Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
Out of the Sanation Frying Pan into the Stalinist Fire. Franciszek Józef Pityński (1897–1937) – Case Study
Komunizm: system-ludzie-dokumentacja, No. 13 (2024), pages: 340-362
Publication date: 2024-12-23
https://doi.org/10.48261/2299.890X.13.2024.12
PDF (Język Polski)
Abstract
The article describes the fate of Franciszek Józef Pityński – a local activist of the Communist Party of Poland (Komunistyczna Partia Polski, KPP), secretary of the party’s Stare Miasto district in Łódź, where he moved from Ulanów, a town in the Polish Carpathian mountains. Pityński was involved in “class” (i.e. socialist) trade unions infiltrated by communists in the 1920s, and in the illegal subversive movement (he took the pseudonym “Karol”). In the ranks of the KPP, he took part in at least several subversive actions such as the Łódź tram drivers’ strike in 1932.
After the turn the world communist movement took in the late 1920s and early 1930s, he became involved in the formation of the Trade Union of Factory and Workshop Workers of the Textile Industry, an organisation of an explicitly revolutionary nature, opposed to the socialist structures of the time. These actions, on the one hand, enabled Pityński to rise in the party hierarchy and, on the other, resulted in repression from the State Police. Between 1926 and 1928, Pityński was imprisoned in Łęczyca, while in 1932 the threat of arrest prompted him to flee via Gdańsk to the Soviet Union, where he was arrested a few years later and executed on suspicion of espionage. He thus shared the fate of thousands of victims of the Great Terror and the NKVD Polish Operation. He was only rehabilitated during perestroika.
Keywords
Komunistyczna Partia Polski • KPP • Łódź • Lewica Związkowa • Wielki Terror • operacja polska Communist Party of Poland • KPP • Łódź • Union Left • Great Terror • NKVD Polish Operation
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1954–1990, 0194/430, 0194/3031.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Gdańsku 1983–1990, 032/484.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Łodzi 1983–1990, 093/464.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Rzeszowie 1983–1990, 0122/1063.
Archiwum Akt Nowych, Urząd Wojewódzki Łódzki; Komunistyczna Partia Polski.
Archiwum Państwowe w Łodzi, Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Łodzi.
Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, A-3137.
Urząd Stanu Cywilnego w Łodzi – Archiwum Akt Stanu Cywilnego.
Aresztowanie komunistów na konspiracyjnem posiedzeniu, „Ilustrowana Republika”, 28 VIII 1926.
Bertram Ł., Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956, Warszawa 2022.
Cmela B., Z dziejów Ulanowa, Rzeszów 1989.
Davies N., Boże igrzysko. Historia Polski, przekł. autoryzowany E. Tabakowska, Kraków 1999.
Eisler J., Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
Komuniści w II Rzeczypospolitej. Ludzie – struktury – działalność, red. M. Bukała, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2015.
Łódź. Monografia miasta, red. S. Liszewski, Łódź 2009.
Iwanow N., Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938, Kraków 2014.
Kałamucka W., Tradycyjne sposoby wykorzystania zasobów rzek na przykładzie flisactwa w Ulanowie [w:] Woda w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, t. 2, Sosnowiec 2003.
Kieszczyński L., Taktyka Komunistycznej Partii Polski w ruchu zawodowym w latach 1918–1938, „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego” 1982, R. 21, nr 3–4 (83–84).
Kowalczyk E., Komuniści w Warszawie. Działalność Komitetu Warszawskiego KPRP/KPP (1918–1938), Warszawa 2022.
Landau Z., Bezrobocie w Polsce w latach 1918–1923, „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego” 1968, nr 2 (26).
Ławnik J., Represje policyjne wobec ruchu robotniczego 1918–1939, Warszawa 1979.
Pepłoński A., Udział organów bezpieczeństwa II Rzeczypospolitej w inwigilacji ruchu komunistycznego w latach 1918–1926, „Z Pola Walki” 1982, nr 1–2 (97–98).
Pilch A., Ruch zawodowy w Polsce, „Z Pola Walki” 1984, nr 1–2 (105–106).
Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, red. F. Tych, t. 1, Warszawa 1978.
Sommer T., Operacja antypolska NKWD 1937–1938, wyd. 2, Gdańsk 2020.
Wachowska B., Działalność komunistów łódzkich w ruchu zawodowym szewców i krawców (1918–1923), „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego” 1971, nr 3 (39).
Wachowska B., Łódzka organizacja KPP w latach 1918–1926, Łódź 1981.
Ulanów [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, t. 12, Warszawa 1892.
Andrzej Pityński (1947–2020), https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/konkursy-i-nagrody/nagroda-kustosz-pamieci/2020/122615,Andrzej-Pitynski-19472020.html (dostęp 28 I 2024 r.).
Bednarek J., Kochała ZSRR. Przypadek Włady Bytomskiej, „Przystanek Historia”, 19 VI 2020 r., https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/69840,Kochala-ZSRR-Przypadek-Wlady-Bytomskiej.html (dostęp 30 I 2024 r.).
Biuletyn Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/ (dostęp 31 I 2024 r.).
Gołtin Iwan Pawłowicz – Otkrytyj spisok, https://ru.openlist.wiki/%D0%93%D0%BE%D0%BB%D1%82%D0%B8%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(1897) (dostęp 30 I 2024 r.).
Łabuszewska A., Sad Pamięci w Butowie (cykl „17 mgnień Rosji” w „Tygodniku Powszechnym”), 29 IX 2017 r., http://labuszewska.blog.tygodnikpowszechny.pl/2017/09/29/sad-pamieci-w-butowie/ (dostęp 30 I 2024 r.).
Metryki – Skanoteka – Baza skanów akt metrykalnych, https://metryki.genealodzy.pl/ (dostęp 31 I 2024 r.).
Pietinskij/Pitinskij Bolesław Pawieł, https://bessmertnybarak.ru/books/person/1843988/ (dostęp 28 I 2024 r.).
Ulanów [w:] Encyklopedia PWN (wydanie internetowe), https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Ulanow;3991049.html (dostęp 28 I 2024 r.).
Ulice Łodzi – wykaz nazw ulic łódzkich (obecna nazwa i wszystkie poprzednie, z podaniem lat, w których obowiązywały te nazwy), http://mak.wimbp.lodz.pl/index.php/bazy-bibliograficzne/ulice-lodzi.html (dostęp 31 I 2024 r.).
Zmarł Andrzej Pityński. Mówił: „Także walczę, moją bronią jest sztuka!”. Z Andrzejem Pityńskim, synem por. Aleksandra Pityńskiego „Kuli” i ppor. Stefanii Pityńskiej „Perełki”, Żołnierzy Wyklętych, rozmawia Kajetan Rajski [w:] K. Rajski, Wilczęta. Rozmowy z dziećmi Żołnierzy Wyklętych, b.m.w. 2014, kwartalnikwykleci.pl/zmarl-andrzej-pitynski-mowil-takze-walcze-moja-bronia-jest-sztuka/ (dostęp 28 I 2024 r.).
License
Copyright (c) 2024 Komunizm: system-ludzie-dokumentacja
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
