Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
Nr 13 (2024)
Studia opublikowane w najnowszym numerze rocznika czerpią z dorobku konferencji naukowej „Metamorfozy polskiego komunizmu. Wokół politycznych przesileń i przełomów w latach 1944/1945–1990”, która odbyła się 15 marca 2024 r. w Warszawie. Jej organizatorom – redakcji rocznika „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja” – przyświecała myśl zainicjowania dyskusji naukowej o przyczynach, skutkach, a przede wszystkim o mało znanych aspektach i konsekwencjach wymuszonych okolicznościami zmian systemowych zachodzących w komunistycznej Polsce od 1944 do 1990 r. Naukowcy podzielili się przemyśleniami i rezultatami swoich badań, a ich referaty, już po przekształceniu w pełnowartościowe artykuły naukowe, stały się podstawą składającego się z dziewięciu tekstów działu „Studia”. Dział „Varia” zawiera kolejnych osiem artykułów. Dwa z nich stanowią pokłosie ubiegłorocznej konferencji na temat relacji PZPR z aparatem bezpieczeństwa, reszta to teksty niezwiązane z główną tematyką, ale poszerzające horyzonty badawcze w dziedzinie funkcjonowania ustroju komunistycznego, jego ideologii oraz działaczy. Publikujemy ponadto edycję źródła i recenzje dwóch pozycji książkowych.
Powstał w ten sposób tom różnorodny i obszerny. Zainteresowani znajdą w nim m.in. syntetyczne opracowanie na temat poglądów kard. Stefana Wyszyńskiego i jego działań w obliczu kolejnych kryzysów systemowych, artykuł o wpływie organizacji partyjnej PPR/PZPR na życie codzienne funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa oraz wyjątkowe – ze względu na wykorzystane źródła – studium poświęcone przedstawianiu na łamach oficjalnej prasy procesu negocjacji, a następnie podpisania traktatu o podstawach normalizacji między PRL a RFN. Jednym z najlepszych tekstów w numerze jest nietypowy artykuł osadzony nie tylko w historii, lecz także w literaturze science fiction, poświęcony wyobrażeniom początku, rozwoju i upadku komunizmu w polskiej dystopii z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych.
PDF NUMERU
Studia 
-
Prymas Stefan Wyszyński wobec kryzysów władzy w PRL (1956–1966–1968–1970–1976–1980) – próba syntetycznego spojrzenia
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 15-51
Artykuł przedstawia podejście kard. Stefana Wyszyńskiego do kolejnych kryzysów systemu komunistycznego, których na przestrzeni lat, gdy był prymasem Polski, nie brakowało. W tekście omówiono zarówno oceny tych wydarzeń, formułowane przez lidera Kościoła katolickiego w Polsce, jak i działania, które w związku z tym podejmował. Hierarcha trafnie diagnozował słabości władzy w Polsce „ludowej” i wykorzystywał je zgodnie z interesem Kościoła i społeczeństwa. Jego decyzje wynikały na ogół z dogłębnych logicznych przemyśleń, które przedstawiał w czasie obrad Episkopatu Polski oraz na kartach swojego dziennika Pro memoria.
-
Idea wzajemności słowiańskiej. Stosunek władz komunistycznych do stowarzyszeń słowiańskich oraz działalności Jana Stachniuka w latach 1944–1949
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 52-77
Jednym z efektów polityki prosłowiańskiej władz komunistycznych po II wojnie światowej był wysyp stowarzyszeń o profilu słowiańskim. W artykule została zarysowana historia rozwoju wzajemności słowiańskiej w XIX i XX w. Omówiono stosunek władz komunistycznych do działalności najważniejszych organizacji o profilu słowiańskim w Polsce w latach 1944–1949 (Komitetu Słowiańskiego i czterech towarzystw przyjaźni polsko-słowiańskiej). Analizie poddano także okoliczności sprzyjające działalności Jana Stachniuka w rzeczywistości powojennej. Odrzucenie przez komunistów idei nowosłowiańskiej oraz neopogańskiej zostało przedstawione jako przejaw walki z odchyleniem prawicowo-nacjonalistycznym.
-
„Agentura burżuazji” czy „lewica niepodległościowa”? Zmiana w postrzeganiu tradycji Polskiej Partii Socjalistycznej po 1956 r.
