Gwałty, kradzieże, morderstwa. Stosunek Armii Czerwonej do Polaków na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1947
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 388-413
Data publikacji: 2024-12-23

Abstrakt
Tematem niniejszego artykułu są zbrodnie popełniane przez żołnierzy Armii Czerwonej na Polakach na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1947, ze szczególnym uwzględnieniem Szczecina. Wybór takich ram czasowych wiąże się z tym, iż we wskazanym okresie sowieckie gwałty, kradzieże oraz morderstwa były szczególnie częste – najwięcej przestępstw popełniono na Pomorzu Zachodnim właśnie w 1945 r., a ich wyraźne ograniczenie stało się zauważalne dopiero od połowy 1947 r. W artykule wykorzystano m.in. materiały komunistycznego aparatu bezpieczeństwa przechowywane w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie; są one cennym uzupełnieniem dotychczasowej literatury przedmiotu i zawierają wiele szczegółowych informacji, jak też pozwalają pełniej przeanalizować sowieckie zbrodnie w interesującym autora okresie. Sięgnięto również po opublikowane materiały polskiej administracji cywilnej.
Słowa kluczowe
Western Pomerania • Szczecin • Soviet crimes • Red Army • 1945–1947 Pomorze Zachodnie • Szczecin • zbrodnie sowieckie • Armia Czerwona • 1945–1947
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie 1983–1990, 008/33; 008/34, t. 2–3; 008/347, t. 1; 008/353, t. 1; 008/357, t. 1; 008/45, 008/505; 008/506; 008/57; 008/584; 008/80, t. 1; 008/95; 008/98.
Bezpieczeństwo i porządek publiczny w latach 1945–1950, red. T. Białecki, J. Macholak, Szczecin 1995.
Administracja polska a Armia Czerwona na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1948. Materiały interwencyjne Biura Łącznika Wojewody Szczecińskiego do Władz Wojskowych Polskich i Radzieckich w zbiorach Archiwum Państwowego w Szczecinie, red. A. Wojtaszak, Szczecin 2001.
„Głos Ludu” 1947.
Benken P., Zabójstwo szefa PUBP Drawsko Bolesława Owczarka przez żołnierzy Armii Czerwonej 30 maja 1946 r., „Myśl.pl” 2013, nr 28.
Benken P., Rosjanie mordują w Szczecinie, „Rakowiecka 37” 2024, nr 1 (25).
Gasztold T., Przestępstwa pospolite i dezercje żołnierzy rosyjskich w Polsce w latach 1945–1992 [w:] Ziemie Odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej. Materiały z konferencji, red. S. Łach, Słupsk 2000.
Jankowiak S., Wysiedlenia Niemców z Polski po II wojnie światowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 2 (6).
Kachnicz Z., Sowieckie „porządki” na Pomorzu Zachodnim w roku 1945 [w:] IV Ogólnopolskie Forum Historyków Wojskowych. Koszalin, 16 XII 1998 r., red. B. Polak, Koszalin 1999.
Kachnicz Z., Rok 1945 na Pomorzu Zachodnim – pierwszy powojenny rok kształtowania się totalitarnego systemu władzy [w:] Przemiany społeczno-polityczne na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1956, red. Z. Kachnicz, Koszalin 2001.
Kalbarczyk S., W krzywym (niezupełnie) zwierciadle. Polska z perspektywy władz i ludności ZSRS w przededniu i podczas sowieckiej agresji we wrześniu 1939 roku, „Biuletyn IPN” 2019, nr 9.
Kołakowski P., Komendantury wojenne Armii Czerwonej na ziemiach polskich 1944–1945 [w:] Przemiany społeczno-polityczne na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1956, red. Z. Kachnicz, Koszalin 2001.
Kosiński L., Procesy ludnościowe na Ziemiach Odzyskanych w latach 1945–1960, Warszawa 1963.
Ludność Szczecina w latach 1946–1966, Szczecin 1967.
Kozłowski K., Nastroje społeczne na Pomorzu Zachodnim na tle procesów osiedleńczych, „Dzieje Najnowsze” 2005, R. 37, nr 4.
Łach S., Armia Czerwona na Ziemiach Odzyskanych i jej destabilizacyjny wpływ na osadnictwo polskie [w:] Ziemie Odzyskane pod wojskową administracją radziecką po II wojnie światowej. Materiały z konferencji, red. idem, Słupsk 2000.
Macholak J., Wokół problemu obecności żołnierzy Armii Czerwonej na Pomorzu Zachodnim w świetle dokumentów z archiwów Federacji Rosyjskiej [w:] Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim. Mity i rzeczywistość. Część II. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Zamek Książąt Pomorskich i Archiwum Państwowe w Szczecinie 5 grudnia 2002 roku, red. K. Kozłowski, Szczecin 2003.
Makowski A., Ziemie Zachodnie i Północne w polityce gospodarczej Polski w latach 1945–1960 [w:] Ziemie Odzyskane / Ziemie Zachodnie i Północne 1945–2005, red. A. Sakson, Poznań 2005.
Materski W., Od cara do „cara”. Studium rosyjskiej polityki historycznej, Warszawa 2017.
Partacz C., Armia Czerwona na Pomorzu Zachodnim, „Przegląd Zachodni” 2005, nr 2 (315).
Rembacka K., Komunista na peryferiach władzy. Historia Leonarda Borkowicza (1912–1989), Szczecin–Warszawa 2020.
Rutkowski T.P., Pańska, szlachecka, faszystowska. Polska w sowieckiej propagandzie, kulturze i historiografii 1917–1945, Warszawa 2020.
Sommer T., Operacja antypolska NKWD 1937–1938. Geneza i przebieg ludobójstwa popełnionego na Polakach w Związku Sowieckim, Gdańsk 2020.
Śniadecki J., Z badań nad stosunkiem żołnierzy Armii Czerwonej do ludności Pomorza Środkowego w latach 1945–1946 [w:] Przemiany społeczno-polityczne na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1956, red. Z. Kachnicz, Koszalin 2001.
Techman R., Armia radziecka w gospodarce morskiej Pomorza Zachodniego w latach 1945–1956, Poznań 2003.
Techman R., Z powojennych dziejów stoczni „Wulkan” w Szczecinie. Radziecki demontaż i eksploatacja, czechosłowackie zainteresowanie złomowaniem statków, polskie nadzieje na odbudowę i rozwój produkcji okrętowej, „Szczecińskie Studia Archiwalno-Historyczne” 2021, t. 5.
Tomczak M., Obraz osadników w prasie i publicystyce polskiej [w:] Ziemie Odzyskane / Ziemie Zachodnie i Północne 1945–2005, red. A. Sakson, Poznań 2005.
Zaremba M., „Jak nie urok, to…” Strach przed czerwonoarmistami 1944–1947 [w:] W objęciach wielkiego brata. Sowieci w Polsce 1944–1993, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2009.
Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Inne teksty tego samego autora
- Przemysław Benken, Ideologia dżucze w wybranych dokumentach polskiej dyplomacji z lat osiemdziesiątych z zasobu Archiwum Akt Nowych i Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej , Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja: Nr 6 (2017)