Język Polski
English
Heathcliff – „człowiek-szatan, wcielenie zła”. Ideologia w cenzurze powieści zagranicznych wydawanych w Polsce Ludowej. Wybrane przykłady
Gabriela Gajda
https://orcid.org/0000-0001-7547-9376
Fundacja Dialogu Kultur Etz Chaim we Wrocławiu
BiogramGabriela Gajda (ur. 1993) – doktor literaturoznawstwa (UWr); w rozprawie doktorskiej „Filologia klasyczna w Polsce w latach 1944–1956 wobec przemian politycznych i nacisku ideologicznego” – analizując archiwalia Urzędu Cenzury pod kątem funkcji języka jako nośnika ideologii – łączy warsztat historyka z badaniami literaturoznawczymi. W latach 2017–2024 współpracowała z Muzeum Archeologicznym, od roku 2023 związana z Fundacją Dialogu Kultur Etz Chaim we Wrocławiu.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 23 (2025), strony: 478-499
Data publikacji: 2025-12-23
https://doi.org/10.48261/ARPRL252317
PDF
Abstrakt
Celem artykułu jest omówienie wybranych opinii cenzorskich o zgłoszonych do druku utworach literackich z Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych Ameryki w Polsce i pokazanie zmian w podejściu do prozy zagranicznej w przełomowych okresach funkcjonowania aparatu cenzury w PRL. Przeprowadzona analiza pozwala zasygnalizować kierunki dalszych badań, zwłaszcza wpływu cenzora i jego indywidualnych upodobań czy uprzedzeń na los dzieła.
Słowa kluczowe
cenzura • marksizm • literatura angielska • literatura amerykańska Censorship • Marxism • English literature • American literature
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych (AAN).
Fast H., Twarzą w twarz z faszyzmem [brak informacji o tłumaczu], „Trybuna Ludu”, 24 X 1949.
K.K., Dwie powieści Howarda Fasta, „Odrodzenie” 1949, nr 6.
Karst R., Howard Fast – piewca wolności, „Życie Częstochowy”, 5 IX 1949 .
Malewska H., Petycja, „Tygodnik Powszechny” 1945, nr 33.
Martuszewski E., Powieści historyczne Howarda Fasta, „Kuźnica” 1949, nr 7.
Michalik-Nedelković K., Poczęty w wolności, „Wieś” 1950, nr 25.
Zarzecki K., Nowy kłopot z klasykiem, „Książka dla Ciebie” 1956, nr 11.
Żdżarski W., Bitwa pod Valley Forge, „Kurier Codzienny” 1949, nr 19.
Bates J., Censoring English Literature in People’s Poland, 1948–1967 [w:] Censorship Across Borders. The Reception of English Literature in Twentieth-Century Europe, red. C. O’Leary, A. Lázaro, Newcastle 2011.
Bates J., Cenzura w epoce stalinowskiej, „Teksty Drugie” 2000, nr 1–2.
Bates J., From State Monopoly to a Free Market of Ideas? Censorship in Poland, 1976–1989 [w:] Critical Studies. Censorship and Cultural Regulation in the Modern Age, t. 22, red. M. Díaz-Diocaretz, Amsterdam – New York 2004.
„Biuletyn Informacyjno-Instrukcyjny”. Wybór dokumentów z 1955 r., red. K. Budrowska M. Budnik, W. Gardocki, Białystok 2018.
Budrowska K., Cenzura, tabu i wstyd. Cenzura obyczajowa w PRL–u (1948–1958), „Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej” 2012, nr 18.
Budrowska K., Writers, Literature and Censorship in Poland. 1948–1958, Berlin 2020.
Bystydzieńska G., Recepcja Jane Austen w Polsce, „Acta Philologica” 2005, nr 31.
Cenzura w PRL. Analiza zjawiska, red. Z. Romek, K. Kamińska-Chełminiak, Warszawa 2017.
Gajda G., „Worthless and in Fact Harmful” – Censorship in Poland in 1951 on Two English Writers. Graham Greene and Gilbert Chesterton, „Res Historica” 2023, nr 56.
Główny Urząd Kontroli Prasy 1945–1949, oprac. D. Nałęcz, Warszawa 1994 („Dokumenty do Dziejów PRL”, z. 6).
Kamińska-Chełminiak K., Cenzura w Polsce 1944–1960. Organizacja, kadry, metody pracy, Warszawa 2019.
Krzywicki A., Poststalinowski karnawał radości. V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów o Pokój i Przyjaźń, Warszawa 1955, Warszawa 2009.
Looby R., Censorship, Translation and English Language Fiction in Peoples Poland, Leiden 2015.
Lukács G., The Historical Novel, Boston 1963.
Polska bibliografia literacka za rok 1971, red. K. Marek-Schöneichowa, Warszawa 1974.
Sidorova O.G., Literary Reputation of a Writer of Translated Books. Jane Austen in Russia Case Study, „In Philological Class” 2020, t. 25.
Sinko G., Literatura amerykańska, „Rocznik Literacki” 1956.
Stańczyk X., Stalinowska socjogeneza kultury młodzieżowej w PRL. Próba nowego ujęcia, „Studia Litteraria et Historica” 2019, nr 8.
Struve P., Walter Scott and Russia, „The Slavonic and East European Review” 1933, nr 32.
Strzyżewski T., Wielka księga cenzury w PRL w dokumentach, Warszawa 2015.
Dziwne losy Jane Eyre (przedstawienie), https://encyklopediateatru.pl/przedstawienie/66226/ dziwne-losy-jane-eyrne, dostęp 20 VII 2023 r.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