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 78-103
Niniejszy artykuł ukazuje zmiany, jakie nastąpiły w podejściu kierownictwa PZPR, partyjnych publicystów i historyków do tradycji i spuścizny Polskiej Partii Socjalistycznej, zarówno te, które zaszły na poziomie dyskursu o PPS, jak i te o charakterze organizacyjnym. Autor dokonuje analizy książek historycznych, artykułów i przemówień, w których odnoszono się do dziejów PPS, wskazuje, jakie elementy spuścizny PPS mogły zostać docenione i którzy przedwojenni działacze tej partii mogli liczyć na upamiętnienie.
-
Młodzież w partyjnych scenariuszach świąt systemowych 1 Maja i 22 Lipca w latach 1956–1970 (na przykładzie województwa katowickiego)
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 104-133
W czasach Polski „ludowej” obchody oficjalnych świąt państwowych, zwłaszcza tych najważniejszych, były istotnym instrumentem polityki władz komunistycznych, służącym indoktrynacji społeczeństwa, a w szczególności młodzieży. Kluczową rolę w tym procesie odgrywały szkoły i organizacje młodzieżowe. Młodzi ludzie uczestniczyli w uroczystościach systemowych – maszerowali w pochodach pierwszomajowych, brali udział w wiecach i defiladach z okazji 22 Lipca – a także angażowali się w towarzyszące temu przedsięwzięcia w postaci czynów społecznych czy szkolnych akademii. Udział w nich często nie był dobrowolny. Już od pierwszych lat powojennych władze komunistyczne wykorzystywały potencjał świąt państwowych do kształtowania postaw młodzieży zgodnie z ideologią socjalistyczną, po 1956 r. do ideologicznego rdzenia dołączono pierwiastek nacjonalistyczny. Mimo usilnych prób narzucenia jednolitej narracji historycznej i ideologicznej młodzież nie stała się biernym odbiorcą propagandy. Potrafiła zamanifestować swój krytyczny stosunek do narzucanych wzorców i stawić opór władzy, jak np. w marcu 1968 r.
-
Droga do traktatu o podstawach normalizacji stosunków między PRL a RFN. Relacje polsko-zachodnioniemieckie w 1970 r. na łamach „Trybuny Ludu” i „Życia Warszawy”
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 134-191
Rok 1970 uchodzi za jedną z najważniejszych cezur w historii relacji polsko-niemieckich. Jego centralnym wydarzeniem było podpisanie układu między PRL a RFN o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków.
Celem artykułu było odtworzenie prasowego dyskursu na temat relacji polsko-zachodnioniemieckich. W pracy zastosowano jakościową analizę treści oraz krytyczną analizę dyskursu (KAD). Przyjęta metodologia pozwoliła odpowiedzieć na pytania, jak prasa oceniała możliwości spełnienia polskich postulatów w związku z dojściem do władzy koalicji SPD-FPD, jak prezentowała kluczowe zagadnienia relacji polsko-zachodnioniemieckich – jakie kwestie były eksponowane, a jakie pomijane – i czy rola prasy w badanym okresie wybiegała poza publicystyczną relację wydarzeń. Materiał badawczy stanowiły publikacje „Trybuny Ludu” i „Życia Warszawy” oraz dostępne źródła dokumentujące przygotowanie i przebieg negocjacji nad traktatem normalizacyjnym.
Badanie wykazało, że zaprezentowany dyskurs był zgodny z założeniami ówczesnej polityki zagranicznej. Polski czytelnik został zapoznany ze stanowiskiem kierownictwa PZPR i polską wykładnią traktatu normalizacyjnego. Podpisanie traktatu było prezentowane jako sukces i stanowiło działanie legitymizujące rządy komunistów w Polsce. Prowadzone akcje prasowe miały za zadanie wspierać negocjacje oraz wzmacniać argumentację stosowaną podczas poufnych rozmów i można przypuszczać, że były skierowane również do odbiorców w RFN.
Na łamach dzienników pojawiają się jednostronne interpretacje, próby „faworyzowania” partii koalicyjnych, w szczególności SPD, czy wywoływania określonych skojarzeń. Pewne treści zostały przemilczane. Wywarło to negatywny wpływ na widoczną w tamtym okresie chęć zaprezentowania zróżnicowanej sprawozdawczości na temat polskiej polityki zagranicznej na odcinku niemieckim.
-
„Historia oceni Pana trud”. Echa społecznych reakcji na stan wojenny z perspektywy prywatnych listów nadsyłanych do Wojciecha Jaruzelskiego w latach 1982–1989 (rekonesans badawczy)
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 192-210
W latach osiemdziesiątych wielu Polaków decydowało się wysyłać indywidualne, prywatne listy do gen. Wojciecha Jaruzelskiego, słusznie uznawanego za najważniejszą osobę w państwie. Wpływały one do kancelarii KC PZPR, Urzędu Rady Ministrów, MON, a od 1985 r. również do kancelarii Przewodniczącego Rady Państwa. Część tej korespondencji Jaruzelski zachował na własny użytek – dziś można je obejrzeć w Archiwum Hoovera. Niemała grupa nadawców nawiązywała do stanu wojennego i wyrażała swoje poparcie dla decyzji o jego wprowadzeniu. Listy te nie stanowią rzecz jasna reprezentatywnej próby pozwalającej na całościową analizę nastrojów społecznych, niemniej odzwierciedlają się w nich opinie przynajmniej części Polaków, warto się więc z nimi zapoznać. Co istotne, ciekawe poznawczo są nie tylko same listy, lecz także różne adnotacje, podkreślenia czynione przez najbliższych współpracowników generała i jego samego, projekty odpowiedzi itp. W sumie zatem dokumentacja ta przedstawia interesujący obraz postaw autorów listów, a przy tym wskazuje na elementy mechanizmu obsługiwania tego rodzaju kontaktów z obywatelami.
-
Trybunał Stanu w prawniczym dyskursie ostatniej dekady Polski Ludowej
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 211-267
Instytucja Trybunału Stanu była dobrze znana w polskim systemie prawnym, istniała bowiem już w okresie międzywojennym. Dwukrotnie podjęto wówczas próbę jego wykorzystania, w żadnym przypadku nie doszło jednak do skazania. Po II wojnie światowej o powołaniu podobnego organu wspominała tzw. Mała Konstytucja z 19 lutego 1947 r., natomiast Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 r. całkowicie go pomijała. Reaktywacja Trybunału Stanu leżała w interesie Stronnictwa Demokratycznego, ale nie było na to zgody w szeregach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Na początku lat osiemdziesiątych projekt SD uzyskał poparcie PZPR, a na przełomie 1981 i 1982 r. przygotowano projekt ustawy. Analiza zatwierdzonego przez Sejm VIII kadencji projektu ustawy dokonana przez środowisko prawnicze ujawniła liczne zawarte w nim błędy. Ustawę zastosowano wobec członków rządu z lat siedemdziesiątych, jednak z powodu amnestii w 1984 r. nie zostali oni skazani.
-
Wyobrażenia początku, rozwoju i upadku komunizmu w polskiej dystopii z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 268-290
Przedmiotem rozważań jest analiza literatury jako narzędzia do badania wyobrażeń o rzeczywistości Polski lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych na przykładzie nurtu określanego mianem political fiction lub social fiction (soc-fiction). Jednym z kodów interpretacyjnych tej literatury jest jej aluzyjność wobec ówczesnej rzeczywistości. Oprócz opisu mechanizmów funkcjonowania systemu na poziomie politycznym, społecznym i gospodarczym znaleźć można także refleksje dotyczące jego podatności na reformy, obalenie czy też konsekwencje jego wpływu na tożsamość jednostki.
