyczny Związek Młodzieży w międzywojennej Warszawie [w:] Komuniści w międzywojennej Warszawie, red. E. Kowalczyk, Warszawa 2014.
Śpiewak P., Żydokomuna. Interpretacje historyczne, Warszawa 2012.
Świetlikowa F., Centralne instancje partyjne KPP, „Z Pola Walki” 1969, nr 4.
Trembicka K., Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918–1938), Lublin 2007.
Vaksberg A., Stalin against the Jews, New York 1994.
Weeks T., From Assimilation to Antisemitism. The „Jewish Question” in Poland 1850–1914, DeKalb 2006.
Weydenthal J.B. de, The Communists of Poland. An Historical Outline, Stanford 1978.
Wistrich R., Revolutionary Jews from Marx to Trotsky, London 1976.
Wróbel P., Failed Integration. Jews and the Beginning of the Communist Movement in Poland, „Polin. Studies in Polish Jewry” 2011, nr 24.
Zaporowski Z., Między Sejmem a wiecem. Działalność Komunistycznej Frakcji Poselskiej w latach 1921–1935, Lublin 1997.
Zieliński K., O Polską Republikę Rad. Działalność polskich komunistów w Rosji Radzieckiej 1918–1922, Lublin 2013.
Zieliński K., Uwiedzeni, zmanipulowani, zdesperowani? Młodzież komunistyczna w Drugiej Rzeczypospolitej [w:] Procesy socjalizacji w Drugiej Rzeczypospolitej 1914–1939. Zbiór studiów, red. A. Landau-Czajka, K. Sierakowska, Warszawa 2013.
Zimmerman J., Poles, Jews and the Politics of Nationality. The Bund and the Polish Socialist Party in Late Tsarist Russia 1892–1914, Wisconsin 2004.