Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
Z sanacyjnego deszczu pod stalinowską rynnę. Franciszek Józef Pityński (1897–1937) – studium przypadku
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 340-362
Data publikacji: 2024-12-23
https://doi.org/10.48261/2299.890X.13.2024.12
PDF
Abstrakt
Artykuł opisuje losy Franciszka Józefa Pityńskiego – lokalnego działacza Komunistycznej Partii Polski, sekretarza dzielnicy Staromiejskiej w Łodzi, dokąd przeprowadził się z podkarpackiego Ulanowa. Pityński angażował się w działalność „klasowych” (socjalistycznych) związków zawodowych, w latach dwudziestych infiltrowanych przez komunistów, i nielegalnego ruchu wywrotowego (przyjął pseudonim „Karol”). W szeregach KPP brał udział w co najmniej kilku wystąpieniach o charakterze wywrotowym – np. w strajku łódzkich tramwajarzy w roku 1932.
Po zwrocie, jakiego dokonał światowy ruch komunistyczny na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych, zaangażował się w tworzenie Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Fabrycznych i Warsztatowych Przemysłu Włóknistego, organizacji o charakterze jednoznacznie rewolucyjnym, przeciwstawionej dotychczasowym strukturom socjalistycznym. Działania te z jednej strony umożliwiły Pityńskiemu awans w partyjnej hierarchii, a z drugiej ściągnęły nań represje Policji Państwowej. W latach 1926–1928 Pityński przebywał w więzieniu w Łęczycy, natomiast w roku 1932 groźba aresztowania skłoniła go do ucieczki przez Gdańsk do Związku Sowieckiego, gdzie po kilku latach został aresztowany, a następnie rozstrzelany pod zarzutem szpiegostwa. Tym samym podzielił on los tysięcy ofiar Wielkiego Terroru i operacji polskiej. Zrehabilitowany dopiero w czasach pieriestrojki.
Słowa kluczowe
Komunistyczna Partia Polski • KPP • Łódź • Lewica Związkowa • Wielki Terror • operacja polska Communist Party of Poland • KPP • Łódź • Union Left • Great Terror • NKVD Polish Operation
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1954–1990, 0194/430, 0194/3031.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Gdańsku 1983–1990, 032/484.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Łodzi 1983–1990, 093/464.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Rzeszowie 1983–1990, 0122/1063.
Archiwum Akt Nowych, Urząd Wojewódzki Łódzki; Komunistyczna Partia Polski.
Archiwum Państwowe w Łodzi, Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Łodzi.
Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, A-3137.
Urząd Stanu Cywilnego w Łodzi – Archiwum Akt Stanu Cywilnego.
Aresztowanie komunistów na konspiracyjnem posiedzeniu, „Ilustrowana Republika”, 28 VIII 1926.
Bertram Ł., Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956, Warszawa 2022.
Cmela B., Z dziejów Ulanowa, Rzeszów 1989.
Davies N., Boże igrzysko. Historia Polski, przekł. autoryzowany E. Tabakowska, Kraków 1999.
Eisler J., Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
Komuniści w II Rzeczypospolitej. Ludzie – struktury – działalność, red. M. Bukała, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2015.
Łódź. Monografia miasta, red. S. Liszewski, Łódź 2009.
Iwanow N., Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938, Kraków 2014.
Kałamucka W., Tradycyjne sposoby wykorzystania zasobów rzek na przykładzie flisactwa w Ulanowie [w:] Woda w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, t. 2, Sosnowiec 2003.
Kieszczyński L., Taktyka Komunistycznej Partii Polski w ruchu zawodowym w latach 1918–1938, „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego” 1982, R. 21, nr 3–4 (83–84).
Kowalczyk E., Komuniści w Warszawie. Działalność Komitetu Warszawskiego KPRP/KPP (1918–1938), Warszawa 2022.
Landau Z., Bezrobocie w Polsce w latach 1918–1923, „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego” 1968, nr 2 (26).
Ławnik J., Represje policyjne wobec ruchu robotniczego 1918–1939, Warszawa 1979.
Pepłoński A., Udział organów bezpieczeństwa II Rzeczypospolitej w inwigilacji ruchu komunistycznego w latach 1918–1926, „Z Pola Walki” 1982, nr 1–2 (97–98).
Pilch A., Ruch zawodowy w Polsce, „Z Pola Walki” 1984, nr 1–2 (105–106).
Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, red. F. Tych, t. 1, Warszawa 1978.
Sommer T., Operacja antypolska NKWD 1937–1938, wyd. 2, Gdańsk 2020.
Wachowska B., Działalność komunistów łódzkich w ruchu zawodowym szewców i krawców (1918–1923), „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego” 1971, nr 3 (39).
Wachowska B., Łódzka organizacja KPP w latach 1918–1926, Łódź 1981.
Ulanów [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, t. 12, Warszawa 1892.
Andrzej Pityński (1947–2020), https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/konkursy-i-nagrody/nagroda-kustosz-pamieci/2020/122615,Andrzej-Pitynski-19472020.html (dostęp 28 I 2024 r.).
Bednarek J., Kochała ZSRR. Przypadek Włady Bytomskiej, „Przystanek Historia”, 19 VI 2020 r., https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/69840,Kochala-ZSRR-Przypadek-Wlady-Bytomskiej.html (dostęp 30 I 2024 r.).
Biuletyn Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/ (dostęp 31 I 2024 r.).
Gołtin Iwan Pawłowicz – Otkrytyj spisok, https://ru.openlist.wiki/%D0%93%D0%BE%D0%BB%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(1897) (dostęp 30 I 2024 r.).
Łabuszewska A., Sad Pamięci w Butowie (cykl „17 mgnień Rosji” w „Tygodniku Powszechnym”), 29 IX 2017 r., http://labuszewska.blog.tygodnikpowszechny.pl/2017/09/29/sad-pamieci-w-butowie/ (dostęp 30 I 2024 r.).
Metryki – Skanoteka – Baza skanów akt metrykalnych, https://metryki.genealodzy.pl/ (dostęp 31 I 2024 r.).
Pietinskij/Pitinskij Bolesław Pawieł, https://bessmertnybarak.ru/books/person/1843988/ (dostęp 28 I 2024 r.).
Ulanów [w:] Encyklopedia PWN (wydanie internetowe), https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Ulanow;3991049.html (dostęp 28 I 2024 r.).
Ulice Łodzi – wykaz nazw ulic łódzkich (obecna nazwa i wszystkie poprzednie, z podaniem lat, w których obowiązywały te nazwy), http://mak.wimbp.lodz.pl/index.php/bazy-bibliograficzne/ulice-lodzi.html (dostęp 31 I 2024 r.).
Zmarł Andrzej Pityński. Mówił: „Także walczę, moją bronią jest sztuka!”. Z Andrzejem Pityńskim, synem por. Aleksandra Pityńskiego „Kuli” i ppor. Stefanii Pityńskiej „Perełki”, Żołnierzy Wyklętych, rozmawia Kajetan Rajski [w:] K. Rajski, Wilczęta. Rozmowy z dziećmi Żołnierzy Wyklętych, b.m.w. 2014, kwartalnikwykleci.pl/zmarl-andrzej-pitynski-mowil-takze-walcze-moja-bronia-jest-sztuka/ (dostęp 28 I 2024 r.).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