-
Kontrowersyjne pożegnanie (?) z komunizmem. Przemiany polityczne z lat 1989–1991 i spory na ten temat na przykładzie lokalnego środowiska opolskiego
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 291-314
Lata 1989–1990 przyniosły gruntowne przeobrażenie społeczno-politycznego krajobrazu województwa opolskiego. Zapoczątkowane już wcześniej inicjatywy na rzecz zalegalizowania miejscowej mniejszości niemieckiej przerodziły się stopniowo w masowy ruch społeczny. W tym samym czasie rozwijały się dynamicznie nowe grupy opozycyjne w miejscowych środowiskach młodzieżowych, stanowiące atrakcyjną alternatywę dla znacznie osłabionej w poprzednich latach Solidarności. W pierwszych tygodniach 1989 r. zaczęły się pogłębiać różnice zdań między miejscowymi działaczami związkowymi a pewną częścią działaczy opozycyjnych znajdujących posłuch głównie wśród młodzieży. Kontrowersje te dotyczyły rozmów przy Okrągłym Stole i poczynionych tam ustaleń. W atmosferze ostrych sporów politycznych postępował szybki rozwój inicjatyw opozycyjnych kontestujących ugodę Okrągłego Stołu. Przedmiotem kontrowersji stał się także stosunek do wyborów do Sejmu i Senatu PRL z 4 czerwca 1989 r. Część miejscowych środowisk opozycyjnych ostro krytykowała również dalszy rozwój sytuacji politycznej w kraju i regionie, domagając się pogłębienia przemian. Na tle problemów związanych
z transformacją ustrojową rozgorzały ostre spory wśród miejscowych działaczy Solidarności, którzy jeszcze w 1989 r. zajmowali zbieżne stanowisko w podstawowych kwestiach politycznych. Zaczęły się mnożyć wzajemne oskarżenia, włącznie z pomówieniami o rzekomą współpracę z SB. Kontrowersje na tym tle, mimo że w znacznej mierze pozbawione merytorycznego uzasadnienia, nie wygasły po dziś dzień i nadal w dużym stopniu zatruwają atmosferę wśród dawnych działaczy związkowych i opozycyjnych.
Varia
-
Między zakorzenieniem a marginalizacją – przedwojenny ruch komunistyczny na Górnym Śląsku
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 317-339
Ruch komunistyczny na międzywojennym niemieckim i czeskim Górnym Śląsku zakorzenił się w stopniu niespotykanym na innych terenach zamieszkiwanych przez ludność polską. Jako przyczynę tego zjawiska autor wskazuje tradycje socjaldemokratyczne w tym regionie z przełomu XIX i XX w., wpływ fali radykalizmu społecznego z lat 1918–1923, a wreszcie kwestie narodowe, gdyż komuniści starali się nie antagonizować wymieszanych różnych śląskich społeczności. W polskiej części regionu ruch komunistyczny okazał się na marginesie życia społecznego, co było spowodowane represjami ze strony władz, trudną sytuacją społeczną, ale także utrzymującym się wysokim poziomem konfliktu narodowego.
-
Z sanacyjnego deszczu pod stalinowską rynnę. Franciszek Józef Pityński (1897–1937) – studium przypadku
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 340-362
Artykuł opisuje losy Franciszka Józefa Pityńskiego – lokalnego działacza Komunistycznej Partii Polski, sekretarza dzielnicy Staromiejskiej w Łodzi, dokąd przeprowadził się z podkarpackiego Ulanowa. Pityński angażował się w działalność „klasowych” (socjalistycznych) związków zawodowych, w latach dwudziestych infiltrowanych przez komunistów, i nielegalnego ruchu wywrotowego (przyjął pseudonim „Karol”). W szeregach KPP brał udział w co najmniej kilku wystąpieniach o charakterze wywrotowym – np. w strajku łódzkich tramwajarzy w roku 1932.
Po zwrocie, jakiego dokonał światowy ruch komunistyczny na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych, zaangażował się w tworzenie Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Fabrycznych i Warsztatowych Przemysłu Włóknistego, organizacji o charakterze jednoznacznie rewolucyjnym, przeciwstawionej dotychczasowym strukturom socjalistycznym. Działania te z jednej strony umożliwiły Pityńskiemu awans w partyjnej hierarchii, a z drugiej ściągnęły nań represje Policji Państwowej. W latach 1926–1928 Pityński przebywał w więzieniu w Łęczycy, natomiast w roku 1932 groźba aresztowania skłoniła go do ucieczki przez Gdańsk do Związku Sowieckiego, gdzie po kilku latach został aresztowany, a następnie rozstrzelany pod zarzutem szpiegostwa. Tym samym podzielił on los tysięcy ofiar Wielkiego Terroru i operacji polskiej. Zrehabilitowany dopiero w czasach pieriestrojki.
-
Ideologia komunistyczna, Związek Sowiecki i sprawa polska w ostatnich miesiącach II wojny światowej (1944–1945) w świetle raportów placówek dyplomatycznych RP z Ameryki Południowej. Wstępny rekonesans badawczy
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 363-387
Ameryka Południowa pozostawała na uboczu wielkich wydarzeń rozgrywających się podczas II wojny światowej, podobnie peryferyjne były relacje Polski z tamtejszymi państwami, w tekście nie będzie więc mowy o sprawach mających wtedy kluczowe znaczenie dla rządu na uchodźstwie. Niemniej za swój obowiązek uważano, aby głos w sprawie położenia geopolitycznego II RP był słyszalny wszędzie. W ostatnich miesiącach wojny najważniejsze okazały się kontakty polskich dyplomatów z różnymi decydentami południowoamerykańskimi, mające na celu wyjaśnianie takich zagadnień, jak komunizm, Sowiety i postępowanie Moskwy na ziemiach II RP, dokąd wkraczała Armia Czerwona.
-
Gwałty, kradzieże, morderstwa. Stosunek Armii Czerwonej do Polaków na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1947
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 388-413
Tematem niniejszego artykułu są zbrodnie popełniane przez żołnierzy Armii Czerwonej na Polakach na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1947, ze szczególnym uwzględnieniem Szczecina. Wybór takich ram czasowych wiąże się z tym, iż we wskazanym okresie sowieckie gwałty, kradzieże oraz morderstwa były szczególnie częste – najwięcej przestępstw popełniono na Pomorzu Zachodnim właśnie w 1945 r., a ich wyraźne ograniczenie stało się zauważalne dopiero od połowy 1947 r. W artykule wykorzystano m.in. materiały komunistycznego aparatu bezpieczeństwa przechowywane w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie; są one cennym uzupełnieniem dotychczasowej literatury przedmiotu i zawierają wiele szczegółowych informacji, jak też pozwalają pełniej przeanalizować sowieckie zbrodnie w interesującym autora okresie. Sięgnięto również po opublikowane materiały polskiej administracji cywilnej.
-
Rola i wpływ organizacji partyjnej PPR/PZPR na życie codzienne funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa na przykładzie województwa lubelskiego w latach 1944–1956
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 414-445
Artykuł omawia koła PPR / POP PZPR przy urzędach bezpieczeństwa publicznego w województwie lubelskim w latach 1944–1956. Autorka opisała stopień upartyjnienia lokalnej bezpieki i wskazała najważniejsze obszary życia funkcjonariuszy, w które ingerowały komórki partyjne. Niewątpliwie ich najważniejsza rola polegała na kształtowaniu świadomych ideologicznie funkcjonariuszy – członków partii o materialistycznym światopoglądzie. Mobilizowano ich do samokształcenia zarówno politycznego, jak i ogólnego, zachęcano do czytania określonej prasy i książek. Podczas spotkań poruszano zagadnienia dotyczące problemów małżeńskich, spraw dyscyplinarnych. Sami funkcjonariusze zebrania partyjne traktowali jako okazje do rozwiązywanie własnych problemów bytowych. Zgłaszali postulaty mające na celu poprawienie ich sytuacji mieszkaniowej. Nie mniej ważne było także zagospodarowywanie czasu wolnego pracowników aparatu przemocy poprzez organizowanie wydarzeń kulturalnych (akademii, odczytów) i sportowych.
-
Nierozerwalne więzi. Dyskusje w organizacji partyjnej Departamentu III MSW w okresie rozliczeń po stalinizmie i czystek antysemickich w 1968 r.
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 446-475
Służba Bezpieczeństwa była policją polityczną okresu PRL, a gros jej funkcjonariuszy należało do partii komunistycznej. U zarania SB – po przesileniu politycznym w październiku 1956 r. – byli oni też bezpośrednimi spadkobiercami dorobku stalinowskiego Urzędu Bezpieczeństwa. Przez kilka następnych lat na forum organizacji partyjnej w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, a zwłaszcza w III Departamencie MSW, toczyły się walki frakcyjne między dogmatykami i zwolennikami zmian w resorcie. Były to najbardziej emocjonujące zebrania organizacji partyjnych – po odgórnym ucięciu sporów przez władze ministerstwa w organizacji zapanowała rutyna, której rytm wyznaczały szkolenia, referaty, sprawozdania. Kolejne ożywienie organizacji partyjnej nastąpiło dopiero podczas czystek antysemickich w latach 1967–1968, gdy się okazało, że dogmatycy nie zostali do końca spacyfikowani, a sytuacja znowu sprzyja rozgrywkom personalnym, w których niemałe znaczenie miała żarliwość deklaracji ideologicznych.
-
Udział Urzędu ds. Wyznań w przygotowywaniu projektu Ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 476-493
W 1958 r. przystąpiono do przygotowywania nowej ustawy cmentarnej, która miała zastąpić regulacje międzywojenne. W pracach nad jej projektem brał udział Urząd ds. Wyznań Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Główne postulaty UdsW dotyczyły zwiększenia nadzoru państwowego nad administracją cmentarzy wyznaniowych, poszerzenia kompetencji samego UdsW, przymusowego przyjmowania w niektórych przypadkach zwłok do pochowania przez zarządy cmentarzy wyznaniowych oraz nacjonalizacji cmentarzy wyznaniowych. Przedłożony w Sejmie ostateczny rządowy projekt ustawy uwzględniał większość postulatów UdsW, zwłaszcza takie, jak ustalanie przez administrację państwową wysokości opłat przyjmowanych przez zarządy cmentarzy wyznaniowych, udział UdsW przy wydawaniu decyzji o zamknięciu cmentarza wyznaniowego i zezwoleń na przeznaczenie terenu cmentarnego na inne cele przed upływem ustawowego terminu, ograniczenie obowiązku przyjęcia zwłok do pochowania przez zarząd cmentarza wyznaniowego do sytuacji, w której w danej miejscowości brak było cmentarza komunalnego lub właściwego dla zmarłego cmentarza innego wyznania. Natomiast na etapie opracowywania projektu odrzucono propozycje UdsW dotyczące dodania przepisu wprowadzającego ogólny nadzór nad administracją cmentarzy wyznaniowych przez organy administracji publicznej.
-
Sierpień ’80 jako katalizator organizacyjnego i ideologicznego kryzysu Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej, ze szczególnym uwzględnieniem południowej części Polski
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 494-516
Rok 1980 zatrzymał ofensywę światopoglądową Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej (TKKŚ) i zmusił jego działaczy do przejścia do obrony status quo. Od wybuchu strajków robotniczych i podpisania Porozumień Sierpniowych aż do wprowadzenia stanu wojennego stowarzyszenie to nie miało racji bytu w większości zakładów pracy, ograniczyło także swoją działalność w szkołach. Wielu szeregowych działaczy, poddając się nastrojom społecznym, wycofywało się z dotychczasowej działalności, pozostali włączali się w wewnętrzną dyskusję dotyczącą przyszłości TKKŚ, jego miejsca w społeczeństwie, programu, struktury i metod działania. Jednak zmiany w myśleniu, związane z rewolucją Solidarności, uświadamiały im niską skuteczność prób odrodzenia dawnej „świetności” stowarzyszenia. W nowej rzeczywistości politycznej nie dało się ukryć ideologicznego charakteru propagowanych przez TKKŚ poglądów ani stopnia instrumentalizacji jego działaczy przez decydentów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Edycje źródłowe
-
Echa śmierci ks. Jerzego Popiełuszki na łamach serbskiego czasopisma emigracyjnego „Naša reč”
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 519-536
W tekście ukazana jest dyskusja w środowisku demokratycznej emigracji z Jugosławii związana z procesem morderców ks. Jerzego Popiełuszki na przełomie 1984 i 1985 r. Czołowe postaci na wychodźstwie Desimir Tošić (redaktor naczelny czasopisma „Naša reč”) oraz Mihajlo Mihajlov na łamach najważniejszego periodyku wydawanego za granicą przedstawili diametralnie różne spojrzenia na charakter postępowania sądowego w Polsce. Próbowali przy tym znaleźć elementy wspólne ówczesnych procesów politycznych w Jugosławii i w PRL.
Recenzje
In memoriam
Ostatnio opublikowane
Najczęściej czytane
(ostatnich 6 miesięcy)
123 Punktacja Ministerstwa Edukacji i Nauki
40 (2024 r.) (70 - 2023 r., 40 - w wykazie z 2021 r.)
Dziedziny: historia i archiwistyka
Dyscypliny: historia, nauki o bezpieczeństwie
Redaktor naczelny: dr hab. Adam Dziuba
- INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ
Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
ul. Janusza Kurtyki 1
02-676 Warszawa
NIP: 525-21-80-487
- tel.: +48 22 581-87-78/77/76
e-mail: wydawnictwo@ipn.gov.pl
